Morgunblaðið - 24.12.1948, Blaðsíða 11

Föstudagur 24. des. 1948.
M O R G V N B L Á Ð l Ð
11
BERLÉIM 1948
(Framh. af bls. 9)
sigraSrar þjóðar, ster.dur marm
arastytta Goethes, mjallahvít
og óskemmd —- nú fremur en
nokkru sinni fyrr tákn þeirra
verðmæta, sem hvorki eldur
nje tundur fá grandað.
Við Brandenborgarhliðið stíg
jeg út úr bílnum og geng inn
fyrir, inn á hernámssvæði
Rússa. Jeg er nú staddur þar
sem áður sló hjarta þýska stór-
veldisins. Hjer eru á litlu svæði
allar þær byggingar, sem mintu
á Berlín sem volduga höfuð-
borg, og allt er í rústam, sendi-
ráðsbyggingar Ameríkumanna,
Frakka, Rússa og Breta. stór-
hýsi utanríkisráðunevtisins,- al'l-
ar stjórnarbyggingarnar við
Wilhelmstrasse með tölu, og
þar á meðal hin mikla rík-
iskanslarahöll, sem Hitler ljet
byggja sjer síðasta árið fyrir
Btríð. Þessi forna frægðargata
í miðri Berlín er mannauð þenn
an morgun, algerlega lífvana —
hjer sjest ekki svo mikið sem
köttur á ferli (á hverju ætti
hann að lifa?J Jú, þarna er
eina lífsmark götunnar, skor-
steinspípa út úr kjallaravegg,
Þunnan reyk leggur út um píp-
una, þarna er einlu. er að elda
Sjer súpu — og hin magra
hönd sem í henni hrærir er
allt sem eftir er af hi.ium
reidda hnefa Wilhetmstrasse.
Þarna eru hinar sögulegu
svalir á höll Hitlers þar sem
jeg sá hann við hátíðleg tæki-
færi reka upp hendina með al-
vörusvip, meðan lýðurinn æpti
af hrifningu fyrir neðan. Þt;rna
sá jeg hann síðast, og alla ráð-
herra hans, kvöldið sem hann
stóð á fimmtugu, 20. apríl 1939.
Hin breiða blysfö*: strejmdi
með taktföstu stíg’jelatrampi
niður Wilhelmstrasse. Það var
ekki illa tilfallið að hylla for-
ingjann með eldi, það skilst
best nú þegar vegsummerkin
eftir stjórn hans biasa við hvert
sem litið er. Allur hans ferill
var varðaður stórum bálum.
Eða eins ,og jeg einhverntíma
orðaði það við þýskan vin minn
á stríðsárunum:
— Það er hættulegt að leika
með eldinn. Síðan van der
Lubbe kveikti í Ríkisdeginum
er eins og aldrei hafi almenni-
lega vdljað slokkna í Berlín. I
næsta stórbruna íóru sam-"
kunduhús Gyðingama, einn
morgun klukkanjfiipm, það var
bannað að slökkva í þéim. Og nú
logar í Berlín á hverri nóttu.
Jeg álít að þetta sjé allt van
der Lubbe að kenna, hefði hann
aldrei byrjað ....
Maður gengur óhindi'að
beint af götunni inn í rústimar
af hallarbákni Hitlers. Hjer eru
engir verðir, og engar hu:ðir.
Þennan hálftíma, sem jeg var
í höllinni, mætti jég aðeins
tveim rússneskum hormönnum,
sem líka voru að skoða salar-
kynnin, og svo ungum þýsk-
um verkamanni, sem gaf sig
á tal við mig. Hann bafði verið
með í að þrífa til í höllinni og
hjálpa til að koma öllu verð-
mætu undan, vikurnar eftir ó-
friðarlokin, og virtist nú gera
sjer að aukastarfi að fylgja gest
um um rústina.
Salirnir standa galtómir, rneð
auðum veggjum. Allt sem var
óskemmt hefur verið flutt burt.
Svipirnir í þessum bæ eru al- og aísakar spuraingu sírsa með
varlegir og hljóðir, eins og á
fólki sem maður mætir í kiikju
feimnislegu brosi.
— Já — og gamall Berlínar-
garði. Jeg þekki ekki aftur | búi.
þessa þjóð. ..Fáeinar hræður“
eru orðin sem aítur og aftur
koma upp í huga mjer. Höfuð-
borg voldugrar þjóðar, 'era j landi. þeim hluta landsins, sem
— Það er meir en jeg get
sagt.
