Tíminn - 05.05.1965, Blaðsíða 3

MIÐVnrUDAGUR 5. maí 1965
TBIVINN

Tvær merkiskonur
i.
Tvær austfirzkar merkiskonur
hafa kvatt þennan heim með
Ætuttu millibili. Önnur þeirra,
Atw »5aría Lúðvíksdóttir, and-
aðist ab morgni 31. desember s.l.,
en hin, Jónína Rannveig Gunnars-
dóttir, 9. febrúar s.l. Menn þeirra
beggja voru Vestur-Skaftfellingar,
báðir komnir af Sverri Eiríkssyni,
sem bjó á Seglbúðum Kirkjubæj-
arklaustri og Rauðabergi. Þeir
voru að þriðja og fjórða frá son-
um Sverris. Þær voru einnig
skyldar, þótt ekki væri þar um
nákominn skyldleika að ræða.
Báðar urðu þær að lúta þeim
hðrðu forlögum að sjá á bak
mönnum sínum á miðjum starfs-
aldri, frá ungum börnum, sem
þær urðu á ýmsa vegu að sjá far-
borða meðan þau voru á barns-
og unglingsaldri. Reyndi þar mjög
á hjartahlýju, framsýni og ráð-
snilld mæðranna. Fórnfýsi og um-
önnun íslenzkra mæðra í garð
bama sinna, hefur í flestum til-
vikum borið góðan árangur. Full-
yrða má, að báðum þessum mæðr-
um hafi tekizt með sæmd að sjá
böm sín verða að nýtum þjóðfé-
lagsþegnum.
n.
Anna María Lúðvíksdóttir var
fædd 24. júlí 1881 í Hammers-
minde á Djúpavogi. Það hús hafði
norskur skipstjóri byggt og húsið
kennt við hann. í sóknarmanna-
tali Hálssóknar frá því fyrir 1880
er nafn hússins íslenzkað og nefnt
Hammersminni. Þetta hús höfðu
foreldrar Önnu keypt 1878.
Bjuggu þau í því frá þeim tíma,
unz þau flytja að Karlsstöðum á
Berafjarðarströnd nokkru eftir
manntal 1892, því að árið 1893
era þau skráð í manntal Beru-
nessóknar. Hún fluttist með for-
eldram sínum á Ströndina og gift-
ist þar 27. júní 1908 Ingimundi
Sveinssyni frá Skeiðflöt í Skafta-
fellssýslu. Tólf árum fyrr hafði
Ingimundur átt heima á Djúpa-
vogi um tíma. Fór þaðan til Nor-
egs, nam þar húsgagnasmíði, en
kom aftur upp til Berufjarðar ár-
ið 1907. Á Karlsstöðum bjuggu
þau um sjö ára skeið unz for-
eldrar hennar urðu að bregða búi
og fluttust að Teigarhorni til
Jóns sonar síns, sem þar bjó. Jón
hafði einnig farið til Noregs og
lært húsgagnasmíði. Þar kynntist
hann Ingimundi, er síðar varð
mágur hans. Þeir urðu samfevtíá
til íslands árið 1907. Ingimundur
var sonur Rannveigar á Skeiðflöt,
en hún var dóttir Runólfs bónda
á Maríubakka, bróður Eiríks sýslu-
manns Sverrissonar, sem Sverre-
sensætt er talin frá. Synir Sverr-
is Eiríkssonar voru margir, átti
alls um 20 börn. Séra Gísli Brynj-
ólfsson er afkomandi Eiríks sýslu-
manns. Af einum bróðurnum voru
komnir þeir Stefán, Erlingur og
Gissur Filippussynir, af öðrum
bróður Kjarval málari og systkini
hans og af einu systkinanna Þur-
íður Höjdahl og systkini. Ifafa
margir gáfumenn, smiðir og lista-
menn verið í þessari ætt.
