Morgunblaðið - 17.06.1948, Page 8

s
jsssssmrnmtmsamssm^
1
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.).
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla.
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 10,00 á mánuði, innanlands,
kr. 12,00 utanlands.
í lausasölu 50 aura eintakið. 75 aura með Lesbók.
Höíum vjer gengið
til góðs-—?
t MINNINGU þess atburðar, er gerðist að Þingvöllum við
Öxará fyrir rjettum fjórum árum, halda íslendingar i dag
þjóðhátíð. Þá var hið forna þjóðveldi endurreist og lýðveldi
stofnseít á Islandi.
Þegar íslenska þjóðin með einstæðri samheldni ýtti lýð-
veldi sínu úr vör, voru veður öll válynd í stjórnmálum heims-
ins. Hrikalegustu styrjaldarátök mannkynssögunnar stóðu
sem hæst. Innrásin á meginland Evrópu var fyrir sköthmu
hafin og miljónaherir lögðu þar land undir fót. Úrslitin í
heimsstyrjöldinni voru að verða auðsæ, en mikil óvissa ríkti
um skipan mála að henni lokinni. Bandamenn höfðu ágæta
samvinnu um að ráða niðurlögum Hitlersismans. Styrjald-
armarkmið þeirra var skilyrðislaus uppgjöf Þýzkalands.
Þrátt fyrir það að stjórnir stórveldanna lýstu því yfir að
þær vildu tryggja sjálfsákvörðunarrjett þjóðanna, ríkti þó
mikil óvissa um framííð smáþjóðanna, sem margar höfðu
verið hernumdar af hinum stríðandi stórveldum.
Þannig var umhorfs á morgni hins íslenska lýðveldis.
-----o----
Höfum vjer gengið til góðs götuna fram eftir veg? spurði
Jónas Hallgrímsson samtíð sína. Við, sem í dag lifum og
fögnuðum hinu endurborna sjálfstæði íslands hinn 17. júní
1944, hljótum einnig að spyrja okkur þeirrar spurningar í
dag. — Island hefur síðan það gerðist lýðveldi fyrir fjórum
érum aflað sjer þeirra viðurkenninga á sjálfstæði sinu, sem
telja verður til horsteina hvers sjálfstæðs ríkis. Svo að segja
jafnhliða lýðveldisstofnuninni viðurkendu stórveldin í vestri
og austri þá ráðstöfun. Var það Islendingum meira virði en
sumir hafa gert sjer í hugarlund. Viðurkenning margra ann-
ara þjóða fylgdi í kjölfar yfirlýsinga stórveldanna, þs.r á
meðal stjórna frændþjóðanna á Norðurlöndum.
1 dag er Island meðlimur í samtökum Sameinuðu Þióð-
hnna, sem 54 þjóðir í öllum heimsálfum taka þátt í. Af því
leiðir hinsvegar að allar þessar þjóðir hafa viðurkent hið
islenska lýðveldi. Með þátttöku sinni í þessum víðtæku al-
þjóðasamtökum hafa Islendingum skapast stórauknir mögu-
leikar til þess að auka þekkingu heimsins á landi þeirra,
þörfum þjóðarinnar og allri aðstöðu. Jafnhliða hafa við-
skipti tekist við fleiri og fleiri þjóðir. Islenskar vörur hafa
hnnið nýja markaði .þrátt fyrir margvíslegar hindranir á
yegi hverskonar verslunar og viðskipta. — Út á við hefur
hið íslenska lýðveldi þannig unnið mikið á og treyst aðstöðu
sína á þeim fjórum árum, sem liðin eru frá stofnun þess.
