Morgunblaðið - 02.10.1954, Blaðsíða 9

JLaugardagur 2. október 1954
MORGUHBLAÐIB

P
Myndin er tekin í plastiSnaðarvinnuskálanum að Reykjalundi.
Berklavarnadagurinn
er á morgun
Siyrkið berklasjúklinga með því að kaupa merki
AMORGUN er berklavarnadagurinn og verða eins og undan-
farin ár seld merki dagsins á götum bæjarins. Einnig kemur
út þann dag tímarit berklasjúklinga, Reykjalundur, og verður
það einnig selt í Rvík og út um land. Átti forseti SÍBS, Maríus
Helgason, viðtal við fréttamenn í gær að Reykjalundi í þessu
Bkyni og einnig gafst þeim kostur á að skoða þær nýju byggingar
í>g verksmiðjur, sem þar hafa verið reistar og tekið til starfa á
þessu ári.
JHAPPDRÆTTISVINNINGAR
Eins og í fyrra verða sum
merkin happdrættisvinningar.
Eru vinningarnir 300. Verður þar
margt ágætra muna, svo sem
Þvottavél, ísskápur, reiðhjól og
fleira. Merkin og blaðið verða
seld á 130 stöðum á landinu. Sal-
an á merkjum og blaðinu Reykja
lundur hefur tekizt mjög vel und
anfarin ár og er vonandi að ekki
takist ver til að þessu sinni, þar
sem mikla peninga þarf til bygg-
ingaframkvæmda að Reykja-
lundi, en ágóði sölunnar rennur
til byggingaframkvæmda þar.
EFTIR AÐ BYGGJA
VFIR 2 ATVINNUGREINAR
Á þessu ári var lokið við bygg-
ingu plastverkstæðis, og er það
tekið til starfa. Stendur nú fyrir
dyrum að byggja að Reykjalundi
enn yfir tvær atvinnugreinar, en
það er röriðja (járnsmíðaverk-
stæði) og saumastofa. Einnig er
eftir að byggja ÖU geymsluhús
yfir unna og óunna vöru.
ÚTVARPSDAGSKRÁ
Eins og undanfarin ár, verður
samfelld dagskrá í útvarpinu
heiguð deginum á laugardags-
kvöidið. Einnig á morgun verður
klukkutíma dagskrá útvarpað
eftir hádegisútvarpið og er það
gert vegna sjúklinga, sem ekki
hafa aðstæður til þess að hlusta
á dagskrána í kvöld.
Verið er nú að gera kvikmynd
tim starfsemi sambandsins frá
'upphafi, og mun hún verða til-
húin innan skamms.
MIKLAR FRAMKVÆMDIR
Á þessu ári hafa verið miklar
íramkvæmdir á Reykjalundi.
Reist hafa verið eitt starfsmanna-
hús og verið er að byggja gróður-
hús, sem nota á vegna heimilis-
haldsins. Einnig er byrjað að
byggja starfsmannahús, sem ætl-
að er fyrir ráðskonu og hjúkrun-
arkonu.
SALA Á ÁRINU 3,3 MILLJ.
Síðastliðið ár voru unnar af
vistmönnum Reykjalundar rúm-
lega 100 þús. vinnustundir, miðað
við 8 stunda vinnudag, en það eru
12500 dagsverk. Sala á framleíðsl
tmni var rúmlega 3.3 millj. króna.
Einnig rekur S.Í.B.S. vinnustof-
ur við Kristneshæli og voru unn-
ar þar á árinu 1953 9350 vinnu-
stundir, eða 1170 dagsverk. Það-
an voru seldar vörur fyrir um
það bil 210 þús. kr. á árinu. Þar
er einnig verið að byggja íbúðar-
hús fyrir starfsmenn.
VINNINGUM VÖRUHAPP-
DRÆTTISINS FJÖLGAÐ
Þá gat forseti S.Í.B.S. þess, að
vinsældir vöruhappdrættisins
hefði farið vaxandi í ár og við-
skiptamönnum fjölgað mikið.
Hefur nú verið ákveðið að fjölga
vinningunum um 1000 um næstu
áramót, en það eru verðmæti sem
nema 200 þús. kr. Um síðastliðin
áramót var vinningunum fjölgað
eins og kunnugt er einnig um
1000 vinninga.
Það þarf varla að efa að merki
SÍBS seljast vel á morgun, eins
og undanfarin ár. Enda ætti Reyk
víkingum og öðrum landsmönn-
um að vera metnaðarmál að
styðja þetta göfuga málefni, hver
eftir sinni getu. Þörf vistmann-
anna að Reykjalundi fyrir góð
starfsskilyrði er mikil og þótt
kraftaverki næst megi kalla það,
sem þegar hefur verið gert þar,
verða stórkostlegum framkvæmd
um haldið áfram næsta ár. Eins
og öll þjóðin hefur staðið saman
um þetta mál allt frá því að fram
kvæmdir hófust þar, mun hún
vafalaust gera það áfram af sama
hug og skilningí sem verið hefur.
