Morgunblaðið - 24.12.1948, Blaðsíða 5

Föstudagur 24. des. 1948.
,U O R G U y B L A Ð I Ð
Oskar Borg:
STRAU
INNAR
'Á SÖFNUM eru geymd handa
verk manna frá ýmsum öldum.
Sum eru hrjúf og hrikaleg, önn
ur fáguð og fullkomin. En öll
bera þau vitni siðmenningu
sinna tíma.
Þótt mannanna verk sjeu
margbreytileg, er þó mannssál
In með öllum sínum opinberu
fylgsnum og skúmaskotum fjöl
þættasta furðuverk veraldar.
Með afmælishátíðaleikjunum
sýnir konunglega leikhúsið dá-
lítið safn þeirra hugmynda er
skáld og mestu andans jöfrar
hafa gert sjer um hana og skráð
í leikritsformi.
Eins og vitarnir sýna fyrst
rautt ljós, svo grænt og síðan
hvítt, eru hjer sýndir harmleik
ir og gamanleikir, útlendir og
innlendir, er fjalla um manns-
sálina í nekt hennar og nepju
eða gæðum og göfgi, auk þess
sem aldaranda og hugsunar-
hætti ýmsra tíma, bregður eins
og leiftri fyrir sjónir manna.
Mikið efni og
inargvíslegt.
Ef nokkur heldur að það sje
áreynslulaus ánægja að sjá eina
og stundum tvær slíkar leik-
sýningar á dag 2—3 vikur sam-
fleytt, þá skjátlast honum, því
þegar maður er gagntekinn af
hrifningu yfir svo til hverri
sýningu verður, með þessum
snöggu tilbreytingum, að hafa
sig allan við að yfirvinna áhiif-
In af síðustu sýningunni, til að
vera móttækilegur fyrir þá
Iiæstu. En „móttakarinn“, hvort
sem hann er af verri eða betri
íegundum, verður að vera í
íullkomnu lagi, til þess að hægt
sje að stilla hann á bá bylgju-
lengd, sem hver sýning kiefst,
Því annars lendir alt í eilífum
truflunum og hrærigraut.
Efnið er altof mikið til þess
að hægt sje að gera hjer hverri
eýningu skil, eða nefna þann
uragrúa leikara, sem hjer koma
við sögu. Bregð jeg því aðeins
upp smámyndum af nokkru af
því, sem fram hefir farið.
Leikurum hefur löngum þótt
hætt við að vera tilgerðarleg-
ír. Er því fyrsta boðorðið í und-
irbúningsmenntun þcirra nú á
dögum, að útrýma öllu, sem er
óeðlilegt. Eins og í öðrum list-
greinum gildir í leiklistinni sú
kehnisetning, að sje framsetn-
ingin ekki sönn, er hún engin
list.
Þetta hefur ekki ávallt ver-
íð svo. Á 18. öldinni þótti naum
ust lítandi við öðrum en frörisk-
um leikurum eða þeim, sem
höfðu lært í frönskum skóla.
Þegar þeir sýndu sig fjekk mað
vi'r eitthvað fyrir peningana þvi
þeir ljeku með öllum skrokkn-
tim og sá, sem mestar fettur og
brettur gat sett á andlitið, þótti
Toestur. Leikurinn var fyrir
leikarana og átti ekkert skylt
við venjulegar dauðlogar mann
verur. Að ekki sje talað um ó-
merkilegan hlut eins og manns-
Gálina, sem engum datt í hug
&ð kæmi málinu við.
Frá 200 ára
Wessel og franska
leiklistin.
Þótt flestir væru ánægðir
með svo vel úíi látinn skanimt
af leik, fór það þó í taugarn-
ar á danska skáldinu og háð-
fuglinum Wessel. Kann tók sig
til og skrifaði leikiníið ,.Kær-
lighecl uden Strömper“, þar scm
hann afklæðir og húðflettir
þessa aumingja Frakka og alla
leikaðferð þeirra, með þeim ár
angri að augu manna opnuðust
svo hún var algerlega kveðin
niður og hefur aldrei átt afiur-
kvæmt.
Hið eðlilega og sanna h.efur
siðan setið og situr í fyririumi
á hverju góðu dönsku leiksviði
og fremst af öllu á leik-viði
Konunglega leikhússins.
Ef hægt er að kalla leiksýn-
ingu fullkomna, þá held jeg að
sýningin á „Kærlighed uden
Strömper“ hafi verið það. Kon-
unglega leikhúsið hefur svo
mörgum góðum leikurum á að
skipa, að í hverju hlutverki
voru afburðaleikai ar, sem
þekktu leikritið, anda þess og
tilgang út og inn. Va”ð sýning-
in ógleymanleg.
,;Sparisjóður“ Hertz.
Fyrir um það bil 100 árum
skrifaði danska skáldið Henrik
Hertz leikritið ,,Sparekassen“.