-----o----
Þegar litið er á þá hlið hinnar ævarandi sjálfstæðisbar-
áttu, sem snýr inn á við, koma þessar staðreyndir í ljós:
Með stofnun lýðveldisins hófst stórfeldasta framfaratima-
bil, sem komið hefur yfir þetta land. Haustið 1944, nokkrum
mánuðum eftir að fáni lýðveldisins var dreginn að hún yfir
Lögbergi hinu helga, lauk tveggja ára niðurlægingartíma-
bili íslensks þingræðis. Mynduð var þingræðisstjórn, sem
studdist við myndarlegan meirihluta á Alþingi. Hún var
mynduð til þess að framkvæma draum íslenskra manna um
framfarir og umbætur. Þjóðin var bjartsýn. Alt líf hennar
hafði s.l. hundrað ár snúist um hið mikla takmark, algera
frelsistöku lands hennar. Því marki var náð.
íslendingar fengu umbæturnar. Þeir njóta þeirra í dag á
Svo að segja öllum sviðum þjóðlífsins. Menn greinir ekki á
jim nytsemi þeirra, en sumir álita að þær hafi verið of órar.
-----o-----
En í dag minnumst við ekki aðeins þess, hvernig tímanum
hefur verið varið s.l. fjögur ár síðan lýðveldi var hjer stofn-
sett. Við minnumst 137. árstiðar þess manns, sem glæsileg-
asta.forystu hefur haft i baráttunni fyrir pólitísku og efna-
legu sjálfstæði Islands, Jóns Sigurðssonar forseta. 1 dag
blessa,r hvert barn Islands minningu hans. Þess vegna er
árstíð háns jafnframt þjóðhátíð íslendinga, þess vegna mun
hin áevaíandi barátta fyrir óskoruðu sjálfstæði hins íslenska
lýðveldi's og öryggi íslenskra manna um allan aldur verða
háð undir merki Jóns Sigurðssonar.
MORGVNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 17. júni 1948.
\Jíhar Jzrifar:
ÚR DAGLEGA LlFINU
Dansað í miðbænum.
ÞAÐ VERÐUR mikið um
dýrðir hjerna í dag, ef veðrið
nú aðeins vill hafa svolitla
samvinnu við okkur. Þjóðhá-
tíðarnefndin er búin að til-
kynna, að dansað verði á Ing-
ólfsstræti og götunum umhverf
is Lækjartorg, og ekki verður
skortur á hljómsveitunum, því
þær verða að minnsta kosti
þrjár. Það má búast við því,
að það verði margt um mann-
inn í miðbænum í kvöld og í
dag, enda er svo komið, að 17.
júní er sá dagurinn, sem ís-
lendingar virðast samhentastir
um að gera sem hátíðlegastan.
Þetta er dagur allrar þjóðar-
innar.
•
Góður undirbún-
ingur.
OG ÞESSI dagur hefur ver-
ið undirbúinn, eins og endra-
nær. Það verður eitthvað fyrir
alla. Það er skrúðganga frá Há-
skólanum fyrir börn og full-
orðna, guðsþjónusta í Dóm-
kirkjunni, íþróttakeppni, kór-
sön^ur, fjöldinn allur af ræð-
um og heilmikið af músik. Og
svo verður dansað til kl. 2 eft-
ir miðnsetti á Lækjartorgi og
Ingólfsstræti.
Hátíðahöldin í fyrra voru
myndarleg og vel heppnuð. Svo
ætti enn að verða í dag, ef
Reykvíkingar verða jafn sam-
taka um að halda vel virðingu
dagsins og þeir voru í sjálf-
stæðisbaráttu sinni.
•
Skrítið brjef.
SMÁDÁLKAHÖFUNDAR dag
blaðanna fá oft einkennileg
brjef. Sum eru jafnvel að
mestu óskiljanleg, önnur svo
„æðisgengin“ að það er ómögu
legt að birta þau. í gær barst
Ðaglega lífinu eitt, sem er að
mestu óskiljanlegt. Eftir því
sem næst verður komist, vill
brjefritarinn láta taka alla
jarðsímakapla landsins, „sem
með ströndum fram liggja“, úr
sambandi, ,,því að þaðan koma
segulbeygjur, sem hindra sigl-
ingar skipa“. „Allar slíkar
leiðslur“, heldur brjefritarinn
áfram, „eru gagnslausar ....“
•
Á móti símum.
