Morgunblaðið - 15.10.1952, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 15. okt. 1952
MORGVIS'BLAÐIÐ
ií
D'3 Oaipcri í Þýzkaiandi
GísEi 1. iohnsen:
Fnimkvöðlar frystihúsa
De Gasperi forsætisráðherra ítalíu kom í opinbera heimsokn tíl Þyzkalands og var þar gestur Aden-
auers ríkiskanslara. Er þeir fóru um Rinarlönd heimsóttu þeir elzta klaustrið þar, Maria Laach
klaustrið, en Adenauer leitaði þar sWjóls á stríðsárunum, er leynilögregla Hitlers leitaði hans sem
ákaíast.-—- De Gasperi er til vinstri á myndinni, þá Adenauer og' ábóti klaustursins,
Sjálfstæðisþingmenit!
bera fram mörg nýmæli
Afnám veifingaskafís, hæii drykkju-
sjúkra, um leigubifreiðar og sfldarleit.
í GÆR var útbýtt á Alþingi all-
mörgum nýjum frumvörpum og
þingsályktunartill., sem þing-
menn Sjálfstæðisflokksins standa
að. Mun þeirra verða gelið hér
að nokkru, en nánar skýrt frá
þeim síðar í þingfréttum blaðs-
ins er þaú koma til meðferðar
þingsins.
MERKILEG MÁL
Eitt helzta þeirra er frumvarp
til laga um afnám veitingaskatts-
laganna frá 1933. Flutningsmen
þess eru þeir Jónas Rafnar, Jó-
hann Hafstein og Halldór Ás-
grímsson.
I greinargerð frumvarpsins
Eegir m. a.:
LÚXUS-SKATTUR
„Með lögum nr. 99 19. júní
1933 var ákveðið, að greiða
skyldi 10% skatt til ríkissjóðs af
söluverði rilatfanga, drykkjar-
fanga og annarra neyzluvara,
sem seldar eru í gistihúsum,
kaffihúsum eða öðrum veitinga-
stöðum.
Á sínum tíma var þsssi skatt-
tir sniðinn eftir danskri fyrir-
rnynd og þá einnig rökstuddur
sem eins konar „Iúxus“-skatt-
ur.
Síðan hafa miklar breytingar
á orðið, sem mæla eíndregið með
því, að þessi skattur verði nú
afnuminn.
SKULI AFNUMINN
Ríkissjóð munar nú ekki
miklu, þótt þessi skattur sé af-
numinn, enda mundi um leið
sparast töluvert fé, sem fer í
ínnheimtu hans, og einnig ^kap-
ast nýjar telcjur af fjölþættari
starfsemi og bættum hag þess
atvinnurekstrar, sem skatturinn
hvílir þungt á.
TJM MEDFERÐ ÖLVAÐRA
Þau Gunnar Thoroddsen og
Kristín L. Sigurðardóttir bera
fram frumvarp um hreytingu á
lögum um meðferð ölvaðra
manna og drykkjusjúkra. I
greinargerðinni segir m. a.:
HÆLI VERÐI REIST
Um þaðs er tæpast ágreiijing-
Jjr, að nauðsynlegt sé'að koma
á fót stofnunum til hjáiþar
drykkjusjúkum mönnum. Meðal
þeirra stofnana er hæli fyrir þá,
sem ætla má að þarfnist vistar
og umönnunar um langt skeið.
Núgiidandi lög úm þessi mál,
nr. 55 frá 1949, mæia svo fyrir,
að vilji sveitarfélög reisa og reka
á sinn kostnað slík hæli, fari
um ríkissjóðsstyrk til þeirra
eftir lögum um sjúkrahús, þ. e.
ríkissjóður greiði 2/5 hluta stofn
kostnaðai.
Það er efni þessa frv., að rík-
ið, þ. e. gæzluverndarsjóður,
reisi og reki hæli fyrir þá áfeng-
'issjúklinga, sem þarfnast langrar
dvalai-.