Sparisjóðir voru þá tiltölulega
ný fyrirbrigði og almenning-
ur hafði ekki áttaÖ sig á hvern-
ig ætti að notfæra sjer þá. Jeg
efast um að aðrir en Ðanir geti
sýnt leikrit þetta þannig að það
njóti sín til fulis, því það er
sprottið upp úr jarðvegi. þar
sem góðlyndi og glaðlyndi, hinn
hreini danski „Humor“ sjest í
hverri persónu. Efnalega gcng-
ur það upp og ofan fyrir einni
aðalpersónunni, Skaarup. Hann
er stundum vel fjáður. en á
milli er hann á bláberum botn-
inum. Þegar hann hefur fullar
hendur fjár, er ekkert fjær hon
um, en að láta peningana í spari
sjóð, heldur nýtur hann þeirra
á þann hátt, sem honum finnst
bestur, en þegar hann er orð-
inn auralaus, þá hefur enginn
frið fyrir predikunum hans þar
sem hann með sannfæringarinn
ar krafti heldur hrókaræður um
það eina, sem eiginlega sje við
peninga að gera, að leggja þá
í sparisjóð.
Jeg hefi oft sjeð Bodil Ipsen
leika og oítast afburðavel. Leik
gáfum hennar virðast engin tak
mörk sett og sýnir hún þarna
nýja hliðj þar sem hún sleppir
„strák“ sínum lausum, ef svo
má að orði komast um ltven-
fólk, og ætlar alla lifandi að
drepa í hlátri.
Andbýlingarnir í meistara
liöndum.
Hliðstætt dæmi er leikur
Reumerts í Löjtnant vcn Budd-
inge í „Genboerne“ eftir H ist-
rup. Hann fer þarna út í allar
afmæli Kgl
Poul Reumert í hlutverki \on
Buddinge í ,.Genboerne“.
öfgar. sem manni viiðist u.nnt
að fara á leiksviði. Ef það væri
ekki gert mcð afburðasnilli,
væri ekki horfandi í það. Að
hugsá sjer þessa leiksnillinga,
frú Ipsen og Reumert, sem um
áratugi hafa orðið fræg fyrir
samleik sinn í mestu harm-
leikjum bókmenntanna, þar
sem þau virðast þekltja og geta
sýnt hvern afkima mannssálar-
innar, allt í einu sleppa sjer
lausum og verða miklu betri
gamanleikarar en þeir eigin-
legu gamanleikarar. Það er
rr.eira en maður getur hugsað
sjer, að’ósjeðu.
,.Genboerne“ voru auðvitað
vel leiknir .andrúmsloftið, smá
borgaraskapurinn og stúdenta-
lífið naut sín til fulls. En ekki
get jeg neitað að sum hlutverk-
in, svo sem koparsmiðshjcnin
og jafnvel fleiri voru betur leik
in, er jeg sá leikinn á stúdents-
árum mínum, fyrir nálega 30
árum.
Oehlcnschlager og I axdæla.
Fullur eftirvæntingar beið jeg
eítir að sjá „Kjartan og Guð-
rúnu“ eftir Oehlenschláger. ís-
lending er undarlega innan-
brjósts er hann sjer alla þessa
gömlu kunningja, Kjartan Ólafs
son, Guðrúnu Ósvífursdóttur og
Bolla, Hrefnu og flestar sögu-
hetjur Laxdælu gerðar lifandi
á leiksviðinu.
Eftir að leikurinn byrjaði gat
jeg langt frá því fellt mig við
það, sem jeg sá og það tók mig
tíma að átta mig á, að það sem
jeg bjóst við að sjá og það, sem
raunverulega var sýnt, var
tvennt ólíkt.
Á dögum Oehlenschlágers
var dýrkun sögualdar okkar í
havegum. Menn trúðu sögun-
um ekki síður en biblíunni.
Skapaðist m. a. af þvi endur-
vSkning í norrænum bókment-
leikhússins
um með Oehlenschláger í
broddi fylkingar.
En með þessu leikriti hafði
honum aldrei komið til hugar
að „dramatísera" Laxdælu.
Hann lánaði aðeins úr sögunni
nöfn sögupersónanna og nokk-
ur söguatriði, en ao öðru leyti
er leíkritið skáldrit byggt á
atburðum úr lífi hans, þar sem
hann á sjötugsaidri varð 'hrif-
inn af ungri stúlku, sem þó ekki
gat endurgoldið Þlfinningar
hans.
Auk þess er aðaihlutverkið,
Guðrún Ósvifursdóttir, sem allt
leikritið stendur og fellur ; oeð,
sj&rstaklega skrifað fyrir mestu
þálifanai leikkonu Dana, frú
Heiberg. Hun ljek það lika, en
eftir hennar daga var það að-
eins leikið einu sinni, 1879, á
100 ára afmæli skáldkonungs-
ins, þar til það var tekið til
leiksýningar á ný árið 1945 nae'o
Önnu Borg í aðalhlutverkinu
og í sörnu meðferð var það leik
ið nú.