HANN SEGIR ennfremur:
„Ritsíminn hefur ekkert að
þýða, nema eyðileggingu á sam
böndum og umferð skipa. Bif-
reiðar og umferð öll er þann-
ig háttað að síma gerist ekki
þörf í borgum. Verslanir yfir-
leitt svo nálægt hver annari“.
Eftir því sem best verður
sjeð, vill brjefritarinn því láta
leggia niður alla simaþjónustu
í Reykjavík, sökum þess að
þessi tæki á einhvern dular-
fullan hátt eyðileggja einhver
dularfull „sambönd“ hjerna í
höfuðborginni okkar.
•
Leifur á barnum.
DAGLEGA LÍFINU hefur
borist löng frásögn af bví, að
Leifur vinur okkar heppni sje
kominn í barinn í May Fair
hóteli í London. Hann er að
vísu aðeins á málverkum, en
þar er sýnt líf þessa fræga
landa okkar og bó einkum er
hann fann Ameríku. í brjefjnu
segir, að bæði íslenska og
norska sendisveitin í London
hafi útvegað listamanninum,
sem málverkin gerði, heimild-
ir um líf og æfi Leifs, en bar-
inn barna í hótelinu heitir nú
Víkingabarinn - og þykir mjög
svo athyglisverður, eins og
barir gerast. Hann var opin-
berlega opnaður 8 þ. m.
•
Góður gestur.
HINGAÐ ER kominn góður
gestur. Hann heitir Lithgow
Osborne og er forseti American
Scandinavian Foundation. Os-
borne hefur að undanförnu
verið á ferð á Norðurlöndum
og hjer kemur hann við á leið
sinni til Bandaríkjanna. Mark-
mið hans og fjelagsins, sem
hann veitir forstöðu, er að
auka kynningu Bandaríkja-
manna og norrænu þjóðanna.
American-Scandinavian
Foundation er öflugt fjelag og
þekkt og hefur þegar unhið
mikið og merkilegt starf. Sam-
starf Bandaríkjanna og Norð-
urlanda er mikið, en það mætti
vera víðtækara og ætti raunar
að vera það, þegar þess er
gætt. hversu margir Norður-
landabúar hafa flutst vestur
um haf.
Síldin að byrja.
NÚ FARA síldveiðarnar að
býria upp ur mánaðgrmótun-
um og ýmsir útgerðarmenn tala
urn fátt annað. Eins og endra-
nær eru blöðin byrjuð að skýra
frá áliti sjómanna um veiði-
útlitið .... og eins og endra-
nær eru þeim ósammála. Þó
er eins og flestum finnist það
barla ótrúlegt, að þessi undra-
fiskur eeti tekið upp á þeim
skolla að bregðast okkur einu
sinni enn-.
En altaf er þó eitthvað
„spennandi“ við síldveiðitim-
ann. Útlendingar hafa jafnvel
líkt veiðinni við gullæðið í
Klondyke. En það væri ósk-
andi að síldin brygðist okkur
ekki í sumar, því nú munar um
hvert síldarmál. Og það er
enginn vafi á því, að hugir
allra landsmanna verða með
bátunum á miðunum fyrir norð
an naístu mánuðina.
T~'n- TT ni n 1» -T ■ -n r~i—r - - - - - - „ m—iwrimirniwnWiW
MEÐAL ANNARA ORÐA . .

• •

Þjóðverjum gengur illa að skilja lýðræðii hugsjéuina
Eftir Jack Smyth, frjettaritara
Reuters í Berlín.
