Morgunblaðið - 08.02.1955, Blaðsíða 2

2
MORGUN BLAÐIÐ
Þriðjudagur 8. febrúar 1955
Umræður um iðnvæðingu lundsins á Vurðurfundi
Frarah. af bls. 1
"bernskuskeiði hér á landi og má
gera ráð fyrir að hún eigi eftir
að vaxa til muna næstu áratug-
ina.
JARN — FINI MALMURINN
SEM UNNINN HEFIR VERIÐ
A ÍSLANDI
Eini máimurinn sem unninn
hefir verið á íslandi er járn, og
var það unnið úr mýrarrauða
með rauðablæstri. Talið er að
járnvinnsla hafi lagzt niður hér á
landi á 15. öld, en Þangað til allt
frá landnámsöld telja fróðir
menn að forfeður okkar hafi
sjálfir fran.leitt allt það járn sem
notað var í landinu. Tilraunir
sem voru á þessari öld gerðar til
að brenna járn úr brúnjárn-
steini, báru ekki tilætlaðan árang
ur.
Þá hefir brennisteinn verið
unninn her um margra alda
skeið. Vinnsla brennisteins á
yfirborði brennisteinsnámanna er
seinleg og virðist ekki eiga fram-
tið fyrir höndum. En hér standa
iiú yfir tilraunir til að vinna
brennistein beint úr gufunni í
námunum og má búast við ár-
angri þeirra tilrauna innan
skamms.
SILFURBERG — VIÐKVÆMT
FYRIR HNJASKI
Silfux-berg hafa menn unnið á
íslandi um hálfrar annarrar
aldar skeið. en því iriiður er það
svo viðkvæmt fyrir hnjaski, að
það verður ekki unnið nema með
liandverkfærum. Vinnsla silfur-
bergs er þessvegna svo dýr, að
það er mjög vafasamt, hvort hún
á nokkra framtíð fyrir höndum.
Skúli Magnússon fógeti átti
frumkvæði að tilraun að því að
sjóða salt úr sjó við jarðhita, og
skömmu seinna var svo hafin
saltsuða að Reykjanesi við ísa-
fjarðardjúp. Saltsuða þessi lagð-
ist niður e+tir 19 ár vegna fram-
leiðslugalla, er gerði saltið tor-
seljanlegt Engu að síður var
þetta mjög athyglisverð tilraun
til þess að hagnýta jarðhita. Ef
Jón E. Vestdal:
til vill mætti nota eitthvað af
þeim jarðhita, sem nú fer til
spillis, til saltsuðu.
PERLUSTEINSIÐNAÐUR
Fyrir nokkrum árum síðan
komust menn á snoðir um það,
að hægt er að mynda glerfroðu
úr sumum tegundum eldfjalla-
glers, ef þær eru hitaðar. Kall-
ast grjót þetta perlusteinn
(perlite). Einkum í. Bandaríkj-
unum er kominn nokkur skriður
á notkun þess, og íer hún þar
hraðvaxandi ár frá ári. En í
Evrópu er perlusteinsiðnaður
mjög lítill og stafar það mest af
skorti á góðum hráefnum.
Til þessa hafa tvær perlusteins-
námur fundizt hér á landi. Önn-
ur í Loðmundarfirði og hin í
Prestahnúp vestan undir Lang-
jökli. Perlusteinsnámurnar ís-
lenzku eru nógu stórar til þess
að fullnægja hráefnaþörf stór-
fellds perlusteinsiðnaðar beggja
vegna við norðanvert Atlants-
haf um margra áratuga skeið.
Vinnsla hans og flutningur á
markað eru að vísu miklum örðug
leikum háð. Þó ber að vinna að
frekari rannsóknum á honum og
að því að kynna hann bæði heima
og erlendis.
LEIT AÐ PERLUSTEINI
UMHVERFIS HELZTU
HAFNIR
Næst liggur fyrir að leita enn
gaumgæfilegar . en áður hefur
verið gert að perlusteini í jörð
umhverfis helztu hafnir á land
inu. En auk þess virðist nú tíma
bært orðið að gera nákvæmar
áætlanir um kostnað við vinnslu
og útflutnihg á perlusteini frá
þeim námum sem þegar er kunn-
ugt um.
