Morgunblaðið - 27.10.1951, Síða 5

f Uppdráttnr þessi sýnir áætlun Sigurjóns Rist, um það, hvernig Vatnajökull skiptist milli hinna
finörgu afrennslisfljóta. Nauðsynlegt er að gera sjer grein. fyrir því, áður en jökulfíjótin ern virkjuð
(iJve mikið vatnsmagn geymist í forðabúri þeirra, jöklinum.
Hið mikla íorðabúr jökuiíljótanna
Rannsókn á eóli og hállum jökla mikilvæg-
ur þáttur í undlrbúningi slórrlrkjana
Samfa! yíS Sigarjén Risf vafnamælingamann
Vaxandi skógrækiar'
áhugi í Slykkishólmi
ber sýnilegan árangur
' V--
HELSTU stórfljót á Islandi
ieiga upptök sín í jöklum, sagði
ISigurjón Rist, vatnamælingamað-
Jar hjá raforkumálastjóra og gjald
Ikeri jöklarannsóknafjelagsins, er
ífrjettamaður Mbl. kom að máli
Jeíð hann fyrir ekömmu.
* -— Mestu stórfljótin koma úr
IVatnajöýkli, Hofsjökli og Lang-
fijökli. Þegar farið væri að virkja
íallvötnin frá þessum jöklum, yrði
isú raforka reiknuð í milljónum
Jiestafla og má þá segja að þar
(Dpnist alveg ný svið, því að svo
Ströllauknum krafti búa jökulfljót-
an yfir. Þurfa menn ekki annað en
®ð líta á vatnsföll eins og Jökulsá
á Brú, Skaftá, Jökulsá á Fjöllum
œða Þjórsá með öllum þeirra
Siamagangi, til þess að skilja
iþetta,
aðkallandi verkefni
— En haldið þjer ekki, að það
líði á löngu þar til hafin verður
Jvirkjun jökulfljótanna?
i •— Ekki skal jeg segja, hvað
|angt Ííður þangað til, ‘en þó er
lúhætt að fullyrða, að það er
Ekemmra en márgur ímyndar
gjer. Þróunin x raforkumálum
rokkar og sívaxandi raforkuþörf
jþendir eindregið til þess, að okk-
sur veiti ekki af tímanum til að
ffannsaka og mæla jökulfljótin.
Við megum eiginlega ekki láta
giokkurn dag líða aðgerðalausir
£ þessum efnum, því að þá vofir
yfir hættan á að við komumst
£ tímahrak. Þar sem vatna- og
jjökiamælingar þurfa að ná yfir
tnargra ára tímabit. Athuganir
Jóns Eyþórssonar á undanförnum
iárum á hreyfingurn og samdrætti
ékriðjökla, eru geysiþýðingar-
ffniklar.
UMBREYTANLEGT
y'ATNSMAGN FLJÓTA
— í hverju eru rannsóknir yðar
teinkum fólgnar?
I — Það þarf að mæla vatns-
(magn og fallhæð fljótanna o. s.
Srv. Vatnsmagn fljóta breytist
&á degi til dags. Hugsum okkur
Ö. d. fljót eitt. Einn góðan veður
idag getur verið, að þar sje mikið
yatnsmagn. Þá gætu menn komið
Ídr að og hugsað að órannsökuðu
áði, að þarna sje mjög heppi-
flegt að setja upp raforkuver. En
toíðum við, — eftir nokkra daga
getur hafa sjatnað svo í ánni, að
Sbún sje ekki meira en smá-
fipræna.. Og vatnsvirkjanir eru
^vo kostnaðarsamar, að þar verð
jur að ábyrgjast að rasa ekki um
jtáð fram í neinu.
EKKI IIÆTTA Á AÐ JÖKUL-
PLJÓT ÞORNI Á SUMRIN
j — Eru vatnamælingar ekki
g:;argþættar og tímafrekar?
L- Einkurn eru þær allumfangs
miklar þegar jökulfljót eru
mæld. Þar þarf eins og við önn-
ur fljót að rannsaka farveg, mæla
fallhæð og vatnsgej'mslustaði, en
síðast en ekki síst, þarf að rann-
saka sjálfan jökulinn, sem er að-
alvatnsforðabúr jökulfljótanna.
Nú í sumar í þurkunum, þornuðu
smærri bergvatnsár mikið upp
og í stærri bergvatnsnám er
sennilegt að þurkarnir í sumar
komi í ljós eftir nokkurn tíma,
í minna vatnsmagni. En þessa
gætti ekki í jökulfljótunum. •—
Kostur þeirra er, að enginn hætta
er á að þau þorni upp í þurkurn
á sumrin.
