Morgunblaðið - 10.11.1951, Side 5

Morgunblaðið - 10.11.1951, Side 5
Laugardagur 10. nóv. 1951. MORGUN BLAÐIÐ ® 1 Liitiiiim, sm birtif merkilegð ísiidsirit É 75 6m afmæli sínn — JEG HEFI verið leitarmaður alla mína æfi, ekki þó í leit að auðæfum handa sjálfum mjer, því að á það hefi jeg ekki borið neitt skyn, heldur hefir það ver- ið á öðrum sviðum og það hef- ir verið mesta ánægja mín í lífinu þegar jeg hefi fundið eitt- hvað nýtt, sagði dr. Þorkell Þor- kelsson þegar jeg hafði tal af honum í tilefni af 75 ára afmæli hans á þriðjudaginn var. Hann hefir jafnan verið hljedrægur maður og yfiriætislaus og kaus því að 75 ára afmælið liði hjá í kyrþey. Hann fædaist á Frostastoðum i Skagafirði 6. nóv. 1876. Voru íoreldrar hans Þorkell Pálsson bóndi þar og í Flatatungu, og Ingibjörg Gísladóttir kona hans. Kúmlega tvítugur útskrifaðist Þorkell yngri úr mentaskólanum hjer og sigldi þá til Kaupmanna- hafnarháskóla. — Hugurinn stefndi þá mest ©ð náttúrufræði og stærðfræði og jþað varð úr að jeg valdi mjer ®ðlisfræðina sem aðal námsgrein. Til þess varð jeg að fá auka- kenslu fyrsta veturinn í stærð- fræði og eðlisfræði jafnhliða heimspekináminu. Námið gekk vel, jeg lauk því á 5 árum þótt sumir þyrftu til þess 7 ár. En þetta var auðvitað vítleysa, ís- land hafði ekkert að gera með eðlisfræðing á þeirn árum. Jeg yar annar Islendingurinn sem námi lauk í þeim vísindum. Sá 'lyrsti var Nikulás Runólfsson, bróðir Stefáns prentara. Hann ljest úr krabbameini um þær mundir sem jeg hóf nám. — Hvað hugðust þjer fyrúr að jiámi loknu, úr því að hjer var ckkert að gera fyrir eðlisfræð- ing? — Jeg ætlaði heim upp á von- leysu. En þá rjeðist svo, fyrir til- stilli kennara míns, að mjer bauðst aðstoðarmanns staða við Polyteknisk Læreanstalt, og jog tók því þótt kaupið væri aðeins 75 krónuj- á mánuði. Þarna starf- aði jeg nokkur ár. — En þjer byrjuðuð þó snemma að rannsaka hvera á Is- landi. Hvernig stóð á því? .— Upp úr aldamótunum fundu ítalir „radioaktiv“ hveraleir ©g hveravatn hjá sjer og vakti það mikla athygli og töldu marg- ir víst að svo mundi vera við liverin^ á íslandi. Árið 1904 fekk jeg því styrk til íslandsferðar að rannsaka hvera. Jeg fór til Krýsuvíkur og leitaði í hveraleir og hveravatni og varð einkis vís- ari. Þá hugkvæmdist mjer að rannsaka hveraloftið, bólurnar sem koma upp í hverunum og þar fann jcg það scm jeg leitaði að. Tveimur árum seinna fekk jeg svo hærri styrk og ferðaðist þá m. a. að Geysi. Ritaði jeg ,svo grein um þessar rannsóknir. Sú grein þótti svo merkileg, að mjer var boðið hvort jeg vildi heldur verja hana sem doktors- ritgerð vio liáskólann, eða fá hana prentaða á ensku í riti Vís- indafjelagsins. Mjer var fjevant til að láta prenta doktorsritgerð, svo að jeg kaus hinn kostinn. Með því móti kyntust Ameríku- snemi þessum rannsóknum mín- urn og það opr.aði augu þeirra fyrir rannsóknum hvera hjá sjer og notuðu þeir fyrst rannsóknar- aðferð mína og bygðu á athug- unum mínurn. — Hvenær gerðust þjer kenn- ari við Akureyrarskólann? — Það var upp úr þessu að íeg fór heim og hafði ofurlítinn etyrk úr Carlsbergsjóði til rann- sókna. Mjer bauðst kennarastaða á Akureyri og tók henni fegins hugar því að jeg helt að þar .væri framtíð fyrir mig. Svo sótti jeg til Aiþingis um styrk til þess <að halda ic' . í<í muiur.x a— fram, en fekk nei. Síðan heii jeg ekki sótt um styrk þangað og lagði rannsóknirnar á hylluna ym