Þegar foreldrar Önnu hættu bú-
skap, fluttist hún með manni sín-
um suður á Djúpavog. Settust
þau að í Hammersminni og bjuggu
þar fram á árið 1923, er hún
missti mann sinn. Maður hennar
hafði smátt og smátt verið að
missa sjónina og var nær alblind-
ur orðinn er hanna ndaðist. Eftir
fráfall manns síns varð hún að
leysa heimilið upp og láta börn-
in frá sér, nema yngsta soninn,
með hann fluttist hún a* Heydöl-
um til prestshjónanna þar, frú
Sigurbjargar og sr. Vigfúsar. Um
tíma var hún á Heyklifi í Breið-
dal. Þaðan fluttist hún til Vest-
mannaeyja, var svo stuttan tíma
í Reykjavík hjá dóttur sinni og
tengdasyni. Þegar hér er komið
sögu, var elzta dóttir hennar og
tveir eldri sjmirnir farin að búa
í Stöðvarfirði. Fluttist hún þá
austur aftur með yngsta soninn
og átti þar fast heimili hjá yngsta
syni sínum og hjartahlýrri tengda-
dóttur, unz ævin var öll. Leið
henni þar prýðilega og kaus ekki
annars staðar að vera.
Börn þeirra Önnu Maríu og
Ingimundar eru: Lovísa, gift Al-
bert Brynjólfssyni, Rannveig, gift
Sigfúsi Bjarnasyni stórkaupmanni
í Reykjavík, Sveinn, kvæntur Þór-
eyju Jónsdóttur Ijósmóður, Dag-
ný, gift Tómasi Geirssyni kaup-
manni í Vestmannaeyjum, Sverrir,
kvæntur Ljósbjörgu Guðlaugsdótt-
ur, og Jón, kvæntur Petru Sveins-
dóttur. Allir era þeir bræður.
smiðir, hlutu þá náðargjöf í vöggu-
gjöf.
Föðurætt Onnu Maríu var af út-
lendu bergi brotin, en í móðurætt
má rekja ættir hennar frá Her-
manni á Berunesi á Berufjarðar-
strönd, Bjarna Guðmundssyni á
Karlsstöðum í sama hreppi,
Bjarna Marteinssyni, er kvæntur
var Ragnhildi, dóttur Þorvarðar
Loftssonar hins ríka á Möðravöll-
um í Eyjafirði, Einari prófasti
Sigurðssyni í Heydölum, Þorsteini
Finnbogasyni sýslumanni í Hafra-
fellstungu, er kvæntur var Sess-
elju, dóttur Torfa sýslumanns í
Klofa á Landi. Má af þessu yfir-
liti sjá, að margar styrkar stoðir
standa að ættingjum Önnu Maríu.
III.
Jónína Rannveig Gunnarsdóttir
var fædd árið 1889. Foreldrar
hennar voru Sigurbjörg Jónsdótt-
ir frá Bóndastöðum og Gunnar
Þorvarðarson frá Núpi á Beru-
fjarðarströnd. Móðir hennar ólst
upp hjá Jóni og Rannveigu á
Torfastöðum, en eftir að móðir
hennar giftist Gunnari bjuggu
þau um tíma á Hnitbjörgum og
Litlasteinsvaði, en voru víðar. A
unga aldri átti Rannveig heima
í Krossgerði á Berufjarðarströnd
og fermdist í Beruneskirkju.. Með-
an á fermingunni stóð, kom bát-
ur austan frá Stöðvarfirði. Af ein-
um bátverja var henni tjáð, að
móðir hennar hefði andazt þá um
morguninn. Hún hafði átt heima
á Hóli í Stöðvarfirði, en yngri
dóttir hennar, Þuríður hafði stund-
að hana í banalegunni. Nokkru
eftir aldamót var Rannveig um
tíma í Reykjavík. Fyrst leigði
hún ásamt frænku sinni, Sigur-
laugu Helgadóttur úr Njarðvík,
um vetrartíma hjá Þórði í Odd-
geirsbæ við Framnesveg. Síðan
dvaldi hún um tíma hjá frænd-
konu sinni Kristinu Sigurðardótt-
ur, sem gift var Jóni Helgasyni
prentara og útgefanda Heimilis-
blaðsins og Ljósberans, en áður
hafði hún þá um tíma dvalið í
Borgarfirði eystra og var þá í vist
hjá frú Marin og Eiríki Sigfússyni
verzlunarstjóra, og síðar hjá frú
Sesselju og Bender verzlunar-
stjóra.
22. júní 1917 giftist Rannveig
Gissuri Filippussyni vélsmið.