ER ÞÓ AÐ GANGA Á
VATNSBIRGÐIR JÖKLANNA?
— Þar er vatnsmagnið af bráðn
un jöklanna óþrjótandi, eða
hvað?
— Ja, þar komum við einmitt
að atriði, sem þarf mikillar at-
hugunar við. Eins og jeg sagði
áðan, þá eru jöklarnir vatnsforða
búr jökulfljótanna. En hvað er
vatnsmagnið, sem þeir geyma,
mikið, og hvaða áhrif getur það
haft, ef þeir halda áfram að drag
ast saman og roinnka? Er nú sí-
fellt að ganga á þessar vatnsbirgð
ir og getur svo farið að þær
þrjóti?
VATNSMIÐLUN
NAUÖSYNLÉG
— Þegar að því kemur, að
nauðsynlðgt er að virkja jökul-
fljótin, eru þetta spurningar, sem
jöklarannsóknamenn verða krafð
ir svars við. Og ennþá fleira verð
ur að athuga. Vatnsmagn jökul-
fljótanna er mest þegar líður á
sumarið, en bráðnun jöklanna
hættir að mestu að vetrarlagi og
minkar þá í fljótunum, sjerstalc-
lega seinni part vetrar. Það er
því óhjákvæmilegt við virkjun
jökulfljótanna, að koma á vatns-
miðlun, þ. e. a. s., að setja stíflur
í fljótin uppi á hálendinu, safna
þar vatni að sumarlagi, er kemur
þá til góða að vetrarlagi. Með
víðtækum rannsóknum á að vera
hægt að segja fyrir um það,
hvernig vatnsmiðlunin verður
hæfileg.
— Hefir verið athugað, hve
miklu vatnsmagni jöklarnir búa
yfir?
— Mælingar fransk-íslenska
Vatnajökulsleiðangursins s. 1.
vor voru stórt spor í þessa átt.
Þykktarmælingar á Vatnajökli
voru þá gerðar með bergmáls-
mælum og sýndu þær, að jökull-
inn er allmiklu þykkari en búist
hafði verið við eða allt að 700
m þykkur. Mælingar þessar sýna
einnig í stórum dráttum lands-
lag undir jöklinum, en það er ein
mitt mjög mikilsvert.
VATNSFORÐABÚR FYRIR
MÖRG STÓRFLJÓT
— í hvaða tilliti hefir það svo
mikla þýðingu?
— Jeg skal reyna að skýra það
í sem styttstu máli, segir Sigur-
jón Rist. — Það eru mörg fljót,
sem eiga upptök sín í Vatnajökli,
s. s. Þjórsá að vestan með Köldu-
kvísl og Tungnaá, Skaftá þar fyr
ir sunnan, Skjálfandafljót, Jökuls
á á Fjöllum og Austurlandsfljót-
in að norðanverðu og svo hin
miklu skaftfellsku fljót að sunn-
an. Jökullinn er vatnsforðabúr
fyrir öll þessi stórfljót, en ef
ræða á um virkjun einhvers
þeirra, þá verður að athuga, hve
mikill hluti jökulsins fellur
hverju þeirra í hlut.
NEÐANJÖKULSIIRYGGIR
SICIPTA VATNASVÆÐUM
— Má ekki sjá það á yfirborði
jökulsins?
— Nei, vatnaskilin fylgja ekki
ófrávíkjanlega hæstu hryggjum
jökulsins. Fjallshryggir ” undir
jökli, sem bæra lítt á sjer á yf-
irborðinu getavfullt eins mikið
skift á milli vatna. Með hliðsjón
af mælingum í Vatnajökulsleið-
angrinum hefi jeg gert meðfylgj
andi tippdrótt af jöklinum, sem
sýnir í meginatriðum, hvernig
Vatnajökull skiptist milli fljot-
anna. Sýnir hann að staérsta
hlutann taka fliótin á Skeiðarár-
sandi eða 1850 ferkm. Af því
flatarmáli heyra 270 ferkm.
Grímsvatnalægðinni til og brýst
það vatn út. undan Skeiðarár-
jökli í stórhlaupum, þegar Gríms
vötn hafa fyllst. Þá sjest á upp-
drættinum, að Jökulsá á Fjöllum
hefir um 1700 ferkm. af Vatna-
jökli fyrir vatnsforðabúr, 1100
ferkm. falla til Þjórsár, 650 fer-
km. til Jökulsár á Brú og ca. 330
til Skaftár.
— Er þetta nú öruggur mæli-
kvarði á vatnsmagn fijótanna?