skeið. Athugaði þó í tóm- Sluft samfal við dr. Þorkel Þorkelsson Dr. Þorkell. stundum mínum jarðhita í grend við Akureyri og skrifaði um það 1910. — En hvernig stóð á því að þjer fóruð frá Akureyri? — Jeg varð blátt áfram að flýa þaðan vegna dýrtíðar í lok fyrra stríðsins. Mánaðarlaun mín hrukku þá aðeins fyrir einu tonni af kolum. Svo fluttist dr. Þorkell hingað og hjer fekk hann nóg að starfa. Honum var falin forstjórn Lög- gildingarstofu mælitækja og jafnframt forstjórn veðurfræði- stofnunar, sem var un.daníari Veðurstofunnar, er stofnuð var með lögum nokkrum árum seinna. Að tilhlutan hans og dr. Ólafs Danielssonar var þá stofn- uð stærðfræðideild við Menta- skólann, og varð hann þar kenn- ari. Nokkru seinna bættist'svo á hann útreikningur Almanaksins og hafði hann það starf á hendi í 29 ár ásamt dr. Ólafi Daniels- syni. — Var ekki eríitt að byggja upp starfsemi Veðurstofunnar frá grunni? spurði jeg. — Jú, það var erfitt starf, því að jeg gat ekki fengið hjálp eins og þuríti vegna fjárskorts. Eitt árið vann jeg aleinn við hana og var þá farir.n að senda út veður- spár, þótt aðeins væri við nokkr- ar innlendar stiiðvar að styðjast. Alt það ár mátti jeg ekki víkja mjer frá, og þá vann jeg 12—14 stundir alia daga, helga sem virka. íslensk veðurfarsbók byrj- aði að koma út 1920 og kom út til ársloka 1923. Þá var ekki fje til að halda henni áfram. Áður höfðu þessar skýrslur verið prentaðar í Meterologisk Aarbog í Danmörku. En upp frá þessu var farið að gefa út Veðráttuna, ársfjórðungsrit, sem enn kemur út. — HvenSr hættuð þjer for- stöðu Veðurstofunnar? — Þegar jeg var sjötugur, eða þó heldur fyr, 1. febr. 1946. — Ekki hafið þjer' nú verið iðjulaus síðan? — Ónei, jeg þurfti að losfia um þessar mundir til þess að geta gef ið mig óskiftan við vísindalegri stærðfræðrbók, sem mjer ljek mikill huguf á að ljúka við áður en starfskraftarnir biluðu. Stærð- fræðin hefir altaf verið mjer hugleikin og jeg hefi fundið ný- ar aðfefðir til að gera flókna stærðfræði auðvelda og opna nýa möguleika til þess að leysa örðugar stærðfræðigátur. Vís- indafjelagið íslenska tók að sjer að gefa bókina út, en það ætlaði að veitast erfitt að fá hana prentaða hjer vegna ýmissa rnerkja sem í henni eru, þangað til ísafoldarprentsmiðja tók það að sjer og hefir nú leyst það af höndum. Er bókin þegar full- prentuð og kernur út á næst- unni. FróðEeyur fundur í JökEaran sóknarfjelaginu í fyrrakvöld 2009 kr. gjöi barst fundlnum lll Háskóli íslands hefir gert Þor- kel Þorkelsson að heiðursdoktor fyrir vísindastarfsemi sína. Og sú starfsemi er all fjölbreytt. Hann hefir fengist við jarðfræði, sjerstaklega um ísaldarminjar, og fundið þar ýmislegt nýtt, og hirt það í ýmsum ritgerðum. Þá hefir hann manna mest rannsak- að jarðhitann hjer á landi eins og fyr er sagt og ritað um rann- sóknir sínar bæði á íslensku og erlendum málum. Þá hefir hann og manna best kynt sjer íslenskt tímatal og hafa birst um það greinar eftir hann t. d. í Skírni og Arkiv for nordisk filologie og historie. Svo er það veður- fræðin og brautryðjendastarf hans í þeirri grein hjer á lanai. Og að síðustu má nefna stærð- fræðina. Sem kennara í þeirri fræðigrein verður hans lengi minst af nemöndum sínum með aðdáun. Og nú kemur þetta merka vísindarit á 75 ára af- mæli hans. Leitandinn hefir altaf fundið eitthvað nýtt á hverju sviði er hann hefir beint athygli sinni að, eitthvað sem þokar