Morgunblaðið - 17.12.1948, Blaðsíða 5

Föstudagur 17. des. 1948.
MORGUNBLAÐIÐ
Hiiiiiiii
Sveiiin
vogsfungu
NÚ ER fallinn í valinn einn af
fyrri góðbændum Kiósarsýslu,
Sveinn . í Leirvogstungu í Mos-
fellssveit. Hann varð bráðkvadd-
ur 9. þ. m. á heimili sinu, 83 ára.
Hann verður jarðaður í dag á
gamla kirkjustaðnum Mosfelli
þar sem foreldrar hans og aðrir
ættmenn hvíla.
Sveinn ól allan sinn aldur í
Leirvogstungu, fæddur þar 6. ág.
1865, sonur Gísla Gíslascnar
bónda þar og hreppstjóra Mos-
fellshrepps og Guðrúnar Jóns-
dóttur frá Ártúnum í sömu sveit.
Gísli var frá litla Ármóti í Flóa.
Fluttist suður í Mosfellssveit um
1860. Byrjuðu þau hjón búskap
í Hamrahlíð, en fluttu litlu síðar
að Leirvogstungu og bjuggu þar,
þar til Gísli dó 1892. Gísli var
mikilhæfur maður ög vel að sjer.
Það sama ár tók Sveinn við búi
eftir föður sinn og bjó fyrstu 5
órin með móður sinni. 14. des.
1897 giftist Sveinn eftirlifandi
konu sinni Þórunni Magnúsdótt-
ur, ættuð af Kjalarnesi, fædd að
Móum.
Gísli í Leirvogstungu hafði bú-
ið á hálfri jörðinni og haft hana
á leigu, hún var áður konungs-
jörð, en þá í eigu landssjóðs —
Sveinn var leiguliði sem faðir
hans á hálfri jörðinni fyrst fram-
eftir búskaparárunum þar til
1907 að hann tekur jörðina alla
til ábúðar.
Það var ekki mjög algengt að
bændur leggðu mikið í kostnað
á jörðum, sem þeir áttu ekki
sjálfir, enda stundum ekki alveg
áhættulaust. Sveinn í Leirvogs-
tungu hugsaði ekki þannig. Rjett
eftir aldamótin færði hann bæ-
inn og byggði upp að nýju gott
timburhús, sem stendur enn, og
nokkru áður önnur fjenaðarhús,
betur gerð en þá var almennt í
sveit. Einnig sljettaði hann og
stækkaði túnið og girti. Leiddi
heim vatnið í bæinn, nokkuð
langa leið. Mátti það heita nýjar
framfarir uppi í sveit, sem aðr-
ir bændur þekktu varla. Allt
gerði hann þetta á þeim árum,
sem litlir framfaramöguleikar
voru hjá bændum, bæði vegna
fjárhagsörðugleika og erfiðleika
með aðdrætti. Nálægt því aldar-
f jórðungi síðar gafst Sveini kost-
ur á að eignast föðurleifð sína
Leirvogstungu, þá auðvitað fyrir
hátt verð, því bæði var að þjóð-
vegur, nálægð höfuðstaðarins, fór
þá að hafa áhrif á landaverð,
en síðast en ekki síst, allar um-
bætur Sveins sjálfs á jörðinni,
og kom þá eins og oftar fram,
að jarðirnaar eru metnar eftir
þeim, sem á þeim búa, og segja
Xöátti að hann keypti þar sín
eigin verk.
Þrátt fyrir allar þær fram-
kvæmdir, sem hjer að framan
eru nefndar hafði Sveinn alltaf
gott og gagnlegt bú. Hann átti
fallegar skepnur, gætti þess alltaf
að hafa nóg fóður fyrir þær, sem
þá var ekki nema heyin, sem
enda margur annar naut góðs af,
ef út af bar, sem oft vildi verða
í þá daga í köldum vorum og þá
ekki síst ferðamenn sem síðar
mun sagt.
Mestan hluta af æfi Sveins í
Leirvogstungu voru samgöngur
og ferðalög mjög með öðrum
hætti en nú gerist. Þá þutu ekki
bílar um lagða þjóðvcgi og brú-
aðar ár. Þá var öll umferð manna
og ferðalög á hestum, eða fót-
gangandi. Leirvogstunga var þá í
þjóðbraut eins og hún er enn,
Guðmann Helgason
Snæringsstöðum 80 ára
báðar árnar sitt hvoru megin við
bæinn voru þá óbrúaðar. Þær
voru stundum erfiðar yfirferð-
ar þótt þær sýndust-ekki stórar.