UM LEIGUBIFREÍÐAR ,
Þiír þingmenn, Jóhann Iiaf-
stein, Jónas Rafnar og Gunr.ar
Thoroddsen flytja frumvarp um
leigubifreiðar í kaupstöðum. Er
frumvarpið aðeins í þremur
greinum og er það flutt að til-
hlutan Hreyfils og Þróttar. —
Fyrsta grein þess er svohljóð-
andi: j
AUar leigubifrsiðar í kaup-
stöðum, hvort ,sem það eru
fó!ks-, vöru- eða sendibifreiðar,
skulu hafa afgreiðslu á bifreiða-
stöð, sem fengið hefur viður-
kenningu bæjarstjórnar.
Bæjarstjórnir sku'u, að fengnu
samþykki dómsmáiaráðuneytis-
ins, hafa heimild til að takmarka
fjölda leigubifreiða þeirra, er
greinir ? 1. málsgr. ,
Sírætisvagnar og sérleyfisbif-
reiðar íalla ekki undir ákvæði
þessara laga.
TILLAGA NORBAN-
MNGMANNA
í3á flytja þeir þingmennirnir
Jónas Rafnar og Magnús Jóns-
son þingsályktunartill. um áíld-
aricit -fyrir Norður- og Norð-
austurlandi. Ríkisstjórnin skuli
útvega hentugt skip til leitar-
innar næsta sumar. í greinar-
gerð segir: • I
RIKISVALDIÐ KÆMI
TIL SKJALANNA
Eins og kur.nugt er, hefur afla-
bresturinn á síldveiðunum síð-
astliðin sumur komið mjög hart
niður á landsmönnum og þá ekki
sízt Norðiendingum. Ýmsar ráð-
stafanir hafa verið gerðar að til-
hlutun ríkisvaldsins til þess að
draga úr afleiðingunum, en þær
hafa náð skammt til þess að
bæta tjónið. Ber þvi að leggja
höfuðáherzlu á að leita síldar-
innar og ná til hennar með hent-
ugum veiðitækjum. Skiptir
miklu fyrir þjóðarheildina, að
unnið sé markvisst að því, að
árangur nóist í þessum efnum og
eðlilegt, að ríkisvaldið hafi þar
foi ustu og íyrirgreiðslu.
Reykja of mikið
UNGIR Danir reykja svo mikið,
segir i nýútkominni skýrslu
nefndar þeirrar, sem fjallað hef-
ur um íeykingar dansks æsku-
fólks, að þeir vihna sér ekki inn
margir hverjir nema rétt fyrir
tóbaki. Er nefndin á einu máli
um það, að danskt æskufólk væri
bæði árægðara og betur statt
fjárhags’.ega, ef það reykti svo-
lítið minna. Þó er nefndin-á bvi,
að erfitt sé að fá unga fólkið til
þess að minnka reykingarnar,
þar sem því finnist þær bera því
órækt vitni, að það sá „orðið full-
orðið“.
Ungir Danir reykja þetta 300—
400 vindlinga á mán. að meðalt.,
segir ennfremur í skýrslunni, og
þar eð vindlingapakkinn kostar
kr. 3.20 danskar, reyki þeir fj'rir
48—G4 danskar krónur á mánuði
hverjum, Er það stór hluti venju-
legra tekna dansks æskufólks. —
Kemst nefndi.n að lokum að þeirri
niðurstoðu, að dönskum ungling-
um ætti að nægja 200 vindlingar
á mánuði, ef þeir þá þurfa endi-
lega að reykja á annað borð.
— Reuter.
ÞEIR gerast nú fleiri og fleiri,
sem telja sér bera heiðurinn af
því að hafa verið frumkvöðlar
um byggingu hraðl'rystihúsa. En
nú heita öll frystihús á máli
flestra slíkra manna hraöfrysti-
hús. Það þarf engan að furða, þó
margir vilji nú eiga heiðurinn,
svo mikil lyftistöng hafa frysti-
húsin verið í atvinnulífinu.