SPURNING sú, sem erlend-
ir hermenn í Þýskalandi velta
aðallega fyrir sjer þessa dag-
ana er: „Nú hefir prússnesku
yfirstjettinni verið útrýmt,
prússneska ríkið leyst upn, hin
miklu iðnaðarsambönd hafa
verið rofin og nasistaflokkur-
inn er úr sögunni — hvernig
stendur þá á því, að þýska
þjóðin - getur ekki bvggt
stjórnskipulag sitt að nýju á
lýðræðislegum grundvelli?“
• •
VEIKLEIKI
Eftir því, sem dr. Harold W.
Landin, yfirmaður þeirrar deild
\r Bandaríkjahers í Berlín,
;era á að sjá um að efla lýð-
■æði^hugsjónina meðal Þjóð-
/erja, segir, þá er ástæðan með
"æddur veikleiki þýsku þjóðar-
nnar.
„Það er eðlilegt, að algjör
Ssigur hafi dregið kjarkinn úr
->jóðinni — en það verður að
ialda lifandi viljanum til þess
ið lifa — til þess að vera
'rjáls þjóð og til þess að tak-
\st á herðar þá ábyrgð, sem
'ylgir lýðræðisþjóðfjelagi“, seg
r hann. „Það er undir Þjóð-
ærjurn sjálfum komið, hvort
ýðræðið verður sigursælt í
Þýskalandi — en ekki hernað-
aryfirvöldunum“.
Hinn ævaforni þrælsótti, sem
Þjóðverjar hafa ætíð borið fyr-
ir leiðtogum sínum og embætt-
ismönnum, sem hafa á hinn
bóginn verið fullir hroka og
fyrirlitningar á almúganum,
tefur fyrir því, að hægt sje að
koma á lýðræði í Þýskalandi.
Ein sú aðferð, sem borgar-
arnir í- Þýskalandi gætu notað
til þess að verjast gjörræði em-
bættismannanna, væri að
mynda með sjer fjelög.
En fólkið ber ekkj við að
mynda samtök sín á milli —
önnur en stjórnmálafjelög eða
stjettafjelög og það sýnir
glöggt einn alvarlegasta veik-
leikarm í fari býsku þjóðarinn-
ar í dag.
• •
GÆTTI LÖNGU
ÁÐUR
Þessa veikleika gætti löngu
áður en nasistar komu til valda.
Fylgjandi þróun þýskrar em
bættismannastjórnar undan-
farnar tvær aldir, hefir verið
ótti almennings við yfirvöld-
in og afneitun mannlegra rjett
inda. Jafnvel meðal frjáls-
lyndra manna hafa áhugamál-
in undanfarin 100 ór verið önn
ur en þjóðfjelagslegt og stjórn-
málalegt frelsi.
Einvaldskonungarnir urðu að
víkja fyrir einræði hernaðar-
sinna og embættismanna. Tísk
an breyttist — en hegðun og
eðli stjórnarvaldanna var í
raun rjettri óbreytt.
Þi.óðverjar af öllum stjettum
hafa nú verið hvattir til þess
að mynda samtök sín á milli
— og á megíntilgangur þess-
ara samtaka borgaranna að
vera sá, að vernda þeirra eig-
in rjett.
Hernaðaryfirvöldin hafa við
uiýíennt þörf slíkra samtaka og
hafa tjáð sig fús til þess að
ræða við fulltrúa þeirra um
ýmislegt, er aflaga fer, en
mætti bæta.
• •
LANGT í LAND
Það er augljóst, að enn eiga
þeir langt í land, sem eru að
reyna að innræta þýsku þjóð-
inni lýðræði.
Hernaðaryfirvöldum Banda-
ríkjamanna og Bretlands hefir
tekist að afvopna Vestur-
Þýskaland og dreifa stjórnvald
inu. En sú viðleitni þeirra, að
innræta fólkinu lýðræði, hefir
en borið sáralítinn árangur.
Hernaðaryfirvöldunum hefir
fram til þessa ekki tekist að
útrýma algjörlega hinum nas-
istiska anda nje að fá fólkið
til þess að hugsa og hegða sjer
samkvæmt •lýðræðishugsjón-
inni.
Framh, á bls. 12s