Morgunblaðið - 29.01.1952, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 29. janúar 1952
MORGUTSBLAÐIÐ
7
i*orbjörn Björnsson, Geitaskarði:
Jllu korni er til sdit —
Mannvirkm jöfnuð vfð jörðu
VIÐ hin eldri, sem í uppeldi og
uppvexti vöndumst siðsömum
háttum í sambúð og samlífi karls
og konu, ættum víst ekki lengur
að blikna né blána þótt í hendur
berist nútímaklámbók, — þýdd
eða frumsamin, af andanshagleik
og orðkyngi mögnuðu. En samt
er nú svo með mig, að stundum,
er ég hefi rent augum yfir síður
slíks lesmáls, að út úr mér hefir
hrótið þessi spurning: „Hvern
fjandan meina mennirnir með
þessum ritsmíðum?"
Þessi skáld eru sáðmenn þess
hugsunarháttar, sem að engu met
ur siðferðislegan samlífshrein-
leika karl og konu, — þeir eru
að sá fræjum kynferðislegrar
laushyggju í sálir æsku og upp-
vaxtarlýðs. Þeir eru að kasta
sprekum á þann eld, sem brennir
burtu hjónaást og hamingjusamt
heimilislíf. Þetta ei:u menn, sem
taka í útrétta, en óþroska leitandi
hönd æskunnar í landinu og leiða
hana inn á hina breiðu götu sjálfs
virðingarleysis og siðférðislegra
vandræða.
Furðulegt fannst mér það nokk
uð, þegar ég las verðlaunasögu-
brot Skafirðingsins Indriða Þor-
steinssonar, að hann skildi af svo
mörgum keppendum strika sig
upp í efsta sæti með sínar kám-
ugu lýsingar. Enda þótt sagan sé
hagiega stílfærð, finnst mér það
undarlegt, að þeir menn, sem
valdir voru til dómara í þessari
sögukeppni, og sjálfsagt eru tald-
ir eiga til mannvit þekkingu og.
vilja til að dæma skáldskap og
bókmenntagildi, skyldu setja
þessa sögu efsta.
Mér verður á að spyrja: Er
þetta það, sem vegsama ber og
verðlauna? Eru þessi kynferðis-
fræði, klám- og hvílubragðasögur
nauðsynlegar fyrir uppvaxtarlýð
þassarar þjóðar?
Þessum sputningum mínum er
raunar þegár svarað frá hendi
hinna yngri skálda og þeirra rit-
dómenda, sem telja þá fræknasta
í skáldmenntuninni, sem frumleg
asta gefa lýsinguna á kynferðis-
bralli karls og konu. — Því skal
hér inn í skjóta, að ég tel rit-
dómendur suma, eiga sök stóra
með lofgjörðarlygum sínum, um
ýmsar þær ritsmíðar, sam ekki
eru einasta einskis verður skáld-
skápur, heldur stórhættulegur ó-
þroskuðu fólki. Þetta Blástarar,
sögubrot Indriða, er svo sem ekk
ert verra né betra, en samtægis
nútímaritsmiðar, sem æsku þessa
lands er í hendur rétt til lestrar.
Þó er hann þarna að ég held einn
á' ferð með lýsihgar á mökum
karls og konu, þar sem hann læt-
ur skötuhjú sín hjótast til fulls,
ofan í poka upp á heiði. Snotur
uppfynding það hjá hinu unga
skáldi.
Annars eru uppistöður þessa
sögnbrcts allar laxnext fyrirbæri.
.Pað er graðhestur, griðungur,
hani og lauslætiskvendi. Bónd-
inn, manntetrið, sem þarna kem-
ur aðallega við sögu, virðist til að
byrja með, líflegri náttúru gædd-
ur, en skáldið lætur háttalag
graðhests og griðungs sefja hann
og ýta til róttækari athafnar.