Bjuggu þau fyrst i Reykjavík. S)ð-
ar fluttu þau að Vestdal við Seyð-
isfjörð. Þá gekk Gissur í lið með
Jóhanni Hanssyni vélsmið á Seyð-
isfirði. Unnu þeir um tíma að
björgun togara, sem strandað
hafði á söndum skammt austan
við Fagurhólsmýri í Öræfum. Eft-
ir mikinn tilkostað og margvís-
legar tilraunir við björgunina,
fór þó svo að lokum að þeir urðu
að hætta við meira en hálfnað
verk. Vann þá Gissur um tíma í
vélsmiðjunni hjá Jóhanni á Seyð-
isfirði. En ári síðar, eða 20. jan-
úar 1921 drukknaði Gissur, er
hann var að fara yfir Seyðisfjörð,
einn á báti að kvöldlagi. Eftir
fráfall Gissurar fluttist Rannveig
til Borgarfjarðar eystra og dvaldi
þar um sex ára skeið. Flytzt þá
aftur til Reykjavíkur með börn
sín innan fermingaraldurs. Með
atorku, framsýni og dugnaði sá
hún sér og börnum sínum far-
borða með ýmsu er til féllst.
Börn þeirra Rannveigar og Giss-
urar, er upp komust, era: Gunnar
prentari og verkstjóri í Kassagerð
Reykjavíkur, kvæntur Guðnýju
Helgadóttur kennslukonu __ og
Kristín hjúkrunarkona, gift Árna
Halldórssyni lögfræðingi.
Síðustu fjögur æviárin dvaldi
Rannveig á Elliheimilinu Grund,
södd lífdaga. Var það hennar heit-
asta ósk að safnast sem fyrst í
hóp horfinna ástvina. Hún var
tæpra 76 ára, er hún lézt.
Rannveig var a_f austfirzkum
ættum í báða liðu. í móðurætt var
hún komin af Þorláki fvarssyni
presti í Heydölum, er gegndi þar
prestsstörfum frá 1562—1590,
næst á undan Einari prófasti Sig-
urðssyni. í föðurætt var hún kom-
in af Þórði Pálssyni, er bjó á
Geithellum og Reyðará. Þórður
var kvæntur Helgu Ketilsdóttur,
sem var afkomandi Bjarna Mar-
teinssonar, sem er ein af höfuð-
ættum Austfirðinga, og sú ættin,
er Ættir Austfirðinga hefjast S:
Framhald á bls. 22.
15
Athugasemd viö
grein um ísl. hunda
I Timanum 60 tbl., er ut kom
Í3. marz, er grein eftir Harald
Antonsson. Hún er inrömmuð
með íslenzkum hundi í hægra
horni.
Greinina nefnir hann: „Er
rétt að útrýma íslenzka hunda-
kyninu?“
Greinin er læsileg, og sumt
rétt, en annað minnir á eitt-
hvað, sem misskilning mætti
kalla. Eg vona, að það valdi
engum skaða, þó gerð sé smáat-
hugasemd við greinina. H.A.
segir á einum stað:
„f Skotl. og Lapplandi sá ég
hve mikil not bændur og hirð-
ingjar geta haft af skynsömum
hundum, og mér kom til hugar,
að íslenzkir bændur gætu það
einnig, ef þeir kynbættu hunda
sína og legðu rækt við að temja
þá, því að í íslenzka hundastofn-
inum eru eflaust það margir
skynsamir og vel skapaðir hund-
ar að það sé kleift“. Þetta segir
H.A.
Er nóg, að hundurinn sé Skyn
samur og vel skapáður?
Er ekki þörf á eðlishneigð
hundsins til þess starfs, sem
honum er ætlað að vinna? Eru
íslenzku hundarnir okkur mönn
unum fremri á þessu sviði, —
að geta lært hvað sem vera skal
andstætt eðli þeirra?
H. A. se-gir á öðrum stað:
„líreinræktaðir íslenzkir
hundar hafa betri sjón og era
þefnæmari en skozkir hundar".
Hefur H.A. þekkingu á þessu,
eða fer hann með fleypur ann-
arra? Haraldur heldur áfram:
„Einnig eru íslenzku hundarn-
ir betri til að reka upp fé þar
sem er leitótt. og við fjármarga
rekstra eru þeir duglegri að
mjaka sauðfénu áfram, því að
þeir gelta.“
Þarna kom það!
Hefði ekki verið betra að
orða fyrri helming setningarinn
ar svona;
Einnig eru íslenzku hundarn-
ir betri til að aðvara kindur,
sem eru í leitóttu landi, svo að
þær fái betri tíma til að kom-
rst í felur, eða út af smala-
svæðinu, svo að gera þurfi auka
leitir að þeim. máske án árang-
urs.