Þessa leið og yfir þær urðu allir
að fara af Kjalarnesi og Kjós, að
ógleymdum landpóstunum og
langferðamönnum sem ætluðu til
Reykjavíkur. Það var því oft
fyrsta spurning ferðamannsins er
að bæ kom, sem voru með hesta
á þeim tíma árs, hvort hægt væri
að fá hey, var þá, oft hægt að
bæta úr öðrum þörfum. í Leir-
vogstungu brást þetta aldrei,
enda var þar alltaf viðkomu
staður ferðamanna bæði nær og
fjær, hvort þeir voru gangandi
og þurftu að fá fylgd yfir á eða
leiðsögn eða með hesta. Flestir
þessir ferðamenn þáðu beina án
þess að greiða fyrir það, þetta
var sjálfsagður hlutur og gert
með ljúfu geði.
En nú eru þessi ferðalög af-
lögð með öllu og unga kynslóð-
in þekkir varla aðra gesti en þá
sem koma akandi í hlaðið einsk-
is þurfandi en hafa samt sem áð-
ur látið vitd af komu sinni í
tíma. Ef þetta er borið saman við
eldri tíðina, þegar votir, svang-
ir og þreyttir ferðamenn komu
öllum óvart með hóp af hest-
um. Þá reyndi á gestrisni, sem oft
hefur rómuð verið hjer á landi
og er þess verð að ekki gleymist.
Þau Leirvogstunguhjón voru ein
af þeim óskráðu gestgjöfum, sem
gáfu af því sem þau höfðu, án
þess nokkuð á því bæri, án þess
þau ætluðust til endurgjalds, en
með þeirri háttvísi að allir áttu
gott með að þiggja.
Sveinn í Leirvogstungu var
fulltrúi íslenskrar bændamenn-
ingara í þess orðs besta skiln-
ingi. Hann var góður bóndi eins
og áður hefur verið tekið fram.
Hann var ágætur smiður eins og
faðir hans og aðrir frændur. Naut
heimili hans þess í ríkum rnæli.
Það bar alltaf vott um haga
hönd og snyrtilega umgengni. Oft
var Sveinn fenginn til að smíða
hjá nágrönnum sínum og öðrum
útí frá, auk þess mjög oft feng-
inn til að smíða utan um þá sem
ljetust í sókninni. Sjaldan var
það talinn gróðavegur á þeim
tíma, bæði var að framan af æfi
Sveins höfðu menn ekki m.ikla
peninga til þess að borga með,
enda sá siður ekki eins sjálfsagð
ur eins og nú er. Var þá stund-
um látið duga að segja „Hafðu
blessaðan gert þetta“. Jeg hygg
að Sveinn hafi margt handtakið
fengið þannig borgað.
Sveinn átti fleiri kosti, sem ef
til vill hefur ekki gefið okkar
bændamenningu minna gildi en
nauðsynleg afkoma í venjulegum
skilningi. Hann gaf sjer tíma til
að lesa bækur, bæði í bundnu og
Eramh. á bls. 12
GUÐMANN HELGASON bóndi
á Snæringsstöðum í Svínadal í
Húnavatnssýslu er 80 ára í dag,
fæddur 17. desembev 1868.
Að verða 80 ára, er á okkar
mælikvarða nokkuð löng æfi og
margt drífur á dagana þó á
skemmri tíma sje. En þegar við
horfum yfir æfiferil góðra
manna, sem þeim aldri. hafa
náð, þá verða okkur ljósari en
ella mannkostir þeirra og áhuga
mál.
Annir líðandi stundar draga
athyglina oft .frá því sem mest
er og merkast, en þegar litið
er til baka, þá skýrast mynd-
irnar, og verða bjartari en áð-
ur. Þá kunnum við og betur en1 bæjarskó]ann 1 Reykjavík A1
ella að meta okkar tryggustu og
bestu vini.
Guðmann Helgason er einn
þeirra fáu sem enn lifa af þeim,
sem voru fulltíða menn, þá er
jeg var í barnæsku og sem alla
tíð síðan hefur verið ferðafje-
lagi minn og einlægur vinur.
