Morgunblaðið - 31.12.1954, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 31. desember 1954
UTANRIKISVIÐSKIPTIN 1954
UM VERZLUNARJOFNUÐ
Mjög hefur það verið áberandi
í utanríkisviðskiptum okkar hin
síðari ár, hversu óhagstæður
verzlunarjöfnuðurinn við útlönd
hofur verið.
Ar eftir ár hefur innflutning-
ur verið jafnvel hundruðum
milljóna meiri en útflutningur-
inn. Svo rammt hefur að þessu
kveðið, að margir hafa talið
þjóðarvoða.
Nú er það svo, að verzlunar-
jöfnuðurinn segir sjaldan eða
aldrei allan sannleikann um efna-
hagsafkomuna gagnvart útlönd-
um þar sem hann mælir aðeins
inn- og útstreymi verzlunarvarn-
jngs í peningum en segir ekkert
til um sölu á þjónustu eða um
fjármagnshreyfingar.
Ef við Islendingar ákveðum að
„lifa um efni fram“ eins og það
mundi heita á ströngu búmanns-
máli, þ. e., t. d. að byggja meira
eh sparifjármyndunin leyfir, þá
getum við ekki komið slíku í
framkvæmd með öðru móti en
að stofna tii skulda.
Peningagreiðslur verður að
inna af hendi, svo að hægt sé
að afla efnis og greiða fyrir
vinnu. 1 þessum tilgangi m. a.
eru erlend lán tekin, en þau taka
á sig fast form í vöruinnflutn-
ifilr Helgca Bergsson skrlfstoia'
stjóra Verzlunarráðs íslandls
ingi umfram venjulegar þarfir.
Þannig getur innflutningur,
mældur í krónum, orðið meiri ár
eftir ár en útflutningurinn, eða |
á meðan verið er að ráðstafa hin- j
um aðfengnu fjármunum.
Fyrr eða síðar rekur þó að því,
að erlendir lánadrottnar vilja íá
lánin endurgreidd, en endur-
greiðslur eiga sér stað með því
móti, að verzlunarjöfnuðurinn
verður hagstæður, þar til greiðsla
hefur farið fram.
Þetta er svipmynd af þvi, sem
átt hefur sér stað meðal okkar
hin síðari ár.
Að vísu hefur umfram inn-
flutningurinn ekki aðeins verið
greiddur með lánum heldur sömu
leiðis með gjafafé og óafturkræf-
um framlögum. Um leið og þau
hættu, varð auðsætt, að annað-
hvort varð að auka útflutninginn
ef halda ætti uppi sama inn-
flutningi, þ. e. svipaðri neyzlu
og fjárfestingu; draga úr inn-
flutningi til þess að halda jöfnuði,
eða taka viðbótarlán.
(
Uppbygging atvinnu-
veganna
Fjárfesting síðustu ára hefur
stefnt að eflingu útflutningsins
og aukinni heimaframleiðslu.
Innlendur áburður, sement og
ný orkuver draga úr eða gera
óþarfan innflutning vörutegunda,
sem hafa numið allt að Vs hluta
heildarinnflutningsins eða jafn-
vel meiru. Skipa-, báta- og flug-
vélakaup ásamt kaupum eða
smíði fiskiðnaðarvéla stefnir að
auknum útflutningsviðskiptum.
Hvort tveggja stuðlar að bætt-
Um lífsskilyrðum landsmanna, en
fari hvorttveggja saman verður
afkomuþróunin enn örari. Þessari
atvinnu-nýí.köpun er ætlað að
endurgreiða þau erlendu lán, sem
hún er byggð fyrir, þegar stund-
ir líða.
En útflutningsframleiðslunni
er fleira nauðsynlegt en tækin og
vinnuaflið. Markaðir þurfa að
vera fyrir hendi fyrir vörurnar
við því verði, sem framleiðslu-
kostnaður viðkomandi lands
krefst. Sú undantekning er þó
fyrir hendi, að sé verðmyndun
viðtökulandsins heft, getur það
samt sem áður keypt framleiðslu-
vöruru seljanda á of háu verði,
en það bætir sér þá upp tjónið
fyrr eða síðar með því að krefj-
ast jafnvirðiskaupa og verðlegg-
ur þá sínar vörur ofar heims-
markaðsverði.