Hlífarsjóði berst
rausnarleg gjöf
28. SEPT. barst Hlífarsjóði gjöf,
að fjárhæð kr. 10.000,00, til minn-
ingar um hjónin Sigurlaugu
Árnadóttur og Ingvar Pétursson.
Gjöfin er frá börnum þeirra
hjóna, og gefin í því tilefni að 28.
september 1954 voru 75 ár liðin
frá fæðingu Ingvars Péturssonar.
Hlífarsjóður hefur það hlut-
verk með höndum að líkna snauð
um berklasjúklingum eða að-
standendum þeirra. Hann var
stofnaður til minningar um ung-
frú Hlíf Þórðardóttur, sem dó að
Vífilsstöðum fyrir nokkrum ár-
um. Sjóðnum er stjórnað af
S.Í.B.S. og er í vörzlu sambands-
ins.
Blaðið er beðið að flytja gef-
endum alúðar þakkir.
STOKKHÓLMI, 28. sept.: —
Þann 30. marz í vor fannst banka-
bók fyrir utan Svenska handels-
bankann, sem innihélt 100 þús.
sænskar kr. Bókin hefur verið
aúglýst í blöðum og útvarpi en
ekki hefur hafzt upp á eigandan-
um énnþá. — Reuter.
Þar haldast vöruvöndun og
verkhyggni í hendur
SÆNSKA kúluleguverksmiðj
an SKF i Gautaborg er gott
dæmi um hvernig nútíma iðn-
þróun hefur breytt örsmáu
fyrirtæki í alþjóðlega iðnaðar-
samsteypu á fáum áratugum.
SKF verksmiðjurnar gœfu brauðfœtt
★ MJÓR ER MIKILS VÍSIR
Það var árið 1907, að ungur
sænskur verkfræðingur, Sven
Wingquist að nafni starfaði hjá
vefnaðarverksmiðju einni í
Gautaborg. Honum þótti það ó-
hæfa í rekstri verksmiðjunnar,
hve langan tíma það tók og hverj
um töfum það olli í framleiðsl-
unni að fá kúlulegur utanlands
frá í vélar og vefstóla smiðjunn-
ar.
Engin kúluleguverksmiðjan var
þá til í Svíþjóð. Wingquist sagði
upp starfi sínu hjá vefnaðar-
verksmiðjunni flutti inn í lítinn
skála þar skammt frá og hóf
sjálfur framleiðslu á kúlulegum
En Wingquist lét sér ekki nægja
að feta í fótspor erlendu fram-
leiðendanna, heldur teiknaði
hann kúlulegur sínar sjálfur og
bætti gerð þeirra stórum. Verk-
smiðjuna sína nefndi hann
„Svenska Kullagerfabriken“ sem
síðan hefur orðið heimsþekkt
undir skammstöfuninni SKF.
Hlutaféð var í upphafi um 100
þús. krónur og salan fyrsta árið
náði ekki einu sinni þeirri upp-
hæð. Starfsmennirnir voru 12
talsins til að byrja með, fyrsta
árið var kreppa í Svíþjóð og var
ekki spáð góðu fyrir framtíð
kúluleganna hans Wingquists. En
það fór á aðra leið.
í dag er SKF þekktasta út-
flutningsfyrirtæki Svía. Það er
jafnframt stærsti útflytjandi
kúlulega í veröldinni og færir
Svíþjóð ár hvert óhemju upp-
hæðir í erlendum gjaldeyri, auk
atvinnunnar innanlands.
★ UM ALLAN HEIM
Þar vinna nú 36 þús. manns,
flestir í aðalstöðvunum í Gauta-
borg, en alls 11 þús. í Svíþjóð.
SKF hefur stofnsett verksmiðjur
og sölustöðvar í öllum heimsálf-
um og út til ystu endimarka
jarðarinnar má finna vélar, er
ganga á hinum sænsku kúluleg-
um. Alls eru starfandi 40 SKF
verksmiðjur víðsvegar um heim,
155 sölumiðstöðvar og 10 þús.
umboðsmenn, m. a. hér á íslandi.
Sænska kúlulegufirmað hefur
vaxið og eflzt með feykihraða
! þrátt fyrir harða samkqnpni frá
öðrum iðnaðarlöndum Evrópu,
sem höfðu hafið framleiðsluna
þegar mörgum árum áður en
SKF. í Bandaríkjunum eru og
alla íslendinga
Aðalstöðvar SKF í Gautaborg.
★ FRÁ DÖGUM RÓMVERJA
En hvað er kúlulega og til
hvers er hún notuð?
í öllum vélarhlutum, sem snú-
ast um ás eða öxul myndast nún-
ingsmótstaða, sem orsakar hita
og slit. Til þess að gera mót-
stöðuna sem minnsta er því
kúlnaröð skotið á milli sléttu slit
flatanna, og minnkar þá núnings-
mótstaðan stórlega. í öllum höfuð
atriðum er kúlulegan uppfinning
20. aldarinnar, og er óhætt að
segja, að án hennar hefði nú-
tíma tækniþróun verið óhugsan-
leg með öllu. En kúlulegur hafa
þó vprið notaðar frá alda öðli.