Hann er nú elstur maður í æsku
sveit minni Svínavatnshreppi
og enn er hann heill og hraust-
bert og Steingrímur bændur á
SnæringsstöðUm og Guðrúr. er
nú dvelur hjá foreldrum sínum
hjer í Reykjavík.
Þó hjer sje yfirlit um helstu
æfiatriði þessa aldraða heiðurs-
manns, þá er með því lítið sagt
um það hver maður hann er,
og hver hann héfur verið.
Á æskuárum hans var ein-
hver mesti harðíndakafli, sem
ur, beinn og hvikur í spori. svo gengið . hefur yfir þetta land.
margur gæti ætlað, að þar færi Þá voru örðugleikarnir slíkir,
10—20 árum yngri maður. Þeir | að nútíðarfólki mundi virðast
einir sem þekt hafa þenna • þeir óviðráðanlegir. En reynsl-
mann langa æfi vita á því an hefur sýnt, að sú kynslóð
glögg skil hvilíkur ágætis»,að- | sem þá ólst upp reyndist þrótt-
ur þar er. Hinir sem fjarlægari mikil og traust. Er Guðmann
eru þekkja það lítið, því mað- ' Helgason fagurt dæmi um þann
urinn hefur forðast meira en sannleika. Þegar hann fór um
skyldi, að koma fram á opin-' milli bænda til að hrinda á-
berum vettvangi og er því fram jarðabótum með þeim ]je-
minna þektur en ætla mætti legu áhöldum, sem þá voru,
utan sveitar sinnar og sýslu.' töldu flestir hann jafningja
Saga hans er í stuttu máli tveggja meðalmanna að afköst-
á þessa leið: Hann er sonur um. Orsakaðist það meðfram af . arstjórn/var hann jafnan örúgg
Helga bónda Benediktssonar á frábæru vinnuþreki og einnig ur stuðningsmaður allra fram-
Svínavatni og Guðrúnar Páls- hinu, að hann kunni betri tök fara, einkum á sviði fræífelu-
dóttur. Fæddur á Svínavatni en aðrir á hverju verki og hafði mála, samgöngubóta og jarð-
skrifar hann ágætlega.
Þá er G-uðmann var ársrnað-
ur hjá Búnaðarfjelagi Svína-
vatnshrepps árið 1900—1001
hefði hann 200 kr. árskaup. —•
Var hann þá jarðabótaverk-
stjóri yfir sumarið, en barna-
kennari yfir veturinn. Þet.ta
þótti sumum mjög dýrt og lá
við að stjórn fjelagsins, :;em
faðir minn átti þá sæti í yrð*
fyrir ámæli fyrir ráðningutia,
því þá var venjulegt árskaup
100 krónur. En þetta sýnir
eigi var það líklegt til fjáröflun
ar á þeirri tíð að vinna að jarðá
bótum og barnakenslu. Mundi*
þetta þykja ljeleg kjör nú á
tímum, þó ekki væru það ne.in-
ir afburðamenn, sem ættu hlut
að máli. En krónan var méira
virði á þeirri tíð og því farn-
aðist reglusömum sparsemclar-
mönnum eins og Guðinanni all-
vel, þó kaupið væri lítið. Hann
hefur t. d. aldrei notað tóbak
eða vín.
Að opinberum störfum hefur
Guðmann unnið mirœa en
skyldi og veldur því að mestu
hljedrægni sjálfs hans. Hann
hefur kosið að gefa sig sem
mest að því að stunda sín heima
störf. Þó var hann strax kos-
inn í hreppsnefnd Þværárhrepps
er hann var á Ægissíðu, en í
því starfi varð styttra en Þver-
hreppingar ætluðu vegna bú-
ferlaflutnings. í hreppsnefnd
Svínavatnshrepps var Guðmann
1 12 ár. Auk þess starfaði hann
lengi að málum Kaupfjelaga og
Sláturfjelags Húnvetninga sem
fulltrúi sveitar sinnar. í sveit-
eins og áður segir 1868. Hann'
ólst upp hjá föður sínum á
Svínavatni til 23 ára aldurs, en
fór þá í búnaðarskólann á Iiól-
um í Hjaltadal og var þar í 2
ár 1891—’93. Þá var þar skóla-
stjóri Hermann Jónasson síðar
alþingismaður og var skólinn í
miklu áliti.
Tókst góð vinátta með þeim
Guðmanni og Hermanni skóla-
stjóra, sem hjelst alla tíð með-
an Hermann lifði.