Það getur ekki verið móðgun
við málefnið, þótt spurt sé:
I. Hver var upphafsástæða að
Emstrumálunum, — þau voru
dæmi í Hæstarétti á sínum
tíma?
2. Hver var fyrsta ástæða að
fréttunum um Herdísarvíkur-
surtlu,
3. Hver var frumástæða til
frétta um kindumar í Hvíting-
um og skothriðina að þeim?
Haraldur Antonsson er má-
ske of ungur til að greina svör
við þessu.
En hérna eru önnur dæmi,
sem hann hlýtur að geta ráðið
við;
1. Úr Múlasýslu. Ungir menn
fóru í jólaleyfi upp á öræfi og
fundu 20 kindur.
2. í Skaptafellss. voru kind-
ur að heimtast í janúarlok.
3. Skagfirðingar fengu 12
kindur í hóp af fjöllum í febr
úar.
4. Og í syðsta hreppi Dala-
sýslu komu sjö kindur af fjöll
um nú í aprílmánuði. Hafði þi
verið gerð meira en hreppsfé-
lagsleg fjallskil á síðastliðnu
hausti.
Eg vil halda því fram, að
flestar þessar kindur hafi heyrt
til hunda og manna í haust, en
ekki farið í veg fyrir þá. Há-
vaðinn hefur heldur fært þær
í felur. En landslag og veður-
farslegar ástæður hafa gert
kindunum kleift að halda lífi
og gera síðar vart við sig.
Að sögn era þau landsvæði á
íslandi, þar sem menn mega
ekki hafa hunda með sér í lög-
leitum. Ástæðurnar munu vera
tvær. Önnur er sú, að það þarf
ekki að ætla þeim mat, hin er
af þeirri þekkingarástæðu, að
hundunum fylgir hávaði —
GELT — sem fælir féð svo að
slys eða bani hlýzt af fyrir
kindur, auk leiðinda fyrir menn
ina. Á öðrum landsvæðum eru
hundar taldir óþarfir, af því
að þar er svo flatlent, að allir
leitarmenn eru ríðandi, — jafn
vel með 2—3 til reiðar. í án-
ingarstað era hundamir til ó-
þrifnaðar og enginn tími til
að sinna þeim. Ef ekki leitast
vel er*það af því að mannskap-
urinn er ekki nógur, eða veðr-
ið var vont, sbr. „árinni kennir
illur ræðari“. Þetta var nú út-
úrdúr.
Aðalatriðið er, að hundakyn
það, sem fluttist til landsins
með landnámsmönnum, var
ekki fjárhundakyn, heldur
veiði- og búhunda.
Þrátt fyrir alla þá blóðblönd-
un, sem átt hefur sér stað í
þúsund ár, heldur hann enn
höfuðeinkenniseðli sínu, að
gelta og glefsf í hælinn. Hann
hefur aldrei verið fjárhundur
í þess orðs merkingu, að reka
féð í veg fyrir húsbónda sinn
eða í þá átt, sem eiganda hans
hentar hverju sinni. Eins og
hundar nágrannaþjóða okkar,
sem öðlazt hafa fjárhundsnafn,
og eru sæmilega vanir, gera.
En búhundshæfileika átti hann
og við það var hann að mörgu
leyti góður. Við það starf nutu
eðliskostir hans sín. En þegar
gripheldar girðingar vora sett-
ar umhverfis tún, þvarr nota-
gildi búhundsins, — það var
ekki þörf fyrir vörzluhæfileika
hans. — Þörf mansins fyrir
hann sem ferðafélaga fór svo
brátt minnkandi, því girðingar,
vegir og símalínur gerðu fólki
auðveldara að rata á milli bæja.
Tryggð íslenzka hundsins var
mikil og eðli hans samgróið.
Það var því enginn vinlaus,
hversu smár sem hann var, ef
hann bar gæfu til að unna hund
inum sínum.
Það þjónar engri menningu
að telja eftirsóknarvert það,
sem reynslan sýnir, að er skað-
Iegt.
Bændur eru tekjulægstu þegn
ar þjóðfélagsins, mætti því
ætla, að þeir, sem unna ein-
hverri búskapargrein, vildu
ekki velta steini í götu annarr-
ar, þótt hún sé þeim ©kki eðlis
hugstæð.
Það eru árlega stórar fjár-
fúlgur, sem íslenzkir sauðfjár-
eigendur tapa vegna þess, hve
seint og illa féð heimtist á
j Framhaio a 12 slðu