fram skiln- ingi manna í rjetta átt, og „byrði betri berrat maðr brautu at“. Elnsfaiif tækifærl Af sjerstökum ástæðum er til sölu 50 þús. kr. hlutur í arðbæru fyrirtæki. Þeir, sem vilja sinna þessu, leggi nöfn sín, ásamt heimilísfangi og síma, inn til blaðsins fyrir n. k. þriðjudagskvöld merkt: „Gróoi — 234“. Þagmælsku heitið. ás áisÉðár Höfum til sölu einbýlishús og einstakar íbúðir í Kleppsholti, Digraneshálsi og víðar. Góðir samningsmöguleikar fyrir hendi. FASTEIGNIR S. F. Tjarnargöíu 3 — Sími 6531 ELDRI DANSARNIR í ÞÓKSKAFFI í KVÖLD KL. 9. I KVÖLD KLUKKAN 9. Sími 6497, — Ffiðc- afhentir frá kl. 5—7 { Þórskaffi, AðgÖngumiða má panta í síma frá kl. 1. Ósóttar pantanir seldar kl. 7. FUNDI Jöklarannsóknarfjelag'sins et' haldinn var i fyrrakvöld, barst höfðingleg peningagjöf frá Akur- eyri. — Árni Háldánarson, vjelstjóri á Kaldbak, settdi fjelaginu 2000 kr. til beltisbílakaupanna. Jóu Eyþórsson, veðurfræðingur, skýrði frá gjöfinni við setningu fund arins. Gat hann þess að Árni veeri frændi þeirra Kviskerja- og Fagur- hólsmýrarbra'ðra, er reynst hefðu þeim er að jöklarannsóknum vinna mjög hjálplegir og sýnt málinu mik- inn áhuga. Ennfiemur gat Jón Ey- þórsson gjafar forseta Islands og sagði að unnið væri af kappi við öflun fjár, til kaupa á hinum frönsku þeltsbilum. ásamt nauðsyn- legum varahlutum til þedrra. Þurfa nttni unt 50 þús. krctnur alls. FRÁ SKÁLUNÍTM TVEIM Þá sýndi Jón Eyþórsson nokkrar skuggx^nyudir frú Esjufjallaskála og Bro*3úx.kú»a. — Voru þossar tnyndir r.tjöfe' v.I id.ocr. — Gat þar að líta hin hrikalegustu fjöil ,sem standa upp úr jökulbreiðu Vatnajökuls, svo sem Mávabyggðir og ýms fjöll fleiri, sem jöklarannsóknarmenn hafa gsf- 'ið nöfn, eins og t.d. Sleinþórsfell, sem er 1300 metra hátt. SAGT FRÁ KEBNEKAISE Þá tók til máls.dr, Sigurður Þór- arinsson, jarðfræðingur, og sagði hann frá öðru aðaljöklasvæði Sví- þjóðar, Kebnekaise, en nyrst í Sví- 'þjóð. Hitt heitir Sorek og ligg- ur nokkru sunnar, -—■ Þangað fór Sigurður sjálfur í fyrravor á- samt Sverri Scheving Thorsteinson, jarðfræðinema. — Ferðalag sitt út- skýrði Sigurður með aðstoð skugga- mynda i eðlilegum litum. — Þetta jökulsvæði Sviþjóðar er um 500 fer- kílómetra stórt og eru á þvi svæSi um 50 jöklar. Þar er jökulrannsókn- arstöð, sem sænski háskólinn starf- rækir, en í Svíþjóð hófust jöklarann- sóknir skömmu fyrir siðustu alda- mót. Þær voru þó ekki stundaðar af neinni alúð fyrr en um 1930, að hinn heimskunni prófessor í landa- fræði og-núverandi sendilierra Svía í Osló, Ahlmann, tók málin í sínar liendur. REIST FYRIR NOKKRUM ÁRUM Fyrir nokkrum úrum var jökla- rannsóknarstiiðin reist í Kebnekaise. Fyrsti maðurinn. sem dvaldi þar við mælingar var Valter Scliytt, sem nú er einn af ráðamönnum bresk-sænsk- norska Suðurskautsleiðangursins. — Rannsóknarstöðin er í um 100 km fjarla'gð frá n.æstu byggð hvítra manna, en byggðir Lappa eru þar skammt frá. — Sigurður vjek nokkr- um orðuni að Liippunnm. Þeir eru nú 33.000 alls. Flestir þeirra eru í Noregi. en um 8000 í Sviþjóð. -— Af þeim eru um 3000, sem fást við hreindýrarækt og eiga þeir 130.000 dýr. 150.000.000 TONN AF JÁRNI Bærinn Kiruna er naesti bær við jöklarannsóknarstöðina. — Hann er jafn langt fyrir norðan Málmey, eins og Róm er fyrir sunnan. -— Þetta er járnnámubær, sem telur um "KÍKIO íbúa. ■—- 1 fjöllunum fýrir ofan eru járnnámurnar, sem eru svo ríkar að þar eru taldar vera 150 milljónir tonna af járni. 