Morgunblaðið - 31.12.1954, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 31. desember 1954
DAVIÐ OLAFSSON FISKIMÁLASTJORI
SJAVARIJTVEGIJRINN 1954
ÞAÐ lætur að líkum, að svo
margbreytilegur sem sjávar-
útvegurinn er, þá muni jafnan
mega búast við, að afkoma hinna
ýmsu greina hans verði mjög
misjöfn frá ári til árs. Kemur
þar margt til og má t.d nefna
aflabrögð og markaðsskilyrði, en
þetta tvennt hefur að sjálfsögðu
útslitaáhrif um afkomuna.
Það er einnig svo á því ári,
sem nú er að líða, að afkoman
hefur orðið ákaflega misjöfn eft-
ir því hvar á er litið.
Ef litið er á vetrarvertíðina,
sem er einn þýðingarmesti upp-
skerutími útgerðarinnar og þó
sérstaklega bátaútgerðarinnar,
þá mun hér á eftir verða sýnt
fram á, að afkoma meginhluta
þeirrar greinar útgerðarinnar
hafi orðið betri en áður um all-
mörg ár og stafar það af vax-
andi afla. Má þá raunar segja,
að sannarlega hafi ekki veitt af,
að svolítið birti til yfir þeirri
grein svo hörmuleg, sem afkom-
an hefur verið um langa hríð. En
ef segja má þetta um vetrarver-
tíðina þá seig mjög á ógæfuhlið-
ina eftir að vetrarvertíðinni lauk
og síldveiðarnar tóku við. Afla-
bresturinn á þeim veiðum, sem
var tilfinnanlegri en flest undan-
farin ár, var þungt áfall fyrir
bátaútgerðina og þegar þær von-
ir, sem bundnar voru við rek-
netjaveiðarnar við Suðvestur-
land, að loknum sumarveiðun-
um fyrir norðan og austan,
brugðust einnig, bæði vegna þess
hversu vertiðin var endaslepp og
eins vegna mikils veiðarfæra-
tjóns, þá má segja, ef árið er
gert upp í heild, að afkoman í
heild hafi orðið hvergi nærri góð.
Megi benda á ljósa bletti, að
því er snertir afkomu bátaút-
gerðar á árinu þá á allt annað
við, að því er snertir togaraút-
gerðina, svo sem kunnugt er.
Ekki skal rakið hér hverjar
ástæður liggja til þeirrar óheilla-
þróunar, sem hér hefur átt sér
stað, en lítillega minnzt á það
síðar í yfirliti þessu, þó raunar
sé það allmiklum erfiðleikum
bundið, svo sem ljóst mun verða.
Þegar, síðari hluta ársins 1953
tók að bera mjög á versnandi af-
komu þessarar útgerðar og fyrri
hluta ársins 1954 hófst undirbún-
ingur, að allsherjar athugun á
hag og afkomu togaraútgerðar-
innar. Var sú athugun fram-
kvæmd, að fyrirlagi Alþingis af
þar til kjörinni nefnd. Hóf nefnd-
in starf sitt í lok apríl og hafði
að mestu lokið því í lok júní og
voru ríkisstjórninni þá sendar
niðurstöður þeirrar athugunar.
Sýndu þær ljóslega, að megin-
hluti togaraflotans hafði verið
rekinn með stórfelldu tapi á ár-
inu 1953 og bráðabirgðaathugan-
ir á fyrstu mánuðum ársins 1954,
sem þó náði einmitt yfir 'vetrar-
vertíðina sýndu, að taprekstur-
inn hélt áfram. Á grundvelli
þessara athugana ákvað ríkis-
stjórnin síðan, að grípa til ráð-
stafana til aðstoðar togaraút-
gerðinni, er verða mættu til
þess, að útgerðinni yrði haldið
uppi, til þess að fyrra atvinnu-
lífinu í landinu því óbætanlega
tjóni, sem hlyti að leiða af stöðv-
un þeirrar útgerðar. Voru ráð-
stafanir þessar í því fólgnar að
greiða ákveðinn styrk á hvern
úthaldsdag togara, og var styrk-
urinn ákveðinn kr. 2.000.00 á
bvern úthaldsdag Skyldu ráð-
stafanir þessar fyrst um sinn
gilda til ársloka 1954, en hafa nú
verið framlengdar á Alþingi
óbreyttar fyrir árið 1955.