Að lokum sýndi Tómas nokkur
sýnishorn af íslenzkum berg-
tegundum, sem hann taldi að
vinna mætti og nota á ýmsan
hátt í byggingariðnaðinum. Gat
hann þess, hvar þessi sýnishorn
væru tekin og skýrði frá því í
stuttu máli, hvernig hann teldi
heppilegast að nota þau hvert
fyrir sig.
ljós.t, að hér var völ á hinu
ákjósanlegasta hráefni, legunnar
vegna, og örskammt til ágætrar
hafnar. Ýmsir annmarkar voi-u
samt á vinnslu sandsins, svo sem
sjávardýpi (30—40 m), og sand-
lagið reyndist við rannsókn í
þynnsta lagi.
j Sandi hafði aldrei verið dælt
! við slík skilyrði. Óráðiegt þótti
því að hefja byggingu sements-
Skeljasandurinn ákjósanlegur i sement
* HILLIR UNDIR
STÓRIÐNAÐ HÉR Á LANDI
Jón Vestdal drap í fyrstu í
eriridi sínu stuttlega á mikilvægi
þess fyrir þjóðarbúskapinn, að
framleiðsla á sem flestum svið-
ura væri sem mest, enda væri
mikil og verðmæt framleiðsla
undirstaða velmegunar hverrar
þjóðar. Benti Jón í þessu sam-
bandi á, hvað orka mannsins ein
uær skammt, og hve nauðsynlegt
manninum væri að taka í sína
þjónustu tæki vélamenningarinn-
ar til að auka afköst og fram-
leiðslu.
Gat Jón þess, að ekki eru ýkja
margir áratugir síðan, að öflun
fisks úr sjó og verkun hans var
framkvæmd án notkunar annarr-
ar jorku en mannsorkunnar, en
að bætt afkoma þjóðarinnar á
síðustu hálfri öld væri einmitt í
því-fólgin, að á þessu varð gagn-
ger breyting.
Tilvalið er einmitt að koma
hagnýtingu aðfenginnar orku við
í ýmiss konar iðnaði, en ýmsar
greínir iðnaðar hafa vaxið mjög
ört i á síðustu áratugum hér á
landi. Kvað Jón það vera einkar
heillavænlega þróun, og mætti
þar einkum til nefna fiskiðnað,
járnsmíðar og mjólkuriðnað. Sjá
má nú hilla undir stóriðnað í
landinu: Áburðarverksmiðja er
þe^ar tekin til starfa og unnið
er * að byggingu sementsverk-
smiðju.
Skýrði Jón siðan frá tildrög-
um að byggingu sementsverk-
smiðjunnar, hversu langt bygging
hennar væri komin og hvernig
hátlað. væri. framleiðslu séments.
* SKELJASANDUR OG
LÍPARÍT — AÐALEFNI-
VÖRUR í SEMENT
Til framleiðslu sements þarf
kalk, kísilsýru, járn- og alúmin-
íumoxyd. Aðalefnið er kalk, og
verða 87% hráefnanna, sem not-
uð verða til framleiðslu sements-
ins á Akranesi, kalksandur eða
skeljasandur. Sandurinn inni-
heldur jafnframt járn- og alú-
miníumoxyd, en kísilsýra er
fengin úr móbergssandi, er bland
aður er skeljasandinum. Næg
kísilsýra fæst þó ekki úr mó-
bergssandinum, svo að blanda
verður hráefnin kísilsýruríkri
steintegund. Notað verður til þess
líparít, sem fæst í nágrenni Akra-
ness, bæði Borgarfjarðar- og
Hvalfjarðarmegin og mikíð magn
er til af því undir Þyrli í Hval-
firði. Sementið á Akranesi verð-
ur því brennt úr þessum tveim
hráefnum. Hlutföll hráefnanna
til sementsframleiðslunnar á
Akranesi verða slík, að notaðar
verða 116 þús. lestir af skelja-
sandi og 17 þús. lestir af líparít
til framleiðslu 75 þús. lesta af
sementi.