Þótt ég viðurkenni að Indriði
gæti verið gott skáld, ef hann
beindi skáldhneigð sinni inn á
bjartari brautir fágaðri hugsana
þá afsannar það ekki þá stað-
reynd að þessi ritsmíð hans er
ruddaleg.
mun illt af gróa
son og Andrés Kristjánsson hafa
þýtt. Báðir lofa þessir bókadóm-
arar bókina mjög. Indriði syngur
þó lof sitt á hærri nótum en
Kristmann. Indriði telur lýsingu
höfundar á þessari vesalings sið-
spiltu, ungu stúlku mjög „lát-
lausa frásögn á látlausum verkn-
aði“ og að ástin sé nú ekkert
nema „vessir“.
Kristmann er ekki jafn hriíinn
og Indriði.
Efíir að hafa lesið dóma þess-
ara tveggja manna um nefnda
bók, afréð ég að renna augum
yfir blaðsíður hennar. Skemmst
af að segja er minn dómur heldur
skothentur við umsögn þessara
tveggja manna. Fer það að von-
um, því ég er ekki skáld — enda
tel hana stórhættulega ungu fólki
og lítið lífsreyndu — og því frem
ur hættulega þar sem .frásögnin
getur verið sönn lífssaga ótölu-
legs fjölda ungra kvenna borg-
anna, sögur þeirra kvenna, sem
í venjulegu tali eru nefndar gleði
konur. Mér finnst þær frekar
ættu að kallast sorgarkonur.
Því er nú einu sinni þannig
varið með okkur manneskjurnar,
að á vissu aldursskeiði erum við
hvorttveggja í senn, veilir í vörn
gegn ýmsum freistingum, en bó
sólgnir í að kynnast þeim. Hjá
mörgum enda þau viðskipti :neð
stórum ósigrum, örlagaríkum af-
leiðingum og hamingjuleysi. —
Þótt skáld og rithöfundar hamoi
þeim skoðunum sínum og íull-
yrðingum, að kynferðislégt ram-
líf karls og konu sé æfinlega
nauða saklaus verknaður. Þar er
nær mér að halda hinu fram, að
auk drykkjubölsíns, sé ekki ann-
ar siðferðislegur bölvaldur íil
hættulégri en hin skefjalausu kyn
kvataafglöp. Eða hver íreystir
sér til að neita því með frambæri
legum rökum, að fjöldi af ungu
fólki borga og bæja þessa lands
séu' refilstigabörn á bcssu r.viði,
sem bakað hafa sér og i ó-
gæfu og sorg með gálausri frekju
á þessu sviði?
Hver treystir sér að neita því,
að ýmisleg hjónabandsógæfá og
nístandi heimilisböl reki rætur
til hins sama? Hver treystir sér
jtil að neita því, að eitthvað sé
bogið við siðférðisástand þjóðar-
innar, þegar ait að þvi % fáeddra
barna meðal þjóðarinnar eru
lausaleiksbörn? Og er ekki skör-
in stigin upp í bekkinn, þegar á
miðjum námstíma, verður að aka
frá einum samskóla þjóðarinnar
allt að því heilum, stórum bíl-
farmi af unglingum, sem gjörzt
hafa sekir um óleyfilegt samlífis-
brask?
Margar sögur, og ekki fínlegar
allar, ganga um samlífishætti
reykvískra ungkvenna við setu-
liðsmenn. .
Ég dreg ekki í efa, að hinar
sóðalegu nútimaská’dsögur, sum-
ar> — frumsamdar óg býddar.
með öllu sínu tilhleypingaskrafi,
ásamt sumum kvikmyndunum,
eiga drýgstan bátt í bví, að skapa
nefnda siðferðishætti. I
Bæta má því hér við, að ég tel
vafalítið að aukinn drvkkjuskao-
ur borga- og bæjalýðs á r;nn
þátt í því að veikja og los’a steina
í hinum siðferðilega varnarmúr
hafi lofað nýju bókarvarpi. —
Bækur slíkra andlegra torfristu-
manna, eiga að sendast út á sjö-
tugt djúp, — út fyrir yztu annnes
siðferiðslegrar mannhelgi.