Þegar vatnsyfirborðið í Nemis-
vatninu, sem er skammt frá Róm,
var lækkað fyrir nokkrum árum
kom í ljós vagn, sem talinn er
vera frá dögum Caligula keisara.
Legur í hjólum hans voru gerðar
úr tré, en kúlurnar úr brons-
málmi. 1500 árum seinna gerði
Leonardo da Vinci nákvæmar
teikningar og frumsmíð af full-
komnum kúlulegum, en sú smíði
komst aldrei úr höndum hugvits-
mannsins.
Það var því ekki fyrr en um
1870, þegar reiðhjólið hóf sigur-
för sína um heiminn, að stórar
verksmiðjur í Englandi og Þýzka-
landi byrjuðu að framleiða kúlu-
legur, og nú er svo komið, að
þær eru notaðar í öll farartæki
og hreyfla í veröldinni, og væri
þeim ekki fært að starfa án
þeirra.
Um 70 millj. bifreiða eru til í
um 90 verksmiðjur í þessari iðn- heiminum í dag og ár hvert eru nokkur önnur verksmiðja
grein einni. | framleiddar um 10 millj. nýrra
Ástæðan til þess hve sala bifreiða. í hverri bifreið eru um
sænsku kúluleganna hefur verið 25 kúlu- og rúllulegur, og hefur
mikil er eingöngu sú, að þær reynslan sýnt, að að meðaltali
hafa verið vandaðri og betri en þarf að endurnýja eina þeirra ár
keppinautanna; sænskt stál er hvert. Þarf því að framleiða
viðurkennt um heim allan og hvorki meira né minna en 320
tæknivinnan við framleiðsluna millj. kúlulega í bifreiðarnar ein-
hefur staðið framar því, sem aðr- ar saman. Um 20% af framleiðslu
ar þjóðir hafa getað í té látið. | SKF fer til bifreiðaframleiðsl-
Stærstu kúlulegurnar í framleiðslu. Ytri hringurinn er 1.36 m
í þvermál.
unnar, en frá upphafi hefur það
verið markmið verksmiðjunnar
að sérhæfa framleiðslu sína ekki
við eina tegund, t. d. aðeins fyrir
samgöngutæki, heldur framleiða
legur í hinar fjölbreytilegustu
vélar. Fyrstu pantanir verksmiðj
unnar 1907 voru frá bókbandi,
vefnaðarvöruverksmiðju og jára
smiðju og þessum fjölbreytileik
hefur verksmiðjan einsett sér að
halda við í framleiðslu sinni.
★ SKIPULAGNING
OG GERNÝTING
Þegar maður gengur í gegnum
hina risastóru verksmiðju SKF í
Gautaborg og virðir fyrir sér
framleiðsluna á hinum ýmsu stig..
um, getur maður ekki varizt þvl
að hrífast af hinni einstöku
skipulagningu, samvinnu og ger-
nýtni, sem í risaverksmiðju þess-
ari ríkir. Kúlulegurnar eru gerð-
ar úr hinu bezta sænska stáli,
sem völ er á, og keyptu verk-
smiðjurnar árið 1916 300 ára
gamla stálverksmiðju, Hofors
Bruk, ásamt meðfylgjandi nám-
um og skóglendum. Nú vinna
þar 3000 verkamenn og fram-
leiðir verksmiðjan 160 þús. lestir
af stáli árlega.
í verksmiðjunni í Gautaborg
eru framleiddar kúlulegur, sem
eru ekki þyngri en eitt og hálft
gramm í hina cmæstu vélarhluta
og allt upp í legur, sem vega 2300
kg. Verksmiðjan framleiðir og
legur, sem þola 60 þús. snúninga
á mínútu og 2000 lesta þunga á
snúningsflötinn. Er það meira en
1 ver-
öldinni telur sér fært að gera.
Ending hinna sænsku kúlulega
hefir einnig verið mjög góð, og
má þar ekki sízt þakka stálinu,
sem þær eru smíðaðar úr. Marg-
ar legur, sem settar voru í vélar
fyrir 30 árum eru enn í daglegri
notkun.
Við framleiðslu, dreifingu og
sölu kúluleganna vinna eins og
áður er sagt hálfur fjórði tugur
þúsunda manna, og gætu verk-
smiðjurnar framfleytt öllum ís-
(lendingum, og jafnvel þótt fleiri
væru!
Árssalan er Hka hvorki meira
né minna en 3000 millj. ísl. kr.
eða helmingi meiri en allar þjóð-
artekjur íslendinga á eiliu ári!
Verkafólkið er að stórum hluta
konur, en í Gautaborgarverk-
smiðjunni vinna allmargir út-
lendingar, ítalir og'fióttafólk frá
Baltnesku löndunum. Vinnan er
að mestu leyti ákvæðisvinna, og
er það bæði til hagsbóta fyrir
vinnuveitendur og verkafólkið.
Laun eru allgóð og aðbúnaður
verkafólksins hinn prýðilegasti,
fullkomið eftirlaunakerfi gildir
þar, sumarbústaður úti við
skerjagarðinn, smiðjurnar hafa
komið upp íþróttavöllum,
skemmtistöðum og félagsheimil-
Framh, á bls, 12. ,