— Nei, þar koma önnur atriði
inn í, þá einkum þykkt jpkulsins,
■ i i Framh. á bls, 12
SKÓGRÆKTARFJELAG Stykkis
hólms hefir nú starfað um þriggja
ára skeið. Var fjelagið stofnað af
nokkrum áhugamönnum og með
aðstoð frá Skógræktarfjelagi ís-
lands árið 1947. Um 20 manns
voruT5tofnfjelagar þess. Starfsemi
hóf fjelagið svo árið 1948. Fjekk
það til starfsemi sinnar 1 hektara
lands sem liggur innan girðingar
þeirrar er Ræktunarf jelagið ■_ j
Stykkishólmi hefir og riýrækt
Stykkishólmsbúa er í. Blettur þessi
er skammt frá kauptuninu og girti
fjelagið hann með ágætri girðingu
og byrjaði strax gróðursetningu.
Vorið eða sumarið 1947 voru gróð-
ursettar um 300 plöntur,^ aðallega
birkiplöntur. Nú er aftur á móti
búið að gróðui’setja tim 3000 plönt-
ur eða rúmlega það.
Eftir þessi þrjú ár er nú komið
dálítið kjarr og hæstu hríslurnar
rúmur metri á lengd. Að gróður-
setningunni hafa unnið algerlega
sjálfboðaliðar í tómstundum sín-
um og hafa nokkur fjelög kaup-
túnsins fengið sinn reit sem þau
svo hugsa um. Virðist þessi til-
raun Slcógræktarf jelagsins með
gróðursetningu hafa blessast von-
um framar og gefa góða framtíð-
arvon.
ERFIÐLEIKAR í BYRJUN
í þessum málum hefir verið á
undanförnum árum og áratugum,
við erfiðleika að etja hjér í
Stykkishólmi, mikið sökum þess
að almenningsálitið hefir talið að
trjágróður þrifist hjer ekki, bæði
sökum sjávarseltu og loftslags.
Hefir verið bei\t á að þær tilraun-
ir með trjágróður sem gerðar hafa
verið, hafi flestar ef ekki allar
endað á hörmulegan hátt.
Það er að v'ísu satt að mistek-
ist hefir með þau trje sem hjer
hafa verið gróðursett að meira og
minna leyti. En'.nú;/ hefir eftir-
grenslan og rannsókn leitt í ljós,
að sá trjágróður isem. hefir verið
notaður hjer í þessu skyni, hefir
verið frá of suðiægum löndum og
ekki vel valinn. T. d. fr'á Dan-
mörku hafa komið miður heppi-
legar tegundir. Hefir þetta átt
sinn þátt í seinagangi skógrækt-
armálanna hjer.um slóðir.
Við stofnun skógræktarfjelags-
ins var snúið af þessari braut og
valinn annar trjágróður og hefir
Skógrækt ríkisins sjeð fjelaginu
fyrir plöntumi sém heppilegar ei-u
hjer. Virðast nróauðsæ þáttaskipti
í þessu efni hjerna.
TAKMARK FJEUAGSINS
Takmark það serix fjelagið hef--
ir sett sjer er’m. a. það að við-
halda þeim skógarleyfum sem eru
hjer í hjeraðmu ' og má þar til
nefna fyrst og frem'st Sauraskóg
í landi jarðaririhar Saura í Helga-
fellssveit um 10 km. veg frá
Stykkishólmi. Fyrir mörgum ár-
um voru þessaf skógarleyfar frið-
aðar og girtar af ríkinu. En sú
girðing er fyfir riokkru fallin og
hefir útliti skðgárleýfanna stór-
um hrakað seiriústú árin eða eftir
að girðingin ónýttist.' Hafa cldri
menn, sem fylgst hafa með þessu,
tjáð, að meðan girðing, sú sem var
umhverfis þenriah blett stóð, hafi
skógarkjarrið tekið stakkaskift-
um.
Með þessa reynslu í huga hefir
Skógræktarfjelagið hjer nú geng-
ist fyrir því að fá land þetta frið-
að að ný.ju og er undirbúningur
máls þessa það vel á veg kominn
að ef ekkert sjerstakt kemur fyr-
ir, verður svæði þetta girt og £rið-
að á næsta sumri. Hefir í þessu
verið samvinna milli Skógræktar-
fjelagsins og Skógfæktar ríkisin*.
Er hagmyndin síðar meir að gróð-
ursetja innan um þetta kjarr, furu
og aðra barryiði. Vakii-. fyrir
fjelaginu að "'íá Heigfellinga" til
samstarfs til að vinna að fram-
Igangi þessa nauðsynjamáls, enda
ekki efamál að þeir verði fúsir
til þess, j________,t
GRÓÐURREITIRNIR 1
VERÐI STÆKKAÐIR ...