Guðrún Ósvífursdóttir Oehl-
enschlágers er í mörgu frá-
brugðin okkar Guðrúnu, en
alls ekkert síður minnisstæð
persóna. í leikritinu er sagt að
móður hennar hafi verið rænt
Bodil Ibsen
frá Sikiley og skaphöfn Guð-
rúnar sameinar hina suðrænu
glóð og norrænan hetjuhug og
hörku. Nú á tímum eigum vjer
erfitt með að skilja Oehlens-
chláger eins og samtíð hans
skildi hann. En eitt er víst að
leikhúsið gerði sitt ‘il að gera
sýninguna sem besta. Þegar
konunglega leikhúsið tekur á
honum stóra sínum, er sýning-
in ekki ljettvæg.
Gyðingar og
annað fólk.
Danska skáldið og gyðingur-
inn Henri Nathansen skrifaði
leikritið „Indenfor Murene“.
Það fjallar um sambúð gyðinga
og kristinna manna laust fjrir
fyrri heimsstyrjoldina og þá á-
rékstra sem þar eiga sjer stað,
þó í hlut eigi besta fólk úr báð
um flokkum. Sálarlífi gvðinga,
sem ávalt halda sjer innan
þeirra múra, sem bæði þeir og
kristnir menn hafa byggt utan
um þá, er svo meistaralega lýst,
að jeg hefi heyrt að aðrir bafl
ekki gert það betur.
Sýning leikhússins var af-
bragðs vönduð og tæplega rneíJ
færi annara leikhúsa að gera
hana svo vel úr garði. En eldri
leikhúsunnendur segja mjer afJ
hún sje nú ekki svipað þvi fins
góð og áður, þegar Dr. Mantzi-
us, Reumert og Johannes Poul-
sen ljeku þar aðalhlutví rtin
af ógleymanlegri snild.
Jeg get ekki lokið þessarl
grein án þess að minnar.t á
ballet konunglega leikhússins.
Þótt 200 ára afmælið sje aðal-
lega helgað leiklist leikhúss-
ins og óperan komi þar el< k>
við sögu, hafa stundum verið
ballet-sýningar, þegar leikrit
það, sem sýnt var, þótti of Stutt
fyrir heila kvöldsýningu. Sjer-
staklega langar mig til að gcta
um einn ballet eftir balletmeist
ara kgl. leikhússins, sem hantl
nefnir „Etude“.
Balletskóli kgl. leikhússins or
eiginlega stofnun út af fyrir
sig. Nemendurnir koma þang-
að 7—8 árá gamlir og kennsian
er ekki aðeins fólgin í, að
teygja þá og sveigja og styrkja
á þeim tærnar, heldur íá þeir
þar alla sína uppfræðslu frá
kristindómi til erlendra tungu-
mála. Þeir verða að leggja gríð
armikið að sjer, enda getur vcr-
ið til mikils að vinna, ef ham-
ingjan er með, því óvíst er
hvort betri balletskólar eru til
nú.
En að ganga inn á þessa
námsbraut, er eiginlega ....ta
áhættufyrirtæki. Lokatakmavk
hvers nemanda er að geta o.rð-
ið sólódansari. En til að ná þvl
þarf margt, bæði sjálfrátt og ó-
sjálfrátt. í leikhúsinu eru t. d.
ófrávíkjanlegar reglur um, að
enginn karlmaður geti orðið
sólódansari, nema hann nái á-
kveðinni líkamshæð. TJm stúlk-
urnar gildir, að þær mega ekkl
vera hærri, en reglugerðin sog-
ir til um. Sjerstaklega hafa
mörg vonbrigði orðið hjá stúlk-
um, sem unnið hafa eins og
þrælar frá 7 ára aldri til 15- 16
ára, þegar þær uppgötvuðu að
þær voru orðnar 1—2 cm. hærri
en leyfilegt var fyrir róló-
dansara.
Æfingar Czernys og
„ballet“ Landers.
Þeir sem stundað hafa píanó-
leik að ráði, þekkja Etuder cft-
ir Czerny. Þetta eru aðein’ cf-
ingar fyrir píanóleikara, im
byrja með einum fingri og onila
a því níðþyngsta toríi, < m
venjulegum mönnum íirmst
þurfa minnst fjórar hendur til
að klára, og allt þar á rniLli.
Þeir sem spilað geta þessar æf-
ingar munu fullfærir að eiga
við flest viðfangsefni, sem rit-
uð hafa verið fyrir písnó.
Hugmyndin í ballet Lanilera
er að sýna, að eins og Czerny
gat skapað æfingakerfi, er full
nægði hverjum píanóleikara.
Framh. i bls. !0,