Morgunblaðið - 17.06.1948, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 17. júní 1948.
Hið íslenska lýðveldi
íjögra ára
ÞAÐ er hátíð í dag. Afmælis-
hátíð hins unga íslenska lýð-
veldis. Frelsishátíð íslensku
þjóðarinnar.
Það hefur engin þjóð hversu
stór og voldug sem hún er hlot-
ið fullkomið frelsi, fyr en hver
einstaklingur hefur fundið sjálf
an sig í gegn um starfið. Fvr en
hver einstaklingur hefur lært
að tilbiðja skapara sinn með
hug og hönd.
Fyrir kjark, atorku og menn-
ingarafrek undangenginna kyn-
slóða, er hafa byggt betta
fagra land og vegna menta-
þorsta, víðsýni og ósjerplægni
íjölda bestu seinnitíma manna
þjóðarinnar, hefir þessi fá-
menná og fátæka þjóð öðlast
viðurkenningu hins mentaða
heims á sjálfstæði sínu. Hlotn-
ast sú virðing, en ábyrgð, að
koma fram sem frjáls og sjálf-
stæður aðili á heimsráðstefnum
þjóðanna.
Hvað hefur nú verið, og hvað
er nú hin raunverulega undir-
staða undir þessum þroskaferli
þjóðarinnar? Það er vinnan,
starfið í öllum sínum breyti-
leik.
Það má óhætt telja að þrátt
fyrir margþætt mentalíf og at-
vinnulíf hafi aðalatvinnuvegir
þjóðarinnar, fyrr landbúnaður
og sjávarútvegur, en nú sjávar-
útvegur og landbánaður staðið
undir efnalegum og andlegum
þroska þjóðarinnar, og að þeir
muni gera það um ófyrirsjáan-
lega langa framtíð. Þótt öll af-
koma þjóðarinnar sýni að þessir
atvinnuvegir eru reknir með ár-
vekni og dugnaði, eins og af
köstin best sýna, og þótt fyrr-
verandi og r.úverandi ríkis-
stjórn hafi sýnt og sýni iofs-
verðan áhuga á því að bæta af-
köst og aðstöðu við þessa at-
vinnuvegi, til vænlegri efna-
legs og andlegs þroska þjóðar-
innar, þá finnst rnjer samt að
við verðum að gera okkur enn
gleggri grein fyrir undirstöð-
upni undir þessu athafna- og
menningarlífi þjóðarinnar á
þessum tímamótum.
En hin raunverulega undir-
staða er vinnan.
yinnan göfgar manninn.
Við erum orðin frjáls bjóð í
frjálsu landi. En höfum við enn
fundið hið raunverulega frelsi.
Höfum við sett okkur takmark,
og markað leiðina að því?
Nú er talað og ritað og unnið
meira fyrir frelsi þjóðanna en
nokkru sinni áður. Allir segjast
vinna að frelsi og mannrjett-
indum.
En mikið ber á milli um leið-
irnar, og það svo mikið að
ménningin og mannkynið virð-
ist riða á glötunar barmi vegna
þéssa ágreinings.
Stjórnmálaflokkar, sem rayna
að ala þjóðirnar upp í frelsis-
hugsjóninni eru ærið ósammála
um hvað frelsi sje í raun og
veru. Og þykjast þeir ekki geta
kdmið þjóðunurn fyllilega i
skilning um hvað frelsi sje,
néma að þeir fái full yfirráð
yfír þjóðum og löndum.
Megin, áherslan er því lögð á
að útbreiða þá skoðun að hver
um sig hafi þeir hið eina sanna
fr'elsi á dagskrá, en geti ekki
komið því í framkvæmd nema
méð fullum yfirráðum yfiv
þjöðum og löndum. Fólkið er
þannig dregið í stjórnmáladilka,
og hver og einn þykist jafnvel
frelsaður, sem játast hefur und-
ir hina eða þessa stjórnmála
trúna. Þessi viðleitni og sfarf-
semi stjórnmáiaflokkana hefur
bæði djúptæk og skaðleg áhrif
á viðhorf manna til lífsins.
Og eru gleggstu dæmin frá
þeim löndum og þjóðum þar
sem þessi barátta um manns-
sálina hefur náð hámarki. Og
er skemmst að minnast Þýska-
lands, Ítalaíu og . Japan, sem
hrundu í rústir vegna ofstækis-
brjálæðis í þessum efnum, og
enn er ef til vill ekki öll sagan
sögð.
Kirkjan, hin andlega móðir
okkar kristinna manna og hin
önnur æðri trúarbrögð heims-
ins, virðast ; tanda ráðþrota
gegn þessu stjórnmálaæði, sem
gripið heíur mannkynið.
En eitt er víst að allar menn-
ingarþjóðir vona og bíða eftir
einhverri lausn á þessu óbæri-
lega ástandi, sem heltekur
heiminn.