Af því sem hér hefur sagt ver-
ið er ljóst hversu misjöfn af-
koman getur verið, að því er
snertir hinar einstöku greinar út-
gerðarinnar, en einnig aðrar
greinar sjávarútvegsins þ. e. iðn-
sýna mjog mis-
aðurinn í landi
jafna afkomu.
Sá iðnaður, sem byggist á
vinnslu afurða frá þorskveiðun-
um, hefur haft þolanlega afkomu
í ílestu tilliti, sem byggist á
hvorutveggja, að magnið, sem
til vinnslu hefur komið, hefur
verið óvenju mikið og sala og
útflutningur framleiðslunnar
hefur gengið vel. Á þetta þó
einkum við um frystihúsin, enda
hefur langmestur hluti aflans
verið unninn þar.
Allt öðru máli gegnir um síld-
ariðnaðinn. Aflabresturinn kom
ekki aðeins -niður á ílotanum,
sem veiðarnar stundar, heldur
einnig og engu siður á sildar-
verksmiðjunum og söltunar-
stöðvunum. Mun óhætt að full-
yrða, að afkoma þessara greina
hafi veríð með eindæmum slæm
og jafnvel verri en áður hefur
þekkzt og er þá raunar mikið
sagt, svo oft sem höggvið hefur
verið í þann sama knérunn und-
anfarinn aflaleysisáratug
HORFUR VIÐ ÁRSBYRJUN
Þegar leið að lokum ársins
1953 gætti þess allmjög, að báta-
útvegsmenn væru fremur bjart-
sýnir á horfur ltomandi vertíðar
og olli þar mestu um, að menn
) töldu aflahorfur betri en verið
hafði um langt árabil.
Sú blika var þó á lofti við árs-
byrjun, að hlutasjómenn höfðu
sagt upp samningum og var
meginkrafa þeirra, að fiskverð
| það, sem hlutaskiptin byggðust
á yrði hækkað, en það hafði árið
1953 verið kr. 1.05 pr. kg af
þorski slægðum með haus og
samsvarandi fyrir aðrar fiskteg-
undir. Leiddi deila þessi til verk-
falls á öllum bátaflotanum, sem
stóð um þriggja vikna skeið
framan af vertíðinni. Lyktaði
verðlag og einnig voru aflabrögð
ekki eins góð og árið áður.
Þorskaflinn hefur aukizt nokk-
uð og mun láta nærri, að aukn-
ingin nema 15—20% á árinu.
Kom þessi aukning aðallega
fram á vetrarvertíðinni, en afla-
brögð bátaflotans voru þá mun'
betri en áður.
Mesta aflaaukningin hefur þó
orðið á karfanum, en þar mun
láta nærri, að aukningin á árinu j
hafi orðið um 75%. Varð þessi |
aukning fyrst og fremst vegna
nýrra karfamiða, sem fundust í
september við austurströnd
Grænlands og gáfu mikinn afla.
Eins og áður segir varð síldar-
aflinn til muna minni en árið áð-
ur, eða sem svaraði nær þriðj-
ungi. Varð mikill aflabrestur á
síldveiðunum við Norður- og
Austurland og auk þess varð
reknetjaveiðin við Suðvestur-
land endaslepp.
Þorskveiðarnar
Davíð Ólafsson.
deilunni með allmikilli hækkun
á fiskverðinu, í kr. 1.22 pr. kg.
Að því er togarana snerti var
ekki hægt að segja, að um bjart-
sýni væri að ræða við upphaf
ársins. Afkoma togaranna hafði,
að ýmsu leyti verið erfið á ár-
inu 1953 og eins og áður getur
farið versnandi eftir því, sem
leið á árið. Sérstaklega voru á
því miklir erfiðleikar að fá æfða
sjómenn á skipin, sem aftur
leiddi til lélegri afkasta við veið-
arnar.
