Morgunblaðið - 30.12.1952, Qupperneq 5

f Þriðjudagiir 30. des. 1952
U U tí G V N B L A ki L iJ
5 3
Í>ESS MUN vissulega ekki þörf,
ac kynna íslenzkum leikhúsgest-
íum Skugga-Svein, þetta vinsæia
og margendursamda æskuverk
okkar ágæta þjóðskálds, Matthí-
asar Jochumssonar. Leikritið hef-
ur um langan aldur verið alþjóð-
areign vor íslendinga, það hefuj
frjóvgað ímyndunarafl þjóðar-
innar, leitt hana inn á víðlendur
þjcðtrúar og þjóðsagna og brugð-
ið upp fyrir henni lifandi og lit-
auðugum myndum af aldarfari
og menningu löngu liðins tíma.
í öllum einfaldleik sínum og
þrátt fyrir margs konar van-
kanta, hefur þetta verk skálds-
ins átt í sér fólgið það lífsmagn
og þann kyngimátt, að það hefur
í hartnær tvo mannsaldra staðið
&f sér alla storma og öll iouköst
timans, jafnan verið þjóðinni
gleðivaki í byggð og bæ, varpað
af henni skammdegisdrunganum
og lyft henni yfir strit og annir
dagsins. — En öll eru verk vor
mannanna hóð lögmáli fallveltis-
ins, —■ og margt bendir til
Skugga-Sveinn (og einnig Nýát
tióttin) hafi nú lifað sitt fegurst
í vitund' fólksins. Við, sem|
komin erum á sextugs aldur og
þar yfir, kunnum að vísu enn
að meta að verðleikum bæði
þessi brautryðjendaverk og skilj-
um oð þökkum þá mikilvægu
hlutdeild sem þau hafa átt í þró-
ur íslenzkrar leikritunar og leik-
listar. En í huga þeirrar kynslóð-
ar, sem nú er að vaxa upp, eiga
ieikrit þessi engin veruleg ítök.
Varð ég þessa mjög greinilega
áskynja af viðtali mínu við margt
ungt fólk í Þjóðleikhúsinu nú um
jólin. Orsakirnar eru augljósar:
Kvikmyndahús í hverjum bæ
og hverju þorpi, mikil og fjöl-
þætt leikstarfsemi í Reykjavík
og úti um byggðir landsins, á
ídtfllÉaS <J©f
Leiksijóri: HaraEdur Björnsson
þfcssi atriði áður en þeir settií
Haraldur Björnsson sem Sigurður í Dal.
gerð leiksins. Síðan breytti Matt-
undanförnum árum og síðast en j hías leiknum oftar en einu sinni,
ekki sízt, setuliðsárin hér, sem jók við hann, en þær breytingar
illu heilli virðast hafa markað
djúp spor og varanleg í hugarfar
ísienzkra æskumanna.
Þegar Matthías Jochumsson
somdi Skugga-Svein eða Útilegu
mennina eins og leikurinn vai
fyrst nefndur, veturinn 1861—62
var hann í nábýli við þá Sigurð
Guðmundsson íornfræðing og
listmáiara og Jón Arnason, þjóð-
sagnafræðing, er báðir voru af-
burðamenn, hvor á sínu sviði.
Örvuðu þeir hið unga skáid mjög
til verksins og studdu hann með
xáðum og dáð. Hefur góðra áhrifa
hygg ég að hafi ekki oiðið til
verulegi a bóta. Kennir þar með-
al annars glöggra áhrifa frá
dönskum leikriíaskáldskap (Álf-
hóllj Ævintýri á gönguför), en
-jupphaflega samdi Mötthias leik-
inn, eftir þvi sem hann segir
sjálfur frá, sem mótvægi gegn
binurn dönsl.u „komedium“, sem
hér vo: u allsváðondi á leiksviði
um þær mundir.
Skugga-Sveinn (Útilegumenn-
irnir) Var íyrst sýndur hér í
Rfcykjavik í janúavmánuði 1862,
skömrnu citir að höfundurinn
þeirra vafalaust gætt í fyrstuj haíSl lokið' við hanni Sigurður
Lfuraldur (Rúrik Huraldsson) og Ásta (Guðbjörg Þorbjarnardóttir).