Sú var þó tíðin að minnsta
kosti var það svo hjá „nýliðun-
um“ í atvinnulífi Vestmanna-
cyja nokkru eftir aldamótin, að
þeir áttu ekki upp á háborðið,
sem gerðust svo ajai'fir í hug-
sjón og bjartsýnir að byggja vél-
frystihús. Þeir létu sér pað í léttu
rúmi liggja og hugsuðu naum-
ast svo langt, hvernig tryggja
ætti hinum nýskapaða fagra vél-
bátaflota næga síld til beitu. En
án öruggs frystihúss var slíkt
ómögulegt. Og oft matti um þess-
ar mundir lesa í fiskiíréttum úr
öðrum byggðarlögum: Nógur afli.
ef beita væri til. SliV.t var óþekkt
atriði í Vestmanpneyjum.
Það lá við, a<f þeir hlytu nafn-
ið landráðan?ann, og ekki hafði
fyrr verið regið cvo hatramlega
að fjárhar nokkurs byggðarlags,
( eins og að ginna menn út í slíka
fjárgRjfra, eins, og að steypa
heil’.i byggðarlagi út í slíkan
f jé .hagsvoða eða fjárglópsku.
Lannig sungu hinir „vitrari".
Það er réttmætt að rifja þetta
upp nú til þess að sýna, hversu
hugsunarháttur og tíðarandi
breytist ört, og dómgreind al-
mennings þroskast, enda er það
ekki lengur talið til þjóðarógæfu
eða mennirnir „útataðir“ með
verstu orðum tungunnar, sem
gerast forystumenn um nýjung-
ar í atvinnuháttum, en svo var
einatt, þó ekki sé farið nema svo
sem 3—4 áratugi aftur í tímann.
í blaðinu Fylki, sem gefið er
út í Vestmannaeyjum, 33 tölubl.
20. sept. þ. á. er því t. d. slegið
fram, að það sé Einar Sigurðs-
son eigandi Hraðfrystistöðvar
Eyjanna, sem hafi byggt fyrsta
hraðfrystihúsið á landinu. Ég
held, að þarna sé full djúpt tekið
í árina, því að ekki mun Einar
hafa hafist handa um frystihús-
byggingar fyrr en kringum 1930.
Hinsvegar vita allir eldri Vest-
mannaeyingar að minnsta kosti
og sagan geymir það, að fyrsta
vélfrystihúsið, sem byggt var hér
á landi, var byggt í Vestmanna-
eyjum á árinu 1908 undir for-
ystu þess, er þessar línur ritar.
Þetta frystihús avr tvímælalaust
svo vandað, sem þeirra tíma
tækni gat sagt fyrir um og krafð
ist, og í því var frystiklefi svo
öflugur og hraðvirkur, að hann
gefur á engan hátt eftir því bezta
nútímans. Enda fullnægði þetta
hús, eins og vitað er, þörfum
Eyjanna bæði hvað beitu og mat-
vælageymslu snertir til skamms
tíma. Og ég veit ekki betur en
mikið af vélunum sé enn í notk-
un, svo vel hafa þær reynst.
Þetta hús var svo vel búið að
vélakosti, að það hafði tvö „sett“
aflvéla, og hið sama var að segja
um frystivélarnar en allt var
þetta gert með öryggi bátaút-
vegsins í huga, enda er það al-
kunna, hversu atvinnulíf Vest-
mannaeyja stóð þá traustum íót-
um, og blómgaðist ört.
Þá er það og kunnugt, að út-
flutningur á frosinni lúðu hófst
með byggingu frystihússins eða
um 1909 og hélst látlaust þar íil
heimsstyrjöldin fyrri hindraði
útflutning, eða sökum þess að
enginn var skipakostur.
Þá segir Vilhjálmur Þór í ræðu
þeirri, er hann héit á afmælis-
fundi S.Í.S. 4. júlí þ. á. og birt
er í 151. tölubl. Tímgns 20. júlí,
að Sambandið hafi haft forystu
um byggingu frystihúsa.
Hvernig að slíkri niðurstöðu er
komist, er mér ekki vel ljóst,
enda skýtúr hér allskökku við.