Fiskaflinn
Til loka nóvember 1954 var
heildaraflinn alls um 371 þús.
smál. og var það tæplega 10%
aukning miðað við sama tímabil
ársins 1953 og aðeins meira en
allt það ár. Þessar tölur gefa þó
ekki rétta mynd af þróuninni
' eins og hún var á árinu, þar sem
■ með eru taldar allar fisktegund-
(ir, en mjög er það misjafnt hver
i þróunin hefur verið, að því er
snertir einstakar fisktegundir.
j Kemur þetta greinilega fram í
, töluyfirlitinu hér á eftir, sem
, sýnir aflamagnið, skipt eftir
’ fisktegundum, allt árið 1953 og
fyrir tímabilið jan./nóv. 1954.
Jan/nóv
1953 1954
smál. smál.
1. Þorskur ... . 209.793 227.786
2. Síld . 68.176 47.990
3. Karfi . 36.366 58.911
4. Ufsi . 22.336 11.726
5. Steinbítur . 9.623 4.721
6. Ýsa . 7.978 11.357
7. Langa ...
8. Keila ....
9. Flatfiskur
2.409
2.379
2.268
2.400
1.815
3.870
Alls 361.328 370.576
Samkvæmt yfirlitinu skiptir
nær alveg í tvö horn þannig að
aukning hefur orðið á nær öllum
tegundunum nema síldinni, en
þar verður aflinn aftur til muna
minni en árið áður. Undantekn-
ing hefur þó orðið, að því er
snertir ufsann aðallega, en afl-
inn er þar sem næst aðeins helm-
ingur þess, sem hann var á fyrra
ári. Brást ufsaaflinn að mestu á
vetrarvertlðinni og á öðrum tím-
um árs lögðu togararnir sig
meira eftir karfa. Einnig hefur
steinbítsaflinn orðið tæplega
helmingur þess, sem hann var á
fyrra ári. Stafaði það af því
hvoru tveggja, að steinbítsveiðin
hófst seinna og var stunduð
minna en áður vegna óvissu um
Eins og áður getur var aflinn
á öðrum veiðum en síldveiðun-
um mun betri en verið hafði und-
anfarin ár. Á þetta þó eingöngu
við um bátaflotann, þar sem
aflabrögð togaranna voru yfir-
leitt lélegri en áður.
Kom þetta sérstaklega fram á
vetrarvertíðinni við Suður- og
Suðvesturland og einkum á línu-
veiðunum og er þess að vænta,
að þetta sé upphaf heillavæn-
legrar þróunar á þessum veiðum.
Á árum heimsstyrjaldarinnar
siðari varð þess fljótlega vart, að
friðun sú, sem fiskimiðin urðu
aðnjótandi vegna fjarveru hinna
erlendu fiskiskipa, leiddi til
verulega aukins aflamagns. Hélt
sú þróun enn áfram fyrstu árin
eftir styrjöldina á meðan styrj-
aldarþjóðunum hafði ekki unn-
izt tími til að byggja upp að
nýju fiskiflota sína.
En þetta átti þó fyrir sér að
breytast eftir því, sem sókn
hinna erlendu fiskiskipa jókst
sífellt á miðin umhverfis landið.
Eftir 1947 tók þróunin að snúast
í óheillaátt. Afli fór minnkandi
frá ári til árs og það svo mjög,
að til stórvandræða horfði. Hélt
svo fram til ársins 1952, en þá
var aflinn í hverri sjóferð á línu-
báta í Faxaflóa orðinn um 30%
minni en verið hafði 1948, þrátt
fyrir meiri sókn og að meira
væri lagt í kostnað. Eins og þá
var komið virtist ekkert annað
en algert hrun blasa við bátaút-
gerðinni vegna minnkandi afla.
Hér hefur, sem betur fer orðið
á mikil og undraverð breyting
á ótrúlega skömmum tíma og ber
þar vafalaust fyrst og fremst að
þakka þeim friðunarráðstöfun-
um, sem gerðar voru fyrst á ár-
inu 1950 við Norðurland og síðan
1952 umhverfis allt landið.