Nú stendur "fyrir dyrum a<?
stækka gróðurreit Skógræktar-
fjelagsins hjer fyrir ofan Stykkis-
hólmskauptún aö mun. Ejý'gert
ráð fyrir allt að helmings stækk-
un eða meira. Einnig að - byrjiv
gróðursetningu í það nýja land,
Aflað hefir verið girðmgírmfni't
til þessara frámkvæmda._A' or.andi
verður þetta kleift í 'vor eð kem-
ur.
Þá er eitF af framtíðarmálum
og verkefnum f jelagsins að stuðla.
að því og hjálpa fólki til að skrúð-
garðar komi upp við hvert hús S
kauptúninu og við hvern bæ í ná-
grenninu eða nærliggjandi sveifc*
um. -o ■;?T-
■
ÓKEYPIS PLÖNTUR
Sem vtsif að þessu, þó í smáis
sje, hefir fjelagið látið ókeýpíít
plöntux- til áhugafólks og er hug-
myndin að halda áfram að auka
þetta í náinni framtíð, eftir þvf
sem f.jelaginu vex fiskur ura.
hrygg. Þá má geta þess að f jelagið
hefir staðið fyrir og útveggð fólki
plöntur eftir því sem það hefir
óskað og mvm gera-- það áfram.
Þessi þáttur hefir vérið töluverð-
ur í starfi f jelagsins:-a>
Einnig er hugmynd fjelagsina
að hjálpa til, eftir sinni getu, viS-
stofnun deilda í öðrum hreppuns
sýslunnar og glæða skógræktar-
áhuga hjeraðsbúa. Stendur nú t. cL
fyrir dyrum stofnum fjelags í
Grundarfirði.
VAXANDI SKILNINGUR
Fjelagið hefir mætt- skilningx
ráðandi manna og alþýðu hjer I
bæ og víðar og á það sinn þátt í
velgengni þess. Eins og áðtxr er um
getið hefir sjaldan staðið á sjálf-
boðaliðum, til stai’fa. Eins hefír
bæði Skógjjækt ríkisins,. sýslan og-
StykkishóJ.msIireppur . styrkt það
með fjárframlögum.
Er það _von ráðandi manna í
þessum fjélagsskap að hjálp þesa-
ara aðila haldi áfi'am og eins afl
sá skilningur sem þcgar er fyrir
hendi, vaxi og áhugi fólks glæðist.
fyrir ræktun skóga. Þau <;ru ekld
lítil átökin sem fólkið hefir valdi?!
í þessum málum á seinustu áruia.
Allsstaðar s.iest vísir, og jafnvol
stærðar garðar við hýbýli mannaj
sem prýða umhverfið og eru til
augnayndis öllum sem hlut eiga-
að máli.
Stjórn Skógræktarf .jelagsinst
skipa nú Guðmundur J. Bjarna-
son, formaður, seni einna ósjer-
plægnast hefir unnið- fjelaginu,
Bjarni Lárusson, vérslm., gjalcl-
keri og C. Zimsen, Jyfsali.
Á. H.
— Bresku kosmngarRar
Framh. af bis. 1
öðrum, sú breyting hefir aðein».
orðið, að þeir virða hverir aðra
fyrir .s.jer frá annarri hlið þing-
hússins en áður, hafa skipt urrt
sæti.
Aðeins 2 kunnir þingmenxi
fjellu, hvort tveggja konur úr
Fr.jálslynda flokknum. Er önmiv
þeirra dóttir Lloyds Georges.
UTANRÍKI.SSTEFNAN
Gei-t ei- ráð fyrir, að Churehiil
hristi dálítið upp i utanríkismál-
unum! ;Mun riann bráðlega reyna
að koma á nýjum viðræðum með
Ti-umaii og Svalin í þeirri von, að
„hirjir 8 stóru“ geti dregið úr við-
sjání í heiininum. R.jett áður eiv
gengið var til kosninga, bað haim
um, ao sjer yrði veitt tækifæri
tii að gera veigamikla tilravm til
að lcoma í veg fyrir 3. heimsstyrj-
öldina. Litið er svo á, að sigicp
Churchills muni verða til efling-
ar samvinnu Breta.óg Bar.daríkjan
manna í kalda stríðinu.
Haun mun og taka nokkra
ómýkri höndum á þjóðemissinh-
um í Egyptalandi. og Persíu ec\
Attlee? , _____ i. J