Morgunblaðið - 19.11.1949, Page 9

Laugardagur 19. nóv. 1949
VORGUNBLAÐIÐ
9
Gunnar Thoroddsen, borgarstjóri: Fjármál Reykjavíkur.
SKULDLAUSAR EIGIMIR BÆJARINS HAFA
AUKIST UM 60 MILJÓNIR Á 4 ÁRUM
STÆRST ALLRA bæjarmála
er traustur efnahagur borgaf-
innar. Allar framkvæmdir og
umbætur byggjast á góðum
fjárhag. í grein þessari verða
rakin meginatriði í fjármála-
stjórn Reykjavíkurbæjar hin
síðustu ár.
Tekjustofnar bæjarsjóðs
Langstærsti tekjustofn bæj-
arsjóðs eru útsvörin. Á síðasta
ári námu tekjur bæjarsjóðs
69,4 milljónum, þar af voru
útsvörin 56,8 milj. Aðrar tekj-
ur en útsvör voru aðllega þess-
ar:
Tekjur af eignum bæj-
arins, einkum leiga af
lóðum og íbúðarhúsum
rúmar
Fasteignagjöld
Sætagj. kvikmyndahúsa,
byggingarleyfi, drátt-
arvextir o. fl.
Skattar ríkisstofnana o.fl.
Stríðsgróðaskattur
Útsvör útlendinga
lítsvarsstiginn hefur furið
lækkandi síðustu fjögur ár
millj.
2.0
1.8
árið 1945, undir fimm þúsund- þús. Sýnir það, hversu skuldir
0.8
3.2
2.6
0.6
um króna 1946 og ’47 og urdir
sjö þúsundum króna 1948 og
’49. —
2. Árið 1946 var bætt 10%
ofan á útsvarsstigann að lok-
inni niðurjöfnun. Árið 1947 var
bætt 5% á útsvör upp að tvö
þúsundum krónum og' 10% á
hærri útsvör. En 1948 og 1949
var eng'u bætt ofan á útsvars-
stigann.
Af þessu sjest, að útsvarsstig-
inn hefir farið lækkandi síðustu
i'jögur ár.
bæjarsjóðs hafa
þessu tímabili.
stórlækkað á
Útsvörin
Bæjarstjórn ákveður, hversu
há skuli vera heildarupphæð
útsvara á ári hverju. Sú ákvörð
un er að jafnaði tekin um leið
og fjárhagsáætlun er afgreidd.
Sú upphæð er nefnd áætlunar-
upphæð útsvara. Niðurjöfnun-
arnefnd jafnar útsvarsuppþæð-
inni niður á gjaldendur, en skal
bæta við hana 5—10 af hundr-
aði fyrir vanhöldum við inn-
heimtu.
Sú fjárhæð, sem nefndin jafn
ar. niður og síðan fer í gegnum
hreinsunareld yfir- og ríkis-
skattanefndar, er kölluð álögð inn
útsvör.
Áætluð útsvör, þ. e. sú upp-
hæð, sem bæjarstjórnin áætl-
ar til að mæta útgjöldum, hafa
verið þessl síðustu fjögur ár:
1946 35 millj. 956 þús.
1947 46 — 418 —
1948 53 — 200 —
1949 52 — 70 —
Hækkunin 1947 stafaði
langmestu af tryggingarlögun-
um nýju, en auk þess af hækk-
un vísitölu o. fl.
í ár hefir hinsvegar tekist
að stöðva útsvarshækkunina.
Heildarupphæð útsvaranna,
sem bæjarstjórnin felur niður-
jöfnunarnefnd að jafna niður,
er því einni milljón og 130 þús.
kr. lægri en í fyrra.
Útsvarsstiginn hefir farið
lækkandi
Niðurjöfnunarnefnd skal ram
kvæmt lögum leggja á eftir
efnum og ástæðum, og hefur
hún um það frjálsar hendur
eftir gildandi lög'gjöf. Nefndin
hefur um margra ára skeið sett
sjer fyrirfram ákveðnar reglur,
útsvarsstiga.
Síðustu fimm ár hefir útsvars
stiginn verið óbreyttur að öðru
leyti en þessu:
1. Útsvarsfrjálsar voru tekj-
ur undir þrem þúsundum kr.
Utgjöld bæjarins
Útgjöld bæjarins hafa vaxið
stórlega í krónutölu frá því er
var í stríðsbyrjun eins og út-
gjöld allra annarra, hvort sem
það eru opinberar stofnanir,
fjelög eða einstaklingar. Á-
stæðurnar eru margar: Marg-
földun dýrtíðar, — launa, vöru-
verðs og alls kostnaðar. Nýjar
starfsgreinar, nýjar bæjarstofn
anir hafa verið settar á fót.
Hin mikla mannfjölgun í bæn-
um, 17 þús. nýir íbúar síðan
1940, — og stórkostleg út-
þensla byggðar og bæjarlands
hafa kostað bæjarsjóð margíalt
meira fje en stendur í hlutfalli
við fjölgun gjaldenda.