Þegar á vertíðinni 1953 tók að
bera á því, að fiskmagn færi vax-
andi við Suðvesturlandið og
jókst aflamagnið þá um nær 14%
frá því, sem verið hafði á vertíð-
inni 1952, miðað við sjóferð. Á
vertíðinni 1954 hélt þessi aukning
enn áfram og var nú jafnvel enn
hraðari, því aflamagnið jókst þá
um rúmlega 36% frá vertíðinni
1953. Athuganir, sem gerðar hafa
Bátafloti í höfn. Myndin er frá Akranesi.
verið reglulega á magninu af
vissum fisktegundum í Faxaflóa
staðfesta einnig þessar niður-
stöður. Engu skal hér spáð um
áframhald þessarar þróunar, en
margt virðist benda til þess, að
enn hafi ekki verið náð há-
punkti. __
Þær tölur, sem hér voru nefnd-
ar eiga þó eingöngu við línuveið-
ar í Faxaflóa, en því miður er
ekki hægt að skýra frá sama ár-
angri að því er snertir veiðar
með öðrum veiðarfærum á þessu
svæði, né heldur línuveiðar á öðr
um stöðum við landið.
Netjaveiðar hafa undanfarið
ekki gefið eins góða raun á þess-
um slóðum né heldur við Suður-
land. í Faxaflóa var netjavertíð-
in með lélegra móti og enda þótt
mikið fiskmagn kæmi á land í
sumum veiðistöðvum, sem byggja
veiðar á miðunum við Suður-
land, þá voru aflabrögð hvergi
nærri góð, enda þótt mikið fisk-
magn virtist í sjónum.
En öðru máli gegnir um ýmis
önnur veiðisvæði við landið. —
Aflaleysi hefur mjög hrjáð flest
veiðisvæði utan Faxaflóa og
Suðurlands nú um langa hríð.
Enda þótt brugðið hafi fyrir
nokkrum bata á sumum þessara
svæða er ekki hægt að tala þar
um neina ákveðna þróun enn
sem komið er, hvað sem síðar
kann að verða. Ekki er því þó
að leyna, að ákveðnar vonir
hafa verið bundnar við. að frið-
unarráðstafanirnar hlytu einnig
þar að leiða til aukinnar fiski-
gengdar.
Aflabröð togaraflotans hafa,
eins og áður segir, verið ákaf-
lega misjöfn og er ekki auðvelt
að finna neina sérstakar ástæður
til þess, en líklegt að um fleiri
samverkandi ástæður sé að ræða.
Útgerðarhættir togaranna hafa
tekið miklum breytingum á und-
anförnum tveimur árum og er
því erfitt að gera samanburð við
fyrri ár. Hefur togaraútgerðin af
þessum ástæðum m.a. átt í all-
miklum erfiðleikum og má t.d.
benda á það atriði hversu erfitt
hefur verið að manna skipin á
viðunandi hátt. Hefur þetta
vafalaust átt sinn þátt í því, að
aflabrögð togaranna hafa farið
versnandi í seinni tíð og er sú
þróun uggvænleg. Er erfiðleikum
bundið eins og er, að gera sér
fulla grein fyrir öllum atriðum
þessa máls og verður að bíða og
sjá hverju fram vindur.
Meginbreyting sú, sem orðið
hefur á útgerð togaranna er, að
þeir stunda nú, að langmestu
leyti veiðar fyrir heimamarkað
í stað þess, að áður voru ísfisk-
veiðarnar, með löndun í erlend-
um höfnum fyrir augum, veiga-
mikill þáttur í útgerðinni. Þetta
hefur aftur leitt af sér, að meiri
áherzla er nú lögð á að veiða
fisktegundir, sem áður gætti
lítils og er þá aðallega átt við
karfann. Undanfarin tvö ár hefur
karfaveiðin fyrir frystihúsin
færsf mjög í vöxt, en þar áður
hafði að vísu, aðallega á árun-
um 1950 og 1951, verið veitt mik-