Iiann er frá Austur-Þýska-
Strindberg kallaði ..heilbrigða
og glaðværa þjóð“, milljónabær
inn, þar sem svo mjög bar á
gerðarlegu fólki af öllum stjett
um, og á glæsilegu úrvalskyni
-—- hann er orðinn að fáeir.um
Pólverjar fengu að skaða-bótum
fyrir það land, sem þeir urðu
að afsala Rússum. Allir bæ-
irnir voru skírðir upp og hlutu
pólsk nöfn, og íbúunufn vár sagt
að hafa sig á brott innan 24
hræðum finnst manni, Það væri j tima, með það sem þeir gætu
alveg óhugsandi að sjá menn á | borið af eigum sínum. Ails voru
götunni í glaðværum eða hressi j það V milljónir manna se.n á
legum eða áhugamiklum viðræð
um. Það er eins og kraftmesta
fólkið hafi flúið þennan bæ, og
þennan hátt urðu að yfirgefa
heimkynni sín og halda vestur
á bóginn, með pinliil undir
þeim sem eftir eru finnist, að j hendi eða poka a báki, og byrja
alt geri ekkert til. Og eins og ' nýtt lif.
Ríkisþinghúsið í Berlín
líka marmarinn af gólfunum.
Frá hinum stóra vinnusal Hitl-
ers liggja breiðar tröppur út
í garðinn að hallarbaki, en und
ir honum var jarðhysi foringj-
ans, fimmtíu fet undr: yfirboi'ði.
Tröppur lágu þangað úr höll-
inni, en aðrar úr garðinum.
Við komum þar að sem áður
voru dyr úr garðinum niður í
jarðhýsið. Nú eru þar lokaðar
rammefldum steinhellur því
að Rússar hafa sprengt byrgið.
Hvað við það er unrúð, er erfitt
að skilja. Ein furðulegustu
endalok, sem orðið liafa á mikl-
um heimssögulegum vraldaferli,
gerðust hjer niðri í jörðinni,
meðan eldi og sprengjum rigndi
yfir hina dæmdu borg — og sú
saga mun verða sógð meðan
heimur er uppi.
Leiðsögumaður rrinn sýnir
mjer sviðna gróf, skammt frá
garðdyrum jarðhýsisins, þar
sem lík Hitlers og Evu Braun
eiga að hafa verið brennd. íbú-
ar byrgisins, sem komust lífs
af, báru það allir, að eftir sjálfs
morð Hitlers og konu hans hafi
verið helt urn 160 lítrum af
bensíni í þessa gróf, líkin tvö
lögð í hana og síðan kveikt í
bensíninu. Eftir tvo tíma hafi
líkin verið orðin að ösku —
og henni síðan fle./gt. .Allir
og Bauer, hrunin !il grurrna,
megnið af háskólabyggingunni
innanbrunnið. Ganda keisara-
höliin „klofin í he,ðar niður“
— stórsprengja hefur höggvið
í hana breitt skarð, skipt hanni
í tvennt.
Jeg er stöðugt að velta fj rir
mjer sömu spurnir gunni —
hvers vegna er svc na fátt á
götunum, i svona veðri? Mi.nni
er sagt að hjer búi enn þrjár
og hálf miljón maiina. í mið-
biki borgarinnar ei ej'ðilegg-
ingin gagngerðust, segir bíl-
stjórinn minn, í úthverfum er
meira af óskemmdum hú^um.
Þar hefur fólk þjappað sjer
lesa megi úr hverjum svip: Þjer
sem hjerna búið, varpið frá yð
ur allri von.
Mig langar til þess að gefa
mig á tal við einhvern, en jeg
kem mjer ekki að því. Og allir
sem jeg þekkti hjer best áður
fyrr eru farnir frá Berlín eða
jeg veit ekki hvar þeir eru nið-
urkomnir.
Þegar dimmir um fimm-leyt-
ið fer jeg inn á kaffihús og er
enn að hugsa um að hefja.við-
ræðu við einhvern, en það
verður ekkert af því. Það er
eins og fólk tali svo lítið sam
an hjer inni, og því skyldi jeg
þá vera að rjúfa þögn þess?
Og hvað þori jeg' að spju-ja það
um?
Og er jeg viðbúin.i að svara
spurningum þess?
— Og hvað eruð þjer að gera
saman, eins og best gengur, og hjerna? Skoða rústirnar í Ber-
svo í öllu þessu neti af srná- | lín, til tilbreytingar frá dýrð-
húsum, sem jafnan er út af stór inni í París. Finnst yður ekki
borgum, garðhúsiun og slíkum bærinn Sehenswiirtligkeit, á
vistarverum. Þegar jeg svara sína vísu?
honum, að mjer hafi fundist { Þegar jeg borga, yrðir þjónn-
jafn-fámennt hvar sem við höf inn á mig, í hálfum hljóðum:
— TJtlendingur? spyr hann,
— Það var erfiðast fyr.ir
gamla fólkið, segir þjónninu, og
kveður rr ig að fyrra bragði.
Daginn eftir er jeg nokkrar
stundir í Wiesbader,. á heim-
leið. Þessi yndislegi baðstað-
ur hefur ekki orðið fyrir mikl-
um loftárásum, samanborið við
stórborgir og iðnaðarhjeruð
Þýskalands. Og hjer eru lífs-
skilyrðin öll önnur en í Berlín,
maður þarf ekki annað en líta
í búðargluggana til þess að
sanníærast um að nýtt fjör hef-
ur færst 1 framleiðslu Vestur-
Þýskalands.