Næstu 10 ári vann Guðmann
að jarðabótastörfum á sumrum
og_ altaf sem verkstjóri, en á
vetrum stundaði hann barna-
kenslu og lengst af í æskusveit
sinni. Árið 1899—1900 var hann
ársmaður hjá Búnaðarfjelagi
Hólahrepps og árið eftir 1900—
1901 einnig ársmaður hjá Bún
aðarfjelagi Svínavatnshrepþs.
Veturinn 1902—’03 var hann
heimiliskennari hjá Hermanni
Jónassyni, sem þá var bóndi á
Þingeyrum. Vorið 1904 hóf
hann svo búskap á Ægissí.ðu á
Vatnsnesi ásamt heitlconu sinni
Guðrúnu Jónsdóttur frá Ljóts-
hólum í Svínadal. Giftust þau
ári síðar 1. júlí 1905. Vorið 1907
fluttu þau hjón frá Ægissíðu að
Snæringsstöðum í Svínadal og
þar hafa þau búið í 40 ár, eða
til vors 1947, er þau Ijetu jörð-
og bú í hendur sona sinna. Þau
hjón eiga fjögur börn öll full-
orðin og hið prýðilegasta fólk.
Þau eru: Jón kennari við Mið-
einnig þann mikla kost að vera ' ræktar.
laginn og öruggúr verkstjói i við I Hann er prýðilega groindur
hvaða jarðabótavinnu sem var.! maður og athugull, rökhugsar.
A vetrum stundaði hann
kenslu barna og ungling'a eins
og áður er sagt, ekki í skóla,
heldur á heimilunum. Var hann
hvert mál sem hann hefur vi3
að fást og tekur ekki afsí.öðú:
fyr en hann hefur athugað all-
ar hliðar. En er hann hefur hek-
frábær kennari bæði að lipurð ið afstöðu þá haggar howim.
og þeirri sömu lagni sem kom
fram í verkstjórn hans. Af þessu
hef jeg eigin reynslu, því hann
var sá maður sem fyrstur vakti
áhuga hjá mjer fyrir námi með
því að sýna mjer sem barni
fram á það, hvers virði er að
læra og læra meira, og þekkja
rjett skil á sem flestum hlut-
um. Veit jeg sannarlega ekki til
hlýtar hve mikið jeg .á honum
að þakka og svo mun um mik-
inn hluta þeirra manna, sem
hann kendi .í æsku.
Guðmann var mikið hraust-
menni og áreiðanlega einhver
færasti glímumaður norðan-
lands fyrir og um síðustu alda-
mót.
Hann er fríður maðu.r og vel
á sig kominn. meðalmaður á
hæð, herðabreiður og beinvax-
ínn.
Hann er fróöleiksmaður mik-
ill og sjerstaklega vel heima í
þeim fræðum, sem mestu varða
fyrir kennara þ. e. stærðfræði
,og íslensku máli.
Hann skrifaði svo fagra rit-
hönd að fá dæmi eru slíks og
hefur alla tíð verið mjög vand-
virkur í því sem öðru; og enn
enginn. — Staðfesta ha.ns og
stefnufesta er örugg og tr|,ast.
Eðli hans og hugarfar er þann-
ig, að miða alla afstöðu tiLmáJa
á grundvelli rjettrar þekkingar.
Áróður annara manna n.w.tur
hann lítils. Hann er sá maður
sem undirbyggir sjálfur sinar
skoðanir og heldur fast vi'ð<þær
alveg án tillits til bess hvort
meiri eða minni hiuti annara
manna fylgir sömu steími, t
stjórnmálum hefur hann jáfn-
an verið eindreginn floklmraað
ur fyrst sem Heimastjöf.nar-
maður og svo sem Sjálfstrf ðis-
maður i núverandi Sjálfstlýðis-
flokki.
í sínu prívatlífi hefur ^u'ð-
mann Helgason verið gæfrtvim-
ur maður. Hann eignaðir;áf-
aða og ágæta konu <em Ircfur
verið honum samhent og Irík.
Börnin eru öll efnileg og rvð-
feld i besta lagi og baíL nnnið
á heimili foreldra sinna letigur
og betur en alment gerist trá á
tímum. Sjálfur hefur G! ið’mnnn
verið heilsugóður alla sríi og er
það meiri gæfa en margii i(gera
sjer grein fyrir.
Framh. á Ws. 12