Ég minnist þess ekki, að hafa
séð úr penna detta frá kvenskáld
um eða frá öðrum ritfærum kon-
um þjóðar okkar, eina setningu
til lofs eða dásömunar kynkvata-
spjalli sumra nútíðar skáldsagna-
höfundanna, enda er . .ir.n :;'ð-
ferðislegi kvenhreinleiki !.aríi-
lega hlunnfærður í þeim skrif-
um, sumum.
Það er talsvert um það rætt og
skrifað, af góðu, athuguiu sið-
ferðislegu rétfhyggjufólki, að
æskulýður bæja og borga gangi
siðferðilegar villigötur. Það mun
vart ofmæltívera. Af því að mér
er það ljóst að góðar konur eru
óeigingja'rnar í starfi, þrautseig-
ar i baráttu og glöggar á ýms þjóð
félagsleg vandamál og vandræði,
vil ég beina^þeirri ósk til þeirra
að reyna að vera hér á verði,
alveg sérstaklega vegna kven-
æsku þjóðar okkar. Það er alveg
óhætt að undirstrika þann sann-
leika í ljóði Matth. J., að ,,í sál-
arþroska svanna býr. sigur: kyn-
slóðanna“. Mistakist með hinn sið
ferðislega réttbreytnisþroska
kvennanna er þjóðarsjgurvon
skáldsins fölskvuð. Ég veit, að
hér er við erfiðán vanda að fást.
En ykkur treysti ég öðrum frem-
ur í þeirri baráttu.
Að lokum beini ég þessum setn
ingum til ykkar, nútíma sagna
skáldanna, sumra. Þótt ég búizt
e ,t. v. við að ekki verðí mikið
með það gjört, sem einn húnvezk-
ur dalbóndi segir um þessi mál.
En ég segi það samt, segi það til
ykkar, sem eigið til í sálum ykk-
ar sköpunarmátfinn, mvndauðg-
ina og orðkyngina, ykkar, sem
getið með skrifum vkkar snert
strengi sorgar og gleði, lotningar
og viðbjóðs, haturs og beiskju og
hamslausrar þrár, í sál lesandans,
ykkar, sem opnið hliðin, — bein-
ið til vegarins, — ykkar, sem
leiðið lesendur ykkar að vítum
ýmisrar spillingar og segið: „Sjá-
ið, heyrið“.
Haldið þið að skáldferill ykkar
verði að lokum með slíku áfram-
haldi upplýstur birtu góðleiks og
Brezkur skriðdreki af stærstu gerð jafnar við jörðu égypzkt hús.
Brezkir fallhlífáhermenn gætfc þess að hann verði ekki hindraður
við starfið. ASgerff þessi er einn Iiður í vegarlagningu þeirri er
Bretar framkvæmdu til að tryggja hersveitum sínum á Súez-svæðt
nægar vatnsbirgðír.
Morræms
skólaos s
deild ríksshá-
Morður Dakota
hefir starfað í sextíu ár
SÍÐASTLIÐIÐ haust átti norræna' nemenda á lííkisháskólanum í N>-
deildin við ríkisháskólann í Nor-
•ur-Dakota 60 ára starfsafmæli, og
var það aímæli hátíðlegt haldið: í
skólanum 29. nóvember. s. 1. Dr.
Richard Beck hefir veitt deildinni
forstöðu síðustu 22 árin, oða vel
þrið.jung þess tíma, sem hún hefir
starfað.
Eftirfárandi grein birtist í vest-
ur-íslenzka blaðinu „Lögbergi" um
afmæii deildarinnar:
Norðurlandamála- og bókmennta
deild Ríkisháskólans í Norður-
Dakota (University of North
Dakota) á 60 ára afmæli um þess-
ar mundir, og verður þess atburð-
ar mursdir.