Þeim mun háðar, sem land er
utanríkisviðskiptum sínum, þeim
mun þýðingarmeira er, að þeir
liðir framleiðslukostnaðarins,
sem ákvarðaðir eru innanlands,
séu ákvarðaðir í samræmi við
greiðsluþol útflutningsatvinnu-
veganna en ekki öfugt, að at-
vinnugreinarnar, sem eingöngu
vinna fyrir heimamarkaðinn
ákvarði, hvað skuli vera greiðslu
þol útflutningsatvinnuveganna.
Framleiðsluaukningin
En svo að aftur sé snúið að
því sem frá var horfið, þ. e. við-
leitninni til að jafna greiðslu-
hallann í verzlunarjöfnuði okkar,
þá er t. d. Aburðarverksmiðjan
sá. liðurinn 1 heimaíramleiðsl-
uiini, sem mest áhrif á að hafa
á 'verzlunarjöfnuðinn, þar sem
innflutningur köfnunarefnis-
áburðar leggst niður og lítils
þáttar útflutningur mun koma í
Jjós, þó að svo hafi enn ekki
■órðið. Annar sá iðnaður, sem haf-
inn hefur verið, hvort heldur
íiann sparar innflutning erlendra
framleiðsluvara eða eykur úr-
vinnslu okkar eigin hráefna stefn
ir í sömu átt. *
Fjölgun skipa á að leiða af
sér aukið aflamagn miðað við
sama meðalafla á skip og áður.
Helgi Bergsson.
Aukinn útflutningur bætir ekki
síður verzlunarjöfnuðinn, og þeg-
ar hvortveggja vinnur hönd í
hönd, aukin heimaframleiðsla og
aukinn útfiutningur, á að vera
auðvclt að brúa bilið milli inn-
og útflutnings svo fremi sem inn-
flutningurinn vex ekki að sama
skaci.
Sé gert ráð fyrir svipuðum út-
ílutningi í desember og í fyrra,
ætti hann að komast upp í ca.
860 millj. kr., þ. e. kr. 150 millj.
meiri en 1953. Hins vegar virðist
sú innflutningslækkun, sem ekki
hefði verið óeðlilegt að gera ráð
fyrir í byrjun ársins ætla að
verða næsta lítil. Verði innflutn-
ingsverðmætið í nóvember og
desember svipað því, sem það var
1953, mun innflutningurinn kom-
ast upp í ca. 1200 millj. kr. og
verzlunarjöfnuður því verða
óhagstæður um kr. 340 millj. eða
ca. 60 millj. kr. minna en í fyrra.
Bilið á milli inn- og útflutnings
kann að verða meira en búizt
var við framan af árinu, en taka
verður tillit til þess, að hin
breytta stefna viðvíkjandi inn-
flutningi t. d. bifreiða hefur að
sjálfsögðu haft veruleg áhrif til
hækkunar á innflutningi kom-
andi mánaða.
horfið úr greiðslujöfnuðinum lið-
ur, sem nam á annað hundrað
millj. kr. — gjafafé — en í ára-
mótagrein minni í fyrra drap ég
einmitt á hversu nauðsynleg út-
flutningsaukningin væri, ef brúa
ætti það bil, sem brottfall gjafa-
fjárins hlyti að skapa. Þessi aukn-i
ing hefur átt sér stað í all rík-
um mæli á árinu og á að geta
haldið áfram xniðað við þá aukn-
ingu, sem ráðgerð er á skipa-
stólnum, haldist aflamagn svip-
að á þorsk og karfa og síldveiðumi
og ekki þrengist um markaði í
austri eða vestri.
Um markaðslöndin
UM GREIÐSLUHALLANN
Á VERZLUNINNI
Halli sá, sem orðið hefur á ut-
anríkisviðskiptunum, verður að
sjálfsögðu að greiðast á einn eða
annan hátt.
Tölur hér að lútandi eru ókunn
ar á þessu stigi og er því óger- steig úr 31.5% í 34.5%.
legt að greina frá, hvernig þessi
skuld greiðist, en meðal þeirra
tekjuliða, sem notaðir eru til
greiðslu á hinum óhagstæða
Engar stórvægilegar breyting-
ar hafa átt sér stað á árinu varð-
andi þýðingu viðskiptalanda
vorra innbyrðis. Bandaríkin eru
eins og áður þýðingarmesti mark-
aður ísl. afurða og þaðan kaup-
um við mest okkar þarfa; Rúss-
land kemur næst í röðinni, hvað
kaup ísl. afurða snertir, en er það
þriðja í röðinni sem útflutnings-
aðili til okkar.