Meðal allra menningarþjóða
hefur þróast í gegn um aldirnar
meðvitund um æðri mátt vinn-
unnar. Lengi vel framan af var
þessu lítill gaumur gefinn, og
jafnvel sáralítill. En þegar tím-
ar liðu var þó farið að veita
þessu eftirtekt. En í stjórn-
málaflóði nútímans virðist þess-
ari eftirtekt hafa hrakað aftur.
Þrátt fyrir sleytulaust strit kyn-
slóðanna í gegn um aldirnar, til
þess að viöhaida lífi sínu og
byggja upp menningu sína hef-
ur einkennilega lítið verið rætt
og ritað um hina raunverulegu
þýðingu vinnunnar.
Ein tegund vinnu meðal þjóð
anna var lengi vel haria hljótt
um, og í litlum metum höfð, en
höfð til eyrna og augnagaraans
hástjettanna fram eftir tímum.
Þeir, sem unnu þessa v;nnu
lifðu því oftast og störfuðu við
hin óblíðustu skilyrði, og dóu í
eymd og örvæntingu, misskildir
eða alls ekki virtir skilnings,
íyr en þá löngu eftir dauða
sinn.
Þetta var listin og listamenn-
irnir.
í vinnu hinna sönnu lista-
manna var og er óslökkvandi
þrá til þess að framkalla það
æðsta og göfugasta í mannssál-
inni, og innileg viðleitni og þrá
til að þjóna skapara sínum og
sameinast heimssálinni. Þeir
gleyma sjálfum sjer vegna
vinnu sinnar, en finna sjálfa
sig og samband sitt við heims-
sálina í vinnunni. Starf hins
sanna listamanns er í senn bæn
og fórn á altari skapara hans.
Fórn, sem listamaðurinn þráir
að færa í gegn um starf sitt, i
gegn um erfiði við þjálfun til
þess að ná takmarki starfnns.
Bæn vegna þess að listameður-
inn er óþreytandi í því að efla
hyggð sína," og vinnur ótrauður
að sínu háleita takmarki. I-Iinir
sönnu listamenn heimsins hafa
roeð sinni miklu fórn í starfi,
ósjerplægni og göfuga takmarki
staðið eins og dýrðlega lýsandi
tindar upp úr mannhafinu, og
hefur geisladýrð frá þessurn
lýsandi tindum stafað um alla
mannheima, já alla leið inn í
himininn. Öll vinna hins sanna
listamanns er sönn helgiathöfn.
En margir eru kallaðir, en
fáir útvaldir.
Hinir sönnu listamenn hafa
nú að visu fengið maklega við-
urkenningu meðal siðaðra þjóða.
En mjer finst að bestu verkum
listamanna t. d. myndlistar-
manna ætti að vera valinn stað-
ur í kirkjum íandanna, og hin
æðri tóríverk ættu að vera flutt
í kirkjunum, til þess þar að
Frá lýðveldisstofnuninni á Lögbergi 1844.
17. JÚNÍ varð gerður að þjóð-]
hátíðardegi íslendinga, er lýð-
veldið var endurreist 1944. Þessi
dagur haíði þá um áratugi ver-
ið íslendingum sjerstaklega hug
þekkur, vegna þess að hann var
fæðingardagur Jóns Sigurðsson-
ar, forseta, er lengst og best
barðist fyrir frelsi þjóðarinnar
og sjálfstæöi.
Þó að íslendingar hafi oorið
gæfu til þess, að eiga á öllum
tímum sanna ættiarðarvini- og
þjóðlega baráttumenn, þá hef-
ur þjóðin þó aldrei átt neinn
slíkan sem Jón Sigurðsson. 4.
j meðan hans naut við, hafði hann
jforustu á nálega öllum sviðum
I þjóðlífsins. Ást hans á þjóðinni
j var hrein og sönn og trú hans á
| málstað hennar mikil og dugur-
| inn til starfa frábær. Hann va»
j alltaf málstað þjóðar sinnar tn'ir
og skeytti því ongu hvaða áhrií
það hafði á hans persónulega
hag, en það er oft þannig varið,
að slíkt fer ekki saman og hend-
ir það þá marga að líta sjálf-
um sjer næst. Ef Jón hefði gert
það mundi sjálfstæðisbaráttan
ekki hafa unnrst jafn fljó't og
þjóðin mundi nú ekki heiðra
minningu hans eins og hún nú
gerir.
En þó að Jón Sigurðsson bæri
af öðrum átti þjóðin fjölmarga
aðra ágætis menn, er lögðu sig
aíla fram í baráttunni. — Menn
minnast Eggerts Ólafssonar, er
reyndi að telja kjark í fólkið á
hinum erfiðustu tímum einok-
unar og harðinda. Skúli Magn-
ússon, er af fádæma harðfylgi
og þrautseigju barðist við ein-
okunarkaupmennina og reyndi
að koma á fót íslenskum iðnaði.