Fyrir framleiðslu sements
skiptir það meginmáli, hve kostn-
aðarsamt er að afla kalksins. —
Fyrri áætlanir um sementsverk-
smiðju strönduðu einkum á þessu
atriði.
* SKELJASANDUR
í FAXAFLÓA ÁKJÓSAN-
LEGUR LEGUNNAR
VEGNA
En þegar fundinn var skelja-
sandurinn i Faxaflóa, var aug-
verksmiðjunnar fyrr en gengið
hafði verið úr skugga um, hvort
einhverjir tæknilegir annmarkar
| væru á dælingu sandsins, og hver
: yrði kostnaður við dælinguna.
I Sumarið 1953 var því hafizt
handa um dælingu til öflunar
skeljasandsins, leigt sanddælu-
skip búið sérstökum tækjum mið-
uðum við aðstæður. Tækin reynd
ust hin beztu og dælingin gekk
að óskum. Dælt var 9 mílur suð-
vestur af Akranesi í tæpa tvo
mánuði. í hverri ferð flutti skipið
með sér 744 rúmmetra af sandi,
1200 lestir.
★ ÓVENJULEGA
ÓDÝRT HRÁEFNI
Alls voru fluttar í land 215
þús. lestir af sandi, og varð kostn-
aðurinn alls við dælinguna 20 kr.
fyrir hverja lest, og er þar með-
talinn undirbúningskostnaður. —
Gera má því ráð fyrir, að sand-
urinn verði nokkru ódýrari í
framtíðinni eða um 15 kr. á
hverja lest, og má fullyrða, að
hér sé um óvenjulega ódýrt hrá-
efni að ræða.
Á þeim bletti, sem dælt var
(400 m á hvern veg) virtist sand-
magnið vera jafnmikið, þegar frá
var horfið og í upphafi, og tel.ia
má víst, að sandur hafi borizt
jafnharðan í skörðin. Virtist vera
minna um möl í sandinum síðari
hluta dælingartímabilsins.
Öflun líparítsins verður ekki
eins vandasöm en kostnaðarsam-
ari. Sprengt verður úr berginil
austan Bláskeggsár í Hvalfirði.
Er sjór og möl hafa verið
hreinsuð úr skeljasandinum, er
sandurinn og líparítið malað
saman með vatni í mjög fíngerða
leðju, og síðan eru hráefni þessi
hituð í ofni upp í 1450° C. Falla
þau úr ofninum sem steinmylsna,
sem síðan er blönduð 4% af gipsi.
Gips er ekki til hér á landi og
verð.ur að flytja það inn, svo og
eldsneyti til brennslu sementsins.
★ BYGGINGARKOSTNAÐUR
UM 80 MILLJ. KR.
f sementsverksmiðjunni á
Akranesi verða framleiddar 75
þús. lestir af sementi árlega,
nokkru meira en notað hefur ver-
ið innanlands að undanförnu. En
þó má stækka verksmiðjuna, svo
að ársframleiðslan verði 150—200
þús. lestir. Byggingarkostnaður
er áætlaður um 80 millj. kr. —
Framleiðslukostnaður á hverja
lest er áætlaður 320 kr., ef fram-
leiðslugeta verksmiðjunnar verð-
ur nýtt til fulls. Verður fram-
leiðslan því samkeppnisfær við
innflutt sement, því að verð á
innfluttu sementi er nú nokkuð
á sjötta hundrað krónur hver
lest. Mestu máli skiptir þó, hve
mikill erlendur gjaldeyrir spar-
ast, er sementsverksmiðjan tekur
til starfa.
Vinna hófst við byggingu sem-
entsverksmiðjunnar á s.l. hausti,
og hefur verið unnið að bygg-
ingu á undirstöðum og jöfnun
lóðarinnar í vetur. í vor verður
hafizt handa um víðtækari fram-
kvæmdir og haldið áfram, unz
farið verður að mