Morgunblaðið - 17.10.1950, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 17. okt. 1950
MORGUNBLAÐIÐ
Minnisvurði Stefáns Stefáns-
sonar skólameistara reistur
við Menntaskóla Akureyrar
VAR AFHJÚPADUR Á SUNNUDA6INM
i AD VIÐSTÖDDU FJÖLMENNI
Frá frjettaritara vorum.
IAKUREYRI, 16. okt. — Minnismerki Stefáns Stefánssonar,
Bkólameistara við Menntaskólann á Akureyri, var afhjúpað
á sunnudaginn var. Hefir Sigurjón Ólafsson, myndhöggvari,
gert líkneski þetta. — Stendur það á skólalóðinni norðan-
jverðri, framan við feið nýja heimavistarhús, en austar á
Sóðinni er búist við að nýtt skólahús verði reist, er stundir
Síða. Á þessum rúmgóða grasvelli, umhverfis styttuna, er
eetlast til að gerður verði trjálundur. —
Ætlar að framieiða perlur
úr islensku síldarhreistrii
Frásögn Aage Schiöffi iyfsafa á Síglufirði. i
BBYNLEIFUB TOBIASSON '
tJM STEFÁN
SKÓLAMEISTARA
Athöfnin í skólanum hófst kl.
1,30 e. h. og hófst með því,
að skólameistari, Þórarinn
Björnsson, ávarpaði viðstadda
S hátíðasal skólans, c-n þar voru
komnir allmargir af nemend-
um Stefáns heit. Stefánssonar,
auk kennara og nemenda skól-
ans. Alls mun þar hafa verið
um 400 manns. Þvi næst flutti
Brynleifur Tóbíasson, mennta-
skólakennari, ýtarlegt erindi
um Stefán skólameistara, þar
sem hann rakti æfiatriði hans
S fáum dráttum. Lýsti honum
sem skólamanni og gerði grein
fyrir öðrum störfum hans. Var
lýsing Brynleifs gagnorð og
skýr, enda hafði hann náin
persónuleg kynni af hinum
látna skólameistara, var m. a.
kennari við skólann síðustu
æfiár Stefáns.
NÁTTÚRUFBÆÐ-
INGUBINN
Næstur tók til máls Stein-
cdór Steindórsson, menntaskóla
kennari, er um alllangt árabil
liefur verið náttúrufræðikenn-
ari við skólann. Lýsti hann
einkum vísindastörfum Stefáns
Stefánssonar, grasafræðirann-
sóknum hans og aðalriti hans,
Flóru íslands, og hvaða þýð-
íngu það vísindarit hefur fyrir
snáttúrufræði landsins. Hann
rakti einnig fóðurjuríarann-
sóknir hans og lýsti grundvelli
iþeim, er hann lagði að fræði-
orðakerfi íslenskrar grasafræði.
FORSAGA MINNIS-
VABÐANS, ER SIGURJÓN
ÓLAFSSON HEFIR GERT
Að loknum þessum ræðum
tók Valtýr Stefánsson til máls.
Þakkaði hann skólameístara og
ræðumönnum þann heiður, sem
þeir hafi sýnt minningu Stef-
áns.
Vjek hann nokkrum orð-
f m að upphafi minnisvarðans.
Ýmsir nemendur og velunnarar
Stefáns hefðu eindregið óskað
eftir að mynd hans yrðí reist
við skólann, en ekkert varð úr
íramkvæmdum í þvi efni, fyrr
@n 1931, að Sigurjón Ólafsson,
myndhöggvari, gerði litla mynd
af honum, er ætlast var til að
yrði reist í trjágarðinum fram-
an við núverandi skólahús.
Þegar til kom voru menn ekki
allskostar ánægðir með það
fyrirkomulág.
En árið 1946, er Sig-
urjón kom heim eftír styrj-
öldina, tók hann að sjer að gera
aðra mynd og stærrx, sem nú er
reist.
Vjek Valtýr nokfcrmn orð-
um að framtíð skógræktarinnar
hjer á landi, en þess er vænst,
að í trjáreitnum utan um mynd
Stefáns verði ræktaðar þær
trjátegundir, sem búast má við
að mest kveði að í skógrækt ís-
lendinga í framtíðinni. Bar
hann síðan fram sínar bestu
óskir til Menntaskóla Norður-
lands.
Á undan ræðuhöldunum á
Salnum og eins að þeim lokn-
um, söng söngflokkur nemenda
skólans undir stjórn Björgvins
Guðmundssonar, tónskálds,
skólasöngvana, „Vor skóli
verði sannnefnd sól“, eftir Pál
Árdal og „Lyft þjer sól“, eftir
Matthías Jochumsson.
Á SKÓLATÚNINU
Þórarinn Björnsson, skóla-
meistari, þakkaði ræðumönn-
um. Bað síðan alla viðstadda
að ganga út að styttunni.
Meðan gestir gengu út úr
skólanum ljek Lúðrasveit Ak-
ureyrar undir stjórn Jakobs
Tryggvasonar nokkur lög. Því
næst tók Snorri Sigfússon,
námsstjóri, til máls og afhenti
Menntaskólar.um minnisvarð-
ann fyrir hönd gamalla nem-
enda Stefáns og komst þannig
að orði:
IIVATNING
TIL ÆSKUNNAR
„Herra skólameistari, hátt-
virtu áheyrendur! Undir þess-
ari hulu er svipmót Stefáns
Stefánssonar, skólameistara, í
málm meitlað sterkt og fast og
óhreyfanlegt. Þetta svipmót
hefur oss nemendum hans og
aðdáendum aldrei úr minni lið-
ið, því að eigi aðeins birtir oss
það í töfrandi glæsileik sjálfs
formsins, sem vjer dáðumst að,
heldur snart oss þó enn dýpra
hið ólgandi og leiftrandi líf, er
það birti oss, hinn mikli lífs—
kraftur þess, lífsvilji og lífs-
gleði, er hafði djúptæk áhrif á
oss.
Þetta svipmót, já maður-
inn allur, hinn óviðjafnanlegi
kennari, hinn glæsilegi forystu
maður og æskumaður er oss
og verður ógleymanlegur, og
vjer höfum jafnan fundið, að
vjer stöndum í mikilli þakkar-
skuld við minningu hans, sem
jafnan yljaði oss um hjartaræt-
ur og hvatti til dáða.
Vjer nemendur hans all-
margir og unnendur höfum
því með mikilli aðstoð barna
hans látið gera þetta minnis-
merki og fengið það sett á þenn
an fagra stað á lóð hins end-
urreista Menntaskóla Norður-
lands, er hinn mikla skólamað-
ur, kennari og skólameistari
helgaði krafta sína og unni hug
ástum.
Hjer skal það standa um
alla framtíð. — Stefán skóla-
meistari hafði mikil áhrif frá
ræðustól, hjer á þessum stað,
umvafinn af dásamlegum
gróðri, þeim hinum glæsileg-
asta. er Flóra íslands, hans ást-
argyðja, mun í framtíð veita
honum, mun hann á sínu þögla
máli hvetja skólaæskuna til
drengskapar og dáða, minna
hana á skyldurnar við skólann
og ættjörðina, skyldurnar við
gróðurmögnin á landi og í
lundu. minna hana á skyldurn-
ar við sjálfan sig og lífið. á
„eflingu andans og athöfn
þarfa“.
Fyrir hönd okkar gefenda,
afhendi jeg nú Menntaskólan-
um á Akurevri þetta minnis-
merki um Stefán Stefánsson,
skólameistara, til ævarandi
eignar og ævarandi verndar. —
Megi lífsins guð blessa minn-
ingu hins mæta manns. — Bið
ieg svo frú Huldu skólastjóra,
Stefánsdóttur, að afhjúpa minn
ismerkið“.
AFHJÚPUNIN
Því næst gekk frú Hulda að
styttunni og afhjúpunin fór
fram.
Síðan ljek lúðrasveitin
hátíðasöng skólans „Undir skól
ans menntamerki" ,eftir Davíð
Stefánsson.
MINNISVARÐINN OG
KEPPINAUTUR IIANS
Þó tók Þórarinn Björnsson,
skólameistari, til máls, og fór-
ust orð á þessa leið:
„Um leið og jeg fyrir- hönd
Menntaskólans á Akureyri tek
á móti þessari fögru gjöf, vil
jeg þakka gömlum nemendum
Stefáns skólameistara fyrir
höfðingsskáp þeirra og menn-
ingarlega ræktarsemi við minn
ingu látins velgerðarmanns.
Minnisvarði þessi er hinn
veglegasti, enda sæmdi ekki
annað höfðinglegum glæsibrag
Stefáns skólameistara. En þó
að jeg óski og voni að varðinn
megi standa um áratugi og ald-
ir og prýða þennan reit, get
jeg ekki stillt mig um að geta
þess, að hann á skæðan keppi-
naut. Stefán skólmeistari var sá
hamingjumaður, að hann hefur
sjálfur reist sjer þann minnis-
varða, sem reynast mun óbrot-
gjarnari flestum öðrum. — Jeg
ætla, að Flóra íslands, muni
standa á meðan íslensk grös
gróa. En varðinn er jafn vel-
kominn fyrir því og söm þeirra
gerð, er hjer lögðu hönd að.
Þeim sje öllum þökk.
Þá vil jeg þakka bæjarstjórn
Akureyrar fyrir það, hve fús-
lega og greiðlega hún varð við
beirri ósk að afhenda skólanum
til fullrar eignar og afnota lóð
þá, er varðinn stendur á.
Áður en jeg óskaði þess við
bæjarstjórnina, hafði jeg geng-
ið á fund gamals manns, sem
býr í húsinu hjer í túnjaðrin-
um og spurst fyrir um, hvort
honum væri til meins ,að túnið
yrði tekið undir mynd og minn-
ismerki, sem reisa ætti af Stef-
áni skólameistara. Hann kvað
það öðru nær. Sjer væri miklu
fremur ánægja að þvi að geta
Framhald á bls. 12.
MORGUNBLAÐIÐ skýrði frá
því s. 1. fimmtudag, að tveir
danskir efnafræðingar hafi
fundið upp aðferð til þess að
framleiða sjerstakt efni úr síld-
arhreistri, sem notað er í skaut
perlur og aðra skartgripi. Morg
unblaðinu var þá ekki kunn-
ugt um, að nokkrir Islendingar
hafa unnið að því að koma sams
konar framleiðslu af stað und-
anfarið, eru það þeir Sturlaug-
ur Böðvarsson útgerðarmaður,
Akranesi og Aage Schiöth lyf-
sali, Siglufirði. Munu þeir hvor
í sínu lagi hafa unnið að því
að koma þessari framleiðslu af
stað. Blaðið hefir átt tal við A.
Schiöth, sem nú er staddur hjer
í bænum og farast honum
þannig orð:
Safnaði hreystri
á Siglufirði
„Fyrir rúmu ári las jeg í
norsku blaði, að fyrirtækið
Bröderne Jangárd í Álasundi,
Noregi, hefðu hafið framleiðslu
á svokölluðum „perluessence".
Var frá því skýrt, að amerískt
fyrirtæki stæði að nokkru
leyti að þessari nýjung á sviði
nýtingar sjávarafurða. Mjer var
einnig kunnugt um, að Þjóð-
verji nokkur hafði dvalið í 3
sumur á Siglufirði 1925—’27 og
hafði með sjer efni þetta frá
Siglufirði til Þýskalands. Hafði
hann með sjer sýnishorn af
skartperlum þeim, er framleidd
ar voru úr þessu efni þar í
landi og gaf ýmsum kunningj-
um og vinum á Siglufirði.
Framleiðsluaðferðin
leyndarmál
í fyrravetur tók^jeg mjer
ferð á hendur til Álasunds í
Noregi og átti þar viðræður við
Bröderne Jangárd. Vakti fyrir
mjer að koma á samvinu við
þetta fyrirtæki og Bandaríkja-
menn þá, er að því stóðu, en
hvorttveggja mistókst. Fram-
leiðsla á svokölluðum „perlu-
essence“ er leyndarmál og
framleiðsluaðferðin lögvernd-
uð. Var því ekki um annnað að
ræða en annaðhvort að gefast
upp við þessa hugmynd mína
að framleiða þetta umrædda
efni úr íslensku hreistri eða
reyna sjálfur að komast að
leyndarmálinu.