Gu.ðmundsson setti leikinn á svið
og hafði leikstjórnina á hendi.
Ht.nn hafði og allan veg og vanda
af leiksviosbúnaði, leiktjöldum
og búningum. Er ekki að efa, að
þessi fjölfróði og mikilhæfi list.a-
maður héfur réynt um öll þessi
ctriði, að fara eins^ nærri sögu-
legum staðreyndum ög kostur var
á og efni stóðu til. Varðar það og
miklu því að hið þjóðlega efni
leiksins og yfirbragð eru megin-
kostir hans, sem í engu má raska,
hvorki með yfirlætislegu leikhús-
tildri né ofrausn í útbúnaði, ef
vel á að takast.
Því miður virðist þetta sjónar-
mið ekki hafa ráðið sem skyldi
gjörðum leikstjórans, Haralds
Björnssonar, er sett hefur leikinn í
| á svið að þessu sinni, né sam-
j starfsmanna hans, Lárusar Ing-
! ótfssonar, sem teiknað hefur bún-
| ingana og Magnusar Pálssonar,
! sem gert hefur leiktjöldin. Húsa-
j kynni og húsbúnaour gefa að visu
eklu tilefni athugasemda, en bún-
ingar og leiktjöld virðast orka
; mjog tvimælis. Sigurður bóndi í
j Dal situr i 1. þætíi í þinghús-
! stofunni þar á staðnum, uppá-
■dubbaður og handleikur (hnýt-
ir?) söðulgjörð og Ásta dóttir
i hans svifur þar um prúðbúin
eins og hefðarmey a hatíðisdegi.
Hið sama á sér stað á grasafjall-
ir.u. Sigurður bóndi er þar í sörnu
kiæðum og i 1 þætti og dóttir
hans gengur þar um jafn prúð-
búin og áður. Þa eru það stúdent-
arnir. Þeir eru eiiina líkastir
frönskum „kavalerum", með
baroahatta, í stórtreyjurn og í
rfciðstjgvéium. Segir þó Matthías
berum oröum um Grím stúdent
í 2. atr. 2. þáttar: „Sezt niður og
bindur skó sinn“ og rétt á eftir
laetur hann Grím segja rólega:
„Eg bind skóþveng minn“. Þessu
varð vitanlega að sleppa til þess
aC reiðstígvélin stönguðust ekki
á við textann. Á þessum stað eru
skinnskór hinn eini rétti fótabún-
aður, og engin ástæða til að
breyta út af því. Hefðu hlutað-
eigendur átt að kynna sér betur
ltikinn á svið og ló þá beint við
að leita tii Þjóðminjasafnsins, því
að þar eru til fyrirmvndir að
búningum skólajjilta og annarra
frá þessum tmíum.
Leiktjöld Magnúsar Pálssonar
í útisj'ningunum eru í sjálfu sér
vel gerð og fögur á að líta, en
þau eru of viðamikil og svo yfir-
gnæfarídi, að þau beinlínis
þrengja að leiknum og draga úr
áhrifum hans í stað þess að þjóna
því eina rétta hlutverki gbðra
leiktjalda, að styðja leikinn og
skýra hann. Heíði hinn ungi og
efniiegi málari haft gctt af því
að kynna sér íeiktjöld Sigurðar
Guðmundssonar (einnig úr Úti-
legumönnunum) í fordyri Þjóð-
minjasaír.sins. i
Að öðru leyti er margt gott um
lfcikstjórn Haralds að segja. —
Staðsetningar allar virðast mér
mjög eðliiegar og hraði leiksins
góður.
Lelkendur eru margir og fara
þeir flestir iaglega með hlutverK
sín, en engin leikafrek voru
þarna imnin. Haraldur Björnsson
leikur Siguro bónda í Dal vel og
eðlilega og af glöggum skilningi,
— einkum er leikur hans góður
í 1. þætti. En á grasafjallinu kem-
ui leikarinn manni óþægilega á
óvart með því að fara alit í einu
að „spankúlera” um sviðið með
þráðbeinum .og stífum fótum,
sem hann sveiflar fram og upp
eins og margþjálfaður þýzkur
nazisti á hergöngu. Slíkur fóta-1
burður hæfir með engu móti Sig-
urði bónda. Þegar menn skapa
leikpersónu er margs að gæta.
Andlitsgeríi, málrómur, reisn,
limaburður og göngulag verður
feldna söngrödd. Leikur hennar
er ekki svipmikill, enda geíur
hlutverkið ekki liiefní til mikilla
átaka, — en hann er áferðargóð-
ur og öruggur en mætti vera
hlýrri og innilegri. — Valdimar
Heigason leikur Jón sterka a:S
góðri kímni en fullmiklum
bægslagangi. Hygg ég að leikuí'
hans yrði jafnbetri ef hann gætti
meira hófs í þ\rí efni, því a2i
niargt- er ógætt um leik Valdi-
mars að öðru leyti. — Ég beifli
með nokkurri eftirvæntingu eftir
því nS sjá Nínu Sveinsdóítur '£
Grasa-Guddu. Ég hef sem sé allí-
af verið þeirrar skoðunar að húa
m.undi geta gert því hlutverki
góð skil. Ég varð hér að vísu
ekki fyrir verulegum vonbrigð-
vm, en þó finnst mér frúin ekki.
hafa náð þeim tökum á hlutverkó
inu sem ég hafði búizt við. Geríij:
hennar ágætt, en mæðusvip-'
urinn ekki nógu fastur ogí
aimæðan full^yfirborðskennd. Ent
margt gerði frúin og sagði ágæt-
lega, eins og t. d. þegar hún vaf~
að segja frá því er húsbóndi
hennar bauð henni inn í skemm-
una forðum. — Ævar Kvaraá
lfcikur Lárenzius sýslumann vél
og hressilega og af miklum myná:
ugleik, og Sigrún Magnúsdóttir,
er fer með hlutverk Margrétaí-
þjónustustúlku sýslumannsins, erí
létt-og skemmtileg að'vanda. -dV
Stúdentarnir njóta sín vel í meS^
ferð þeirra Róberts Arnfinnsson-
ai og Baldvins Halldórssonar, —
og söngur þeirra þrímenningy
anna, sýslumannsins og stúdent-
anna er verulega góður.
Jón Aðils fer með hlutverkr
Skugga-Sveins af miklum þrótti,
en minni innlifun og lái ég hon-
um það ekki, því hlutverkið et*
leiðinlegt og lítíð annað-en háA
vaðinn éinn. — Rúrik Haraldssoát

allt að vera í samræmi hvert við
annað, — með því móti einu
verður persónan sönn og heil-
steypt og sjálfri sér samkvæm.
Þetta vissi Brynjólfur Jóhannes-.
son, þegar hann skapaði séra Sig-
valda og Valur Gísiason er hann
bjó-til Boyle „skipstjóra“ í Júnó;
og Páfuglinn ,og þetta vissi Har-]
aldur Björnsson mæta vel þegar!
hann bjó til Shylock forðum.
Guðbjörg Þcrbjarnardóttir, er
leikur Ástu dóttur Sigurðar
bónda, er mjög glæsileg á svið-
inu og hefur góða og við-
fer með hlutverk ’Haralds, hina
nitján ára útilegumanns. Leikur
Rúriks er ekki tilþrifamikill og“
hann er varla nógu barnslega eiri.
faldur, enda mun þroskaðri l'S
sjá en Haraldur á að vera. En.
haim er ásjálegur og viðfeldinn.
og leikur hans hlýr og eðlileguv
þegar hann hittir Ástu fyrst á.
fjallinu. Gestur Pálsson leikuy
Ögmund útilegumann. Er það lít
ið hlutverk og óx ekki í meðíéVð-
Gests. Var hann litt kempulegiur
í öllum gæruskinnunum og ekki.
Framh. á bls. 12 ,