Fyrsta frystihús — vélfrystihús
—, sem S.Í.S. kemur sér upp, er
á Hvammstanga 1924, og er vél-
unum fyrirkomið í gömlu vöru-
geymsluhúsi. En undanfari þess-
arar framkvæmdar var, að Gísli
J. Johnsen, þá kaupmaður í Vest-
mannaeyjum, útvegaoi Alþingi
til skrafs og ráðagerða og lciff-
beininga í frystimálum, erlendan
verkfræðing að nafni Holten og
upp úr öllu þessu varð svo vé)-
frystihúsið á Hvammstanga til,
sem um leið var útbúið lítilli
rafstöð til þess að skapa betri
vinnuskilyrði í og við frystihús-
ið. Það má gjarnan koma hér
fram nú, svo langt og umliðið
er, síðan þetta skeði, að ég sat
heilan dag á ráðstefnu með ior-
stjóra Sabroe í Aarhus um fyrir-
komulag þessa fyrsta vélfrysti-
húss, sem kaupfélögin bj'ggðu,
en meðan þessu fór fram, beið
Oddur Rafnar, sem kom til Aar-
hus út af þessu máli frá skrif-
stofu S.Í.S. í Kaupmannahöfn,
og næsta dag korri hann .svo til
móts við forstjóra Sabroe’s og
samþykkti allan vélakost og fyr-
irkomulag, eins og við hofðum
gengið frá þessu. Veit ég ekki
betur, en vélakostur allur hafi
reynst hið besta.
Líka má geta þess í þessu sam-
bandi, að þessar ráðslaganir á
Alþingi urðu einnig undanfari
þess, að íslendingar eignuðust
sitt eigið frystiskip, en það var
með byggingu „Brúarfoss", en
ríkissjóður lagði ca. 300 þúsund
króna styrk til þeirrar fram-
kvæmdar. En svo að ég viki aft-
ur að hugsunarhættinum, er um
nýjungar er að ræða, má geta
þess, að forstjóri Eimskipafélags-
ins, ásamt fleirum, ssm um mál-
ið fjöllúðu, lögðu í upphafi á
móti byggignu frystiskips. Svona
breytist hugsunarhátturinn.
En svo að ég snúi mér aftur
að frystihúsakosti S.Í.S., með til-
vísun til ræðu herra Þórs, þá
nfun það rétt vera, að næsta
vélfrystihús félagsins eignast
KEA á Akureyri 13. des. 1926. er
það kaupir frystihús, er Hinar
sameinuðu íslenzku verzlanir
höfðu látið byggja á Oddeyri við
Akureyri. Ég get ímyndað mér,
enda þótt góður aldarfjórðung-
ur sé nú liðinn síðan hið fram-
anskráða gerðist, að hr. Þór gæti
rifjað upp fyrir sér, hvað okkur
fór á milli um aukhingu Odd-
eyrarhússins og viðbótar starf-
semi þess, sem sé frystingu beitu-
síldar. — En eflaust er það nú
flestum úr minni liðið, er ég út-
vegaði á leigu gufuskipið Rickard
Kaarböe, sem flutti á erlendan
markað fyrsta farm okkar ljúf-
fenga frysta dilkakjöts, en það
mun hafa verið árið «1924—‘25.
' Þetta er nú orðið nokkuð
lengra en ætlað var, en margt
fleira mætti rifja upp og minna
á í sambandi við þróu.narsögu
tækniframkvæmda vor Islcnd-
inga, sem lúta að betri nýtingu,
ekki hvað síst sjávarafurða. Á
ég hér sérstaklega við hinar stór-
virku og velvirku hausingar og
flatningavélar, er ég notaði við
fiskiðjuver mitt' í Vestmanna-
eyjum fyrir 25 árum siðan — er
öllum var kastað „út á naug“ af
nýjum „umráðamönnum" 1930.
' Á sama tíma og siðar, voru
eyðilögð ný saltfisk þurrkunar-
hús, enda töldu hinir nýju ,.um-
bótamenn“ aldrei til þess koma
framar, að framleiða saltfisk á
íslandi til útflutnings, .svo mikil-
væg voru frystihúsin orðin í aug
um þeirra.
I Nú er stritast við að afla aft-
ur til landsins slíkra véla, enda
þótt fyrir fimmtánfalt verð sé’,
svo mikilsverðar þykja þær nú,
og byggð eru fiskþurrkunarhúá
með opinberum styrkjum og
ærnum tilkostnaði. Svo þýðing-
armiklar þykja slíkar írarrv-
Framhald á bls. 12