Deildin, sem er ein af elztu há-
skóladeildum í þeim fræðigreinum
í Mið'-Vésturlandinu, var stofnuð
með sérstakri ríkisþingssamþykkt
árið 1891, er mælti svo fyrir, að
kennsla skyldi veitt í norrænum
fræðum við háskóla ríkisins í
Grand Forks. Hófst slík kennsla
mannbótahyggju? Þolið þið nokk 1 þar þá um haustið, og hefir ver-
urn samanburð við þau skáld ig haldið uppi jafnan síðan, að
okkar, sem til Ijóssins hafa stefnt
og lagt skáldstyrk sinn í það að
beina og benda hug lesenda sinna
tihfegurðar og góðleiks mannlegs
lífs?
5. 12. 1951.
Þorbjörn Björnsson,
Geitaskarði.
örfáum árum undanteknum.
Tveir menn koma um aðra fram
við sögu deildarinnar og hfcfa sett
svip sinn á hana, þeir John Tingle-
stad, prófessor og dr. Ricn-
hard Beck. Prófessor Tir.gle-
stad, er var Norðmaður og prest-
ur að menntun, var kennari há-
skólans í þýzku og Norðurlanda-
málum 1901—1911, en kenndi ein-
göngu Norðurlandamál og bók-
menntir eftir það fram til loka
skólaársins 1928, er hann lét af
störfum fyrir aldurs sakir. Hafði
MIKLAHOLTSHREPPI, 23. jan. hann mikið orð á sér sem kennari,
— Síðan um áramót hefur verið ( og kenndi meðal annars um skeið
norræaá; en með ágætri kennslu
sinni lagði hann traustan grund-
völl að framtíðarstarfi deildar-
Hagbönn og erfiSar
Nýskeð segir Indriði í ritdómi milli karla: og kvenna.
um siðspjallahók nýútkomna,
sem hann lofar mjög, að hann
telji þær manneskjur siðferðileg
Ég minnist i þessu s»mbandi- að
hinn mæti maðuT- Gísb S!
björnssoh, hefir irrtð alyö’-n. :'estu
stöðug ótið, sífelldir stormar með
mikilli snjókomu. Er snjór kom-
inn hér með mesta móti. Algjör
hagbönn eru íyrir allar skepnur,
bví snjórinn er svo illa lagður
og svellalög undir.
Um síðustu helgi gerði hláku-
blota og seig þá snjórinn talsvert, , XT , , , ,,
an engir hagar komu sem teljandi, hasko a„n > Norðuxlandamalum
Síðan haustið 1929, eða sam-
fleytt síðastliðín 22 ár, hefir dr.
Richard Bevk verið próféssor við
og bókmenntum og forseti deild-
þeim fræðum, og notið
an svefngöngulýð, sem þarfnist og rökum, brýnt D’rir fólki, hví-
sérstakrar aðhlynningar við, sem
ekki vilja smjatta á kláminu hjá
honum eða öðrum.
Lækning hans á slíku fólki
mundi helzt verða sú, líklega, að
stinga því í blástarar-pokan sinn
upo á heiðinni.
Nýverið rakst ég á tvo rit-
dórna eftir þá Indriða Þorsíeins-
son og Kristmann Guðmundsson
um bókina „Dóttir Rómar“, eftir j
lík óeæfa skapist nlbióð ví"-
eru, enda hefur fennt aftur.
Samgöngur hata gengið mjög ,arinnar , , ,,
r^g vmsælda í starfi. Auk haskola-
kennslunnar hefir hann einnig,
erfiðlega. Mjólk hefur ekki veri
hægt að flytja nema á bilum með
drykkjuóhófinu. Hann hefir hald -köföldu drifi (tiukkum) og hef-
ið þár vel á málunúm til bjergar ur Þ° S^ngið þunglega. Jaið-
vesalingunum I ýtur hafa rutt sn:>ó af vegmum
Fyrir nokkru siðan. e. t. v. 2—3. &n fljótlega hefur fennt í slóðina
árum, varð ég var bókar ef bók aftur-
skyldi kalla, eftir BjömÓl. Páls-! Þeir bændur, sem bú? fjarn
son, sem hann nefni^ „Og svo yeSi °S hafa selt mjólk, hafa orð-
giftumst við“. Það er vægast sagt -3 að hætta í bili vegna óíærðar.