Hefir leyst vandann
Hefi jeg unnið að þessu síð-
an jeg koma heim í apríl s. 1.
og hefir árangurinn að þessu
starfi orðið sá, að mjer hefir tek
ist að framleiða þetta svokallað
„perlu-essence“. Vjelsmiðjan
„Hjeðinn“ hefir smíðað fyrir
mig vjelar, sem nota þarf til
framleiðslu þessarar, en Síld-
arverksmiðja Siglufjarðar-
kaupstaðar hefir lánað mjer
nokkuð af vjelum, sem jeg þarf
að nota“.
Söfnun síldarhreisturs
„Með hverju móti hafið þjer
hugsað yður að auðveldast sje
að safna síldarhreistri til þess-
arar framleiðslu?“
„í Noregi safna unglingar
hreistri á söltunarstöðum og
höfðu þeir margir hverjir góð
daglaun við þessa atvinnu s. 1.
vetur. Tel jeg, að vel megi not-
ast við þessa aðferð hjer á
, landi en svo sem kunnugt er,
brást síldveiðin hörmulega á
| Norðurlandsmiðum í sumar og
íihefir það eðlilega tafið fyrir
þessum rannsóknum mínum.
Hraðfrystihúsin á Siglufirði og
Akureyri hafa eínnig aðstöðu
til að safna síldarhreistri. Með
því að þvo síldina, sem ætluð
er til frystingar, í þvottaker-
um með tvöföldum botni er
auðvelt að safna hreinu hreistri
til umræddrar vinnslu, en A
því veltur mjög um gæði fram-
leiðslunnar, að hreistrið sje ekki
blandað slori og öðrum óhrein-
indum þegar það er sett 1
vinnsluvjelarnar.
Enginn efi er á því, að sjó-
menn hafa góða aðstöðu til atf
safna síldarhreistri, bæði ú
snurpu- og reknetaveiði. Þá er
einnig fullvíst, að talsveri
hreistur fer forgörðum mei>
blóðvatni síldarverksmiðja oi>
er eflaust hægt að handsama
eitthvað af því hreistri, sera
annars fer í sjóinn“.
Hreistursöfnun hjer syðra
„Hafið þjer athugað mögu-
leika á því að fá hreistur til
þessarar vinnslu hjer á Suður-
landi?“
„Já, jeg hefi haft sambanct
við nokkur hraðfrystihús og
söltunarstöðvar, en því miður
er ekki hægt að gefa upp á-
kveðið verð fyrir hreistrið, og
bíð jeg eftir verðtilboði á sýnia
hornum, er jeg hefi sent til
útlanda.
Jeg er að setja upp vjelar
norður á Siglufirði til þess af)
vinna úr því hreistri, sem mjer
hefir þegar borist en vonír
standa til, að hægt verið að
skipuleggja söfnun á hreistri í
vinnslu á „perlun-essence“ fyr
ir næsta sumar.________
Úfvegsmannafjel. 1
Keflavíkur og Garðs
skora á rfkisstjórn
KEFLAVÍK, 16. okt. — Síðast-
liðinn föstudag hjeldu útvegs-
mannafjelög Keflavíkur og
Gerðahrepps sameiginlegan
fund og ræddu um söluhorfur
sjávarafurðanna.
Samþykkti fundurinn einróma
áskorun til fisksölusamlaga,
Keflavíkur og Gerða að taka til
rækilegrar athugunar saltfisk-
sölumálin. Þá var einnig sam-
þykkt eindregin áskorun til
ríkisstjómarinnar, að stuðla a3
því, að unnt verði að frysta
Faxasíld til útflutnings, því að
ef veiði heldur áfram, verður
mjög fljótlega fyllt upp í það
magn, sem nú þegar er selt af
saltaðri Faxasíld._____
Flugherinn hefur
laskaS 1000
skriðdreka
LUNDÚNUM, 16. okt.: — Að-
stoðarflugmálaráðherra Bret-
lands er kominn heim til
Lundúna ‘frá Austurlöndum.
Hefir hann gert að umtalsefni
þann veigamikla þátt, sem
flugherinn hefir átt í hernaði
S. Þ. í Koreu. Ráðherrann
skýrði svo frá, að engjr skrið-
drekar yseri svo öflugir, að þeir
stæðist árás flughersins, enda
hefir rúm 1000 þeirra orðið
fyrir. fyrir verulegum skakka-
föllum af völdum hans. Þar af
hafa um 550 gerónýttst. u