1 þessum bæ er sumarið svo stutt að þar er ekki lurgt, að rækta kartöfiur. Síðan var haldið inn um djúpa dali að hæsta hæista jökli Sviþjóðar, Kebnekaise, sem er nú einum metra- la'gri en Örœfajökull. — Hin al- menna leið upp á hátindinn er nefnd eftir íslenska laAnimun Þórði Gtid- johnsen í Rönne. — Hann vakti á- huga Svia fy.nr ferðalögum upp um fjöli og óbyggðdr lands síns. Hjelt liann dugbíeltur um öll ferðalög sín og gerði tcikningar af leiðum er hann fann, en þa'r valdi hann r.-.eð það i huga að gera gönguferðirnar um fjalUeiulið sem auðveldastar. Rannsóknarskóli jöklamanna stení ur í Tarfnladal við ra'tur jökuls, serrt heitir Storglaciáren. Þar er starfað' allt árið að mælingum og fylgsfc með öllum breytingum sem verða á- jöklunum, svo sem skriði jöklanna. Sagði dr. Sigurður að ]tað væri ekki ósvipað því á ári, sem hjer á einum degi. Fylgst er með og matlt hve mikið bráðnar og hvað bætist ofan S á vetrum. ■— Gerðar eru lntastigs- mælingar í jöklinum sjáifum. Á þessu Kebnekaise-jöklasvæði eru. sem áður getur,* alls 50 jöklar og' fara þeir allir smáminnkandi. ^Esaw*- '•.'■asr-x UNNIÐ AÐ SVIPUÐUM RANNSÓKNUM ■ Sigurður Þórnrinss. taldi að rann- sóknarstöð þessi væri að vísu ekki sambærileg við hinar svissnesku og amerisku rannsóknarstöðvar. En hin sænska stöð er að því leyti lærdóms- rík fyrir okkur, að þar er unnið atT svipuðum rannsóknum og okkur ætti að vera kleyft að gera hjer. Þartgað hafa komið margir hinna fremstu jöklafræðinga frá fjarlæg- um löndum til þess að kynna sjer þeim rr.nnsóknaraðferðum, sem Svi- ar hafa beift og próf. Ahlmanu hef- ui skipulagt. VEIGAMIKLAR EANNSÓKNIR Dr. Sigurður lauk máli sinu með því að vekja athygli á því að þær rannsóknir, sem lijer fara fram á jöklum landsins sjeu mjög veigamikl ar og gat i því sambandi rannsókn- anna á hinu bre> tta veSurfari um heim allan, en einmitt jöklarann- sóknir eru þar afur veigamikill Jxáttur. Eins og fyrr segir sýndi Sigurður myndir máli sínu til skýringa og voru þær mjög góðar og glöggar. 'Fundarmenn þökkuðu Sigurði hinn. skemmtilega fyrirlestur með lufa- taki. FLEIRI SLÍKIR FUNDIR Aður en fundi var slitið. sagðí Jón Eyþórsson það vera von fjelags- ins að geta haldið uppi slíkum 'fræðslu- og skemmtifundum. —- Gat þess t.d. að vonir stæðu til að á næsta fundi verði sýnd kvikmynd Alfreðs Elíassonar, sem hann. tók í l.'iðangri Loftleiða til að bjarga skiðaflugvjelinni, ennfremur kvik- mynd eftir Árna Stefánsson frá Vatnajökli, en hinn franski visinda- maður Poul Emil Victor fór með þá' mjmd til Frakklands og ætlar aS láta gera þar kvikmynd eftir þessu eintaki. Að lokum settust fundarmenn að kaffidrykkju og röbbuau saman unv ferðalög og var þessi futidur öllum til hinnar mestu ánægju. Sv. K ---------------------1 ! m. RONN, 9. nóv. — Adenatter, foi> sætisráðherra Vestur-Þýskalands, hefii' þélckst bcð uta;i rík isráSherra, Vesturvaldanna þiigg'ja um að- hitta þá í París 22. nóv. Rætt vehSur um aðild Þjóðverja a 5 Evrópuher. -—Reuter-NTB. Vinna að sfofnun it , i 'ííSSIIlUlíil&jjS LUNDÚNUM, 9. nóv. — Vestur- veldin og Tyrkir hafa tilkynnt löndunum við austanvert Miðjarð- arhaf, að þeir muni hefjast handa um stofnun varnarbandalags fyrir 1 þessi lönd. Um hclghta má búast ! við yfirlýsingu frá ríkiunum fjór- um, srim grvugust. fyrir stofnuil vamarbandalagsins. —Reuter-NTR „l

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.