ómerkilegur skáldskapur, en sam f^afa beil’ Þvi °rðið að vinna úr
anhnoð kláms og klúryðra. Og nú mjólkinni heima.
Alberto Moravia, sem Jón Heiga- heyri ég sagt, að þessi skáldbusi I
— Fréttaritari.
eins og kunnugt er, flutt víðsveg-
ar um Bandaríkin og Canada ræð-
ur og fyrirlestra svo hundruðum
skiptir um Norðurlönd, bókmennt-
ir þeirra og menningu; skrifað
sæg ritgerða og gefið út margar
bækur um þau efni, og verið for-
ystumaður í féiags- og þjóðræknis-
málum Islendinga og Norðmanna
vestan hafs.
Vegna þess, að allur þorri þeirra
Dakcta, sem legg.ia stund á nor-
ræn fræði, eru af norskum ætt-
um, er mest áherzla lögð á kennslu
‘í norskri rungu, bæði fyrir byrj-
endur, og þá, sem lengra eru á veg-
komnir i náminu.
Islenzkan hefir einnig verið
kennd þar, stundum árlega, og er
svo enn; er það orðinn hreint ekki
svo lítill hópur námsfólks af ís-
lenzkum stofni, sem fært hefir sér
þá kennslu í nyt að einhverju leyti.
I því sambandi má einnig geta
þess, að Ríkisháskólinn í Norður-
Dakota er einn af sárfáum há-
skólum í Bandaríkjunum, sem ár-
um saman hefir veitt fræðsiu f
íslenzku nútíðarmáli. Fornmálið
hefir einnig verið kennt öðru lrvoru
á Ríkisháskólanum, og hafa nokkr
ir framhaldsnemendur í bók-
menntum og tungumálum lagt.
stund á það íám.
Um hendur Bréfaskóla háskól-
ans (Division of Correspondence
Study) Iiafa norska og íslenzka
einnig verið kenndar af hálfu
deildarinnar, og er það orðinn-
fjöldi stúdenta, víðsvegar um
Bandaríkin, sem notfært hafa sér
þá bréflegu fræðslu í norsku, og-
eigi allfáir i íslenzku.
Norskar bókmenntir að form»
og nýju, hafa verið kennd-
ar á frummálinu, og lesin úrvals
rit Ibsens og Björnssons og ann-
arra norskra öndvegisskálda frá
ýmsum umum.
Saga Noregs er kennd á ensku,
til þess að ná til ýmsra þeirra
stúdenta af norskum ættum, og
annarra, er eigi kunna eða leggja
stund á norska tungu. Af sömu
ástæðum eru nútíðarbókmenntir
Noiðúrlanda og íslands einnig
kenndar með fyrirlestrum á ensku,
og valin rit norrænna samtíðar-
höfunda lesin í hinum beztu ensku
þýðir.gum, sem fyrir hendi cru.
Var norrjenudeild Ríkisháskólans
brautryðjandi í slikri kennslu á
sínum tíma.
Bæta má því við, að deildin er
jafnframt í rauninni upplýsinga-
skrifstofa um Norðurlönð, því að
henni berast stöðugt íyrirspurnir
um sögu þeirra, menningu og bók-
menntir, og er það ótaiinn þáttur
í kynningarstarfi deiidárinnar.
Ennfremur á deildin ósjaldan
hlut að scrstökum samkomum og
fyrirlestrahöldum á háskólanum.
Meðal fýrirlesara, sem nýlega hafa
flutt i-æður á háskólanum á veg-
um hennar, má nefna dr. Henry
Framh. é bls. 11