Menn telja það sjálfsagt,
eðlilegt og auðvelt, að bær-
útvegi öllum lóðir, sem
vilja byggja. En meðan bygg-
ingarframkvæmdir voru sem
mestar, kostaði það milljóna-
tugi að gera ný hverfi í bæn-
um byggingarhæf, skipuleggja
þau, gera holræsi, vatnsleiðsl-
ur, raflagnir og götur. Fer þar
hvorttveggja saman, mikill
stofnkostnaður og stóraukmn
reksturkostnaður vegna aukins
mannahalds til að undirbúa
að þessi verk, framkvæma þau og
stjórna þeim.
Fjárhagsáætlun fylgt
Síðustu ár hefir verið lögð á
það megináhersla að fylgja sem
best fjárhagsáætlun bæjarins og
forðast umframgreiðslur. Það
hefur tekist með þeim hætti, að
1947 urðu rekstrarútgjöld bæj-
arsjóðs hálfri milljón króna und
ir áætlun og 1948 urðu þau
nokkrum þúsundum undir áætl
un.
Rekstursafgangur
og afskriftir
Rekstursreikningur bæjar-
ins hefur i fjölda undanfarinna
ára sýnt verulegan rekstraiaf-
gang og miklar afskriftir eigna.
Síðustu 5 ár hefir rekstursaf-
gangur og afskriftir verið sem
Þegar borin eru saman út-
gjöld bæjarins 1940 og 1948
kemur í ljós, að þrir útgjalöa-
liðir eru langsamlega hæstir, og
hefir upphæð þeirra samanlagt
tífaldast á þessum árum. Þess-
ir liðir eru:
1. Framlög til lýðmála, þ. e.
til almannatrygginga o. fl.,
hafa hækkað úr 2.6 millj. 1940
i 14,1 millj. 1948.
2. Gatnagerð og umferðamál
hafa hækkað úr 0.7 milljónum
í 9.3 milljónir.
3. Byggingarframkvæmdir,
þ. e. íbúðarhús, skólahús og aðr
ar opinberar byggingar, hafa
hækkað úr 0,1 milljón í 10,9
milljónir.
En athyglisvérðast er, að
einn útgjladaliður bæjarsjóðs er
lægri nú en 1940. Það er vaxta-
greiðslur af skuldum bæjar-
sjóðs. 1940 voru vaxtagreiðsl-
urnar 431 þúsund, en 1948 180
hjer segir:
Hreinar Af-
tekjur skriftir Samt.
Ár millj. millj. millj.
1944 8.5 2.5 11.0
1945 4.8 1.9 6.7
1946 0.7 5.9 6.6
1947 6.6 7.5 14.1
1948 10.1 8.9 19.0
Greiðslujöfnuður
hagstæður
Við hin beinu rekstrarútgjöld
bæjarins bætast ýmsar greiðslur
úi bæjarsjóði, svo sem framlög
til húsbygginga og annarar
eignaaukningar. Þegar teknar
eru saman allar greiðslur úr
bæjarsjóði og tekjur hans, fá-
um við hagstæðan eða óhagstæð
an greiðslujöfnuð.
Síðustu árin hefir greiðslu-
jöfnuður verið hagstæður, 1947
um 5 milljónir og 1948 um 4
milljónir. Hefur hagur bæjar-
sjóðs því batnað verulega.
Handbært fje
Kostað hefir verið kapps um,
að bæjarsjóður hefði jafnan
handbært fje til reksturs og
margháttaðra framkvæmda.
Meginhluti fjárfrekra fram-
kvæmda bæjarins fellur á sum-
armánuðina, áður en megnið af
útsvörum er innheimt. Þess-
vegna þarf bæjarsjóður oft á
þessum mestu annatímum að
halda á bráðabirgðaviðskipta-
láni hjá banka. Um flest ára-
mót hefur bæjarsjóður verið
skuldlaus við banka og átt þar
inneignir.
Þannig var handbært fje bæj ‘
arsjóðs í ársbyrjun 1948 rúm-
ar 2 milljónir (inneign á við-
skiptaláni og sjóður) og í árs-
byrjun 1949 rúmar 6 milljón-
ir. —
í byrjun þessa árs fór
arins, að hann veitti heimild til
5 milljón króna yíirdráttar á
árinu, ef á þyrfti að halda.
Veitti bankinn þá heimild.
Framkvæmdir bæjarins hafa
verið miklar í ár, húsbygging-
ar, gatnagerð, nýja hitaveitan
frá Reykjahlíð o.fl. Útsvarsinn-
heimtan hefir ekki verið hlut-
fallslega eins góð nú og undan-
tarin ár.
Þrátt fyrir þetta hefir bæj-
arsjóður enn þann dag í dag,
þegar IOV2 mánuður er liðinn
af árinu, aldrei komist í skuld
við bankann, heldur átt þar inn
eign hvern dag.
Skuldir bæjarsjóðs
Skuldir bæjarsjóðs, fastar
og umsamdar, hafa farið lækk-
andi. Kemur það gleggst fram
í þeirri lækkun á vaxtagreiðsl
um, sem fyrr er getið.