Baldvin Einarsson, er fyrstur
manna reisti kröfuna um endur-
' reisn alþingis. „Fjölnismenn,“
i Tómas, Jónas og Konráð, er af
lalefli reyndu að vekja þjóðina
1 af þeim dvala er rnargra alda
, áþján hafði hneppt hana í, þeir
j bentu henni á forna menningu,
' sögu og mál. Fn bak við pessa
j menn alla stóðu f jölmargir aðr-
ir íslendingar er ólu óslökkvandi
frelsisþrá í brjósti, menn er eng-
um vildu lúta og engar viðjar
þoldu. Er íorustan var fengin
þjappaði fólkið sjer samán og
hristi af sjer hlekkina.
Þetta sameiginlega átak tolks
ir.s leiddi sjálfstæðisbarátiuna
ti! sigurs. íslendingar sýndu það
j vel
minna menn stöðugt á göfgi
j vinnunnar. Svo að menn þar
geti öðlast hinn rjetta skiíning
á tilgangi listarinnar. Því betta
er hið fullkomna viðhorí til
starfsins.
í starfinu eiga menn að íinna
sjálfa sig, hverc sem staríið er.
Finna hyggð sína og þrá, sem
á að vekja og efla göfgi þeirra,
kærleika og samhyggð og virð-
ingu fyrir öllurn og öllu, sem
hrærist og lifir og virðingu fyr-
ir sköpunarverkinu. Þetta öðlast
hinn sanni listamaður gegnum
j sitt starf. Þeíta eiga allir að
’geta öðlast í gegnum sín síörf,
hverju nafni sem störfin nefn-
ast. Tæknin er aðeins hjálp til
þess að ljetta rhönnum vinnuna,
svo að þeir geti rækt betur hugð
jarefni sín.
Skólarnir eiga að leita í
gegnum margþætt störf nemend
anna, að hugðarefnum sjerhvers
þeirra strax á meðan nemend-
urnir eru á unga aldri, hlúa að
þeim og efla, og þessu á svo að
halda áfram í gegn um b.ina
hærri skóla. Þar til maðurinn
hefur náð fullum tökum á anara
hugðarefnum. Maourinn á að
I læra að tiibiðja skapara sinn
I með hug og hönd. Á þennan hátt
j læra menn að bera virðingu fyi -
ir sjálfum sjer og öðrum, öðlast
samhyggð og skilning.
Þetta er hin sanna frjálsa sam
keppni.
Þetta er hin sanna leið til
jafnaðarmensku.
j Ef marinkynið hcldur að það
jöðlist frelsi gcgn um tæknina
, eingöngu, verðui' engin menning
j til eftir tiltölulega stuttan ríma.
| Ef menn halda áfram að' til-
j biðja einstaka menn, ein's og
gert hefur verið og gert er í
J einræðisríkjunum, ferst sú
menning einnig ao fullu á til-
tölulega stuttum tíma.
Eir.a leiðin sem fær er mann-
kyninu út úr þeim ógönr>um,
sem það er í nú, er sú, aö það
læri að tilbiðja skapara sinn í
gegnum starfið. Tilbiðja skap-
ara sinn með hug og hönd.
Þá og þá íyrst verður hin
mikla tækni, scin nú breiðist óð-
íluga út um heiminn og á eftir
að aukast og margfaldast til
Framh. á 1 's. 12.
lýðveldiskosningunum
1944 að þeir geia staðið saman,
en það er ekki nóg að gera það
öðru hvoru, eða einu sinni á ári.
Það samstarf þarf alltaf að hald
ast og á því mun framtíð þjóð-’
arinnar byggjast.
í dag eigum við íslendingar
að líta yfir farinn veg. Við eig-
um að líta yfir sögu þjóðarinn-
ar og reyna að læra af lienni.
Við eigum að tileinka okkur það
sem við teljurn gott og eftir-
breytnisvert, en forðast það, sem
skaða hefur valdið. Skyggnast
í kringum okkur og athuga á
hvern hátt við getum best fært
okkur reynsluna í nyt.
Tímar þeir er við lifum á eru
óvissir, enginn veit hvað fram-
tíðin ber í skauti sínu. íslend-
j ingar verða fyrst cg fremst að
j treysta sjálfum sjer og eftir því
sem þjóðirnar eru smærri, bvíl-
ir þyngri skyida á hverjurn og
einum.
í dag ber að þakka þeim er
fyrr og síðar hafa lagt krafta
sína frarn þjóðinni til gagns og
mir.nast sjerstaklega þeirra, er
íremstir stóðu í sjálfstæðisbar-
áttunni og af ceigingirni fórn-
uðu sjer til þess að komandi
kynslóðir mættu njóta frelsis.
Jeg held að þjóðin heiðri best
minningu þessara manna með
að vinna nú í sama anda og þeir
unnu.
G. H.