Hjer sjer maður aftur sam-
felda umferð á strætum og
hressilegt fólk. Ekk: ríkmann-
legt, og vafalaust ekki altaf á-
nægt með hlutskipti sitt, en þó
segir upplit og fas að því finn-
ist ómaksins vert að halda á-
fram að lifa og erfiða — og
allt miða í rjetta -átt,- ef ekke.i t
kemur fyrir ....
ura farið, þá segir hann að fólk
eigi ekkert' erindi út, það sje
sunnudagur.
Fólk þarf ekki að fara til
vinnu, og hvert skyldi það þá
fara? Frískt loít er auðvitað
holt, en göngur slíta skóm, föt
um og hitaeiningum Og hvað
er svo að horfá á í þessum
bæ?
Hjer blasir eyðileegingin við
sjerfræðingar í Mkbrennslu' manni í þúsund myndum —
segja að þessi saga hljóti að eyðilegging þess sfórbæjar í
vera tilbúningur. þessi aðferð Evrópu, sem áður var nýiast- ,
nægi ekki til að brenna lík til | ur, og húsin umfangs.mest og.ok^ar' *?a ^þeÍF1 árum þekki^
ösku, hvorki bein nie hold geti i ríkþaannlegust. Þar sem hrein- hann- Er við skólapiltar
12. desember 1943.
Kristján Albertsen.
SJERA Jósep Jónsson prófast-
j ur að Setbergi á sextugsaf-
mæli í dag, Við vorum sam- .
i ferða um skeið á skólaárum
eyðst að fullu með þessu móti.
Og enskur blaðamaður keypti
af þýskum bónda svm, sem var
jaín-þungt og Ilitler. 75 kíló,
fyrir þúsund sígare+tur og átta
fiöskur af whisky, og reýndi að
brenna hræið á sarr a hátt og
lík Hitlers á að hafa brunnið
— skrokkurinn sviðnaði, það
var allt og sumt.
Hvort Hitler er á lífi er ann
að mál. En ef hann hefur fram-
ið sjálfsmorð í jarðhýsi sínu —
hvers vegna var þá búin til og
samþykkt af öllum byrgisbúum,
ósönn saga um hvað orðið hafi
af líkinu?
6
Eftir hádegisverð fer jeg aft-
ur inn í miðbæ og ráfa um göt-
urnar. Unter den Linden er
öll meira og minna í rústum,
bæði höfuð kaffihúsm, Victoria
legast hefur verið gengið að leituðum að skemmtilegum
verki eru þessi hús orðin að fíelaSa var ,vart annar fnnd"
múrsteinsbyngjum, háum dysj-^inn æslíllegri en hann. Eða ein
um meðfram götunrm
en
hvers sem hreinskilinn var og
víðasthvar hanga heilar húsa- hispurslaus. Því faa menn hefi
lengjur uppi, undarlega sund-
urtættar eða innaivdeiktar af
eldi. Hálf herbergi gapa út í
loftið, í rifnum og tætíum bygg
ingum — sem m’ona einna
helst á afskræmt andlit á fá-
bjána, sem skælír opinn munn-
inn út í bláinn. Eða steinvegg-
irnir standá, eftir- eyðilegging
eldsins, og allir gluggar mæna
á mann eins og augnatóftir í
beinagrind. Og svo hefur ver-
ið lappað upp á húsin, hjer og
þar, á fátæklegasta hátt, nokk-
ur herbergi gerð fokheld með
fjölum eða pappa — og mitt í
pappaglugganum kannske of-
urlítil rúða, svo að skíma af
dagsljósi berist inn.
jeg fyrirhitt á lífsleiðinni sem
er eins fráhverfur og hann, að
blekkja sjálfan sig. Telja sig
meiri mann, en efni stóðu til.
Jóse'p hafði ánægju af, að hæð-
ast að náungum, er hneigð- . "
ist til ofmetnaðar, vegna vönt- lenska vísu hefur orðið sfyrk
unar á heilbrigðu sjálfsmati. stoð sveitungum sínum, og
Jeg hefi ekki átt þess kost, sóknarbörnúm, ekki að eins
að kynnast sr. Jósep, sem Sem sálusorgari þeirra, heldur
kennimanni. En jeg/ veit, að og sem sönn fyrirmyn’d þeirra,
hisppursleysi hans og hrein- í veraldarumstangí, sem
lyndi gagnvart sjálfum honum ' sífellt er hlutskipti íslenskra
og öðrum, hefur verið styrkur 1 sveitabænda.
hans í starfi hans á lífsleiðinni. | Hann lauk •• guðfræðiprófi ár
Og mjer er ánægjueíni, að ið 1915. En gerðist prestur að
vita, hve vel honum hefur far Setbergi fyrir nálega 30 árum
ist úr hendi kennimannsstarf- j síðan. Hafði á tímabilinu þjón
ið. Að hann á gamla, góða ís- ! Framh. á his. 12