Lausaskuldir eru engar til
hjá bæjarsjóði nú.
Eignaaukning
Skuldlausar eignir bæjar-
sjóðs hafa aukist hröðum skref
um. í árslok 1940 voru þær
23.4 milljónir, í árslok 1948
127.4 milljónir. Þær hafa því
á þessum átta árum hækkað um
104 millj. króna.
Eignaaukning frá ári til árs
síðustu fimm ár hefir verið
þessi:
millj. kr.
Skuldlaus eign bæjarsjóðs
í árslok 1944 ......... 66.6
í árslok 1945 ......... 78.5
1946 .................. 88.4
1947 .........,........ 106.6
1948 ................. 127.4
öðrum arði. Sama máli gegnir
um skuldlausa eign Reykjavík-
urhafnar, sem var 13.2 milljón
ir um síðustu áramót.
Það er meginregla, sem lengi
hefir verið fylgt í bókhaldi bæj
arins, að telja fasteignir bæjar-
sjóðs við fasteignamatsverði og
afskrifa því kostnaðarverð'
þeirra stórlega niður. — Sem.
dæmi má nefna að íbúðarhúsin
við Skúlagötu kostuðu 6.3 millj:
en eru á efnahagsreikningi tal-
in á 2 milljónir. Melaskólinn
hefir kostað 5.7 milljónir, ea
talinn í reikningi á 1 milljón.
Laugarnesskólinn hefir kostað
4.6 milljónir og er talinn í reikn
ingi á 1 milljón.
Þar sem fasteignir bæjarins
eru þannig taldar með fasteigna
matsverði og aðrar eignir af-
skrifaðar stórlega, er ljóst, að
raunverulegt verðmæti flestra
eigna bæjarins eru miklu og
jafnvel margfalt meira heldur
en á eignareikningi er talið.
Að því er snertir götur og
holræsi hefir gilt sú regla, að
helmingur kostnaðar þeirra er
afskrifaður þegar á fyrsta ári
og síðan er hinn helmingurinn
afskrifaður með 4% á ári.
Vegna sjerstaklega góðrar
afkomu bæjarins á síðasta ári
var auk þessa gerð sjerstök af-
skrift á gatnakerfinu, að upp-
hæð 6 milljónir króna.
Gatnakerfið er nú talið á
eignareikningi rúmar 10 millj.
og eru það aðeins tæp 7% af
heildar eignaupphæðinni.
Meðal útistandandi skulda
er skuld ríkissjóðs við bæinn,
sem var um síðastliðin áramót
3.3 milljónir króna. Sú skuld
stafar aðallega af skólabygging
um. — Menntamálaráð-
'herra hefir beitt Reykjavík
hlutdrægni og látið hana fá
margfalt minna framlag en
henni bar, hvort sem litið er á
fólksfjölda eða þarfir.
Árið 1948 fjekk bæjarsjóður
| aðeins 3!4% af heildarframlag-
I inu til skólabygginga, og á
: þessu ári' tæp 11%, þótt hjer
búi 40% landsmanna.
Eignir bæjarins flestar
arðberandi
Eignir bæjarins voru um síð-
astliðin áramót taldar 147 millj.
Þegar skuldir eru frádregnar,
tæpiega 20 miiijónir, verður Sparnaðarviðleitni
Auk þess, sem að framan er
greint, að útgjöldum bæjarins
hefir verið haldið sem næst og
jafnvel undir fjárhagsáætlun,
hafa verið gerðar gagngerðar
athuganir á ýmsum möguleik-
um til sparnaðar og aukinnar
hagkvæmni í rekstri bæjar og
bæjarstofnana.
Tveir starfsmenn bæjarins,
hagfræðingur og forstöðumað-
skuldlaus eign 127 milljónir
eins og' að framan er sagt.
í umræðum um eignir og efna
hag bæjarins er því stundum
haldið fram, að «ignirnar sjeu
taldar óeðlilega háar, m.a. með
því að telja götur og holræsi
sem eign. Það er rjett að gera
nánari grein fyrir þessu, því
að hjer er um mikinn misskiln
ing að ræða.
leg
Langstærsti liður eignareikn- ur endurskoðunarskrifstofu,
ings er arðberandi eignir,118.4 hafa unnið að því að "undan-
milljónir af þessum 147 milljón 1 förnu. Þeir hafa gert ýmsar til-
um. í þessum flokki (A-liður í (lögur til sparnaðar og margar
efnahagsreikningi bæjarins) (þeirra þegar komnar í fram-
eru taldar skuldlausar eignir kvæmd.
fyrirtækja bæjarins svo sem j Bæjarstjórnin hefir sam-
hitaveitu. rafmagnsveitu. vatns þykkt að fá sjerfræðing til að‘
veitu, ennfremúr lóðir og lönd gera tillögur um þessi mál, og
bæjarins, hús og aðrar fasteign- hafa verið gefðar ráðstafanir
ir, sjóðir og handbært fje, allt til þess.
fram á við viðskiptabanka bæj- eignir, sem skila vöxtum eða ‘
Framh. á bls. 12.
♦