Viðskiptin við Bretland virð-
ast hafa staðnað á tölulega lægri
grunni en áður, og er sjálfsagt
engrar breytingar að vænta í því
efni, fyrr en Bretland opnast á
nýjan leik fyrir ísl. togarafiski.
Verði bið á því, má gera ráð
fyrir, að ísl atvinnulíf aðlagi sig
nýjum aðstæðum, þannig að
smám saman dragi úr ýmsum
viðskiptum okkar við Bretland,
en það getur auðveldlega haft
það í för með sér, að hlutfalls-
legt gildi heildarviðskipta Islend-
inga við lönd greiðslubandalags-
ins minnki, og viðskiptalíf okkar
lagi sig að viðskiptalífi vöru-
skiptalandanna. Það má jafnvel
varpa fram þeirri spurningu,
hvort ekki megi þegar skynja
nokkur merki þess, að slík þróun
sé byrjuð.
All verulega hefur dregið úr
útflutningi til Finnlands og
Spánar. Til þess fyrrnefnda,
vegna þess að við gátum ekki
staðið við síldarsölu vegna afla-
brestsins, en til þess síðarnefnda,
vegna þess að dráttur hefur orð-
ið á veitingu innflutningsleyfa
fyrir saltfiski. Viðskiptin við
Italiu hafa aukizt á báða bóga,
en hinsvegar hefur bilið milli
útflutnings okkar til og innflutn-
ings okkar frá Vestur-Þýzkalandi
stórum breikkað Islandi í óhag.
Til samanburðar birtist hér,
upptalning þeirra landa, sem
keyptu framleiðsluvörur okkar
fyrir hærri upphæð en kr. 10
millj. á árunum 1953/54.
TAFLA II.
yfir útflutning jan.—nóv. 1954 1953 m.kr. m.kr.
Danmörk 23.0 12.1
Noregur 35.9 10.5
Svíþjóð 15.7 28.0
Finnland 19.3 39.7
Bretland 75.4 67.3
Frakkland 11.6 11.2
Grikkland 9.6 12.0
Holland 32.2 11.7
Italía 55.4 30.5
Sovétríkin 106.2 76.5
Tékkóslóvakía .... 45.2 12.2
V.-Þýzkaland 51.8 45.4
Bandaríkin 141.5 102.0
Brezkar nýl. í Afríku 12.3 15.1
Pólland 17.1 12.9
Portúgal 22.4 34.9
Spánn 21.7 26.0
Brazilía 26.8 11.0
Israel 3.8 11.2
A.-Þýzkaland 7.9 26.6
Verzlun gegn gjaldeyr
Vöruskipti
Sé aflamagnið 1949 = 100 var j jöfnuði eru; farmgjöld, fargjöld
það 116 í ár miðað við 103 árið j útlendinga, skipaleigur, tekjur af
1953 eða 12 6% meira en í fyrra. I crlendum skipum, tekjur af flug-
Miðað við sama eða svipað verð
pr. þungaeiningu leiðir þetta
af sér verulega hækkað útflutn-
ingsverðmæti eins og sézt á eftir-
farandi töflu:
TAFLA I.
1954
jan/nóv
1953
jan/nóv
11 Magn Verð Magn Verð
1000 kg. 1000 kr. % 1000 kg. 1000 kr. %
Saltfiskur 38.016 156.350 20.20 36.265 146.904 23.44
Skreið 12.165 116.776 15.09 5.520 56.011 8.94
ís-‘ og freðfiskur .. 53.809 283.969 36.69 41.609 203.820 32.52
Síld, söltuð og fryst 12.134 41.188 5.42 20.392 68.541 10.93
I.ýsi og olíur .... 19.289 67.241 8.69 17.222 60.103 9.59
Fisk- og síldarmjöl 27.796 65.726 8.49 20.080 44.494 7.10
Ilrogn söltuð og fryst 4.096 13.185 1.70 2.535 7.337 1.17
Ýmsar sjávarafurðir 3.702 0.47 1.975 7.732 1.23
Ýmsar landbúnaðarvörur 14.714 1.90 20.636 3.29
Ýmsar vörur 10.387 1.35 11.277 1.79
774.036 100 626.805 100
vélum, tjónabætur, vaxtatekjur
tekjur af sendiráðum, varnar-
liði, pósti og síma o. fl., eða öllu
heldur sá mismunur, sem kann
að verða á milli gjalda og tekna
á þessum liðum. Nægi ekki þær
tekjur, sem fást af þessum lið-
um, til þess að jafna metin milli
inn- og útflutnings, safnast fyrir
skuldir erlendis, sem verður að
greiða fyrr eða seinna eða semja
um greiðslur á.
Þótt ekki liggi fyrir niðurstöðu
tölur einstakra liða, er talið, að
greiðslujöfnuður muni nást. Að
vísu var hann verulega óhag-
stæður á 2. ársfjórðungi ársins
og lítilega á þeim þriðja, en aft-
ur á móti var hann hagstæður
í október og nóvember.
Verði verzlunarjöfnuðurinn
hagstæðari en í fyrra eins og
gert er ráð fyrir í þessari grein,
þá má þó ekki ætla, að greiðslu-
jöfnuðurinn batni að sama skapi.
Fer þvj fjarri af þeirri ástæðu,
j að á árinm sem er að líða, hefur
Þó ekki hafi orðið nokkrar
teljandi breytingar á innbyrðis
þýðingu hinna einstöku viðskipta
landa okkar, hefur innbyrðis
þýðing hinna ýmsu viðskipta-
svæða okkar orðið þeim mun
meiri, þannig hefur hlutfallsleg
þýðing greiðslubandalagsland-
anna í útflutningi okkar minnk-
að úr 50.9% í 44.9%, meðan hlut-
fallstala vöruskiptalandanna
Hvað
dollarasvæðið snertir óx hlut-
fall þeirra úr 17.6% í 20.6%. All-
ar eru tölur þessar miðaðar við
jan./sept.
Hvað innflutninginn áhrærir,
hafa þessar breytingar verið
jafnvel enn stórfelldari. Þannig
jókst hlutur vöruskiptalandanna
í innflutningi okkar úr 19,5% í
34%, hlutur dollarasvæðisins
minnkaði i’tr 28.2% í 21.7% en
greiðslubandalagsins úr 52.3% í
44.3%.
Af þéssu sézt, að viðskipti vor
hafa beinzt í æ stærri og stærri
stíl til vöruskiptalandanna, þrátt
fyrir það óhagræði, sem er þeim
óneitanlega samfara.
Andstætt því að draga úr fram-
ieiðslu okkar eða nota markað-
ina, sem opnuðust í vöruskipta-
löndunum, varð valið enginn
vandi; jafnvel þó að neytendurn-
ir verði að láta sér lynda að
kaupa margar vörur frá þessum
löndum, sem eru síðri, bæði hvað
verð og gæði snertir sambærileg-
um vörum frá gjaldeyrislöndun-
um.
Um það má að sjálfsögðu lengi
deila, hversu langt eigi og hag-
fellt sé að ganga í tilfærslu við-
skipta okkar frá gjaldeyrislönd-
um til vöruskiptalanda, en svo
framarlega sem við fáum vörur
þeirra síðarnefndu við hcims-
markaðsverði og sambærilegar
að gæðum, þá er alvarlegustu
fyrirstöðunum fyrir þessum við-
skiptum rutt úr vegi, en því :nið-
ur virðist það eiga nokkuð langt
í land, hvað vel flestar vöruteg-
undir þessara landa snertir. Hvað
verðlag þeirra snertir þá er ekki
ólíklegt, að þau bæti sér upp
verðið á okkar vörum með því
að selja okkur sínar vörur hærra
verði en heimsmarkaðsverðið er
hverju sinni.
Við getum ekki búist við því,
að þessar þjóðir kaupi fram-
leiðsluvörur okkar dýrara verði
en samkeppnisþjóðir okkar bjóða
þær á, ef slíkt á sér stað liggja
til þess aðrar en verzlunarlegar
hvatir.
Sé þetta haft í huga, verður
enn ljósara það, sem sagt hefur
verið áður í sambandi við nauð-
syn þess að verðlagning fram-
leiðsluþáttanna sé miðuð við
greiðsluþol útflutningsatvinnu-
veganna, en ekki þeirra atvinnu-
greina, sem hafa blómgast í
skjóli himin hárra tolla, báta-
gjaldeyrisákvæða og innflutn-
ingshafta.
Eins og nú er háttað málum
hjá okkur virðist mér þessu þann
veg háttað. að það séu hliðar-
greinar atvinnulífsins, sem ráði
stefnunni, t. d. í kaupgjaldsmál-
um, en útflutningsatvinnuvegirn-
ir neyðist til að dansa með, ef
þeir eiga að fá vinnuafl.
I mínum augum er þetta þeim
mun alvarlegra sem þær atvinnu
greinar, sem ég hef kallað hlið-
argreinar, eiga tiltölulega auð-«
velt með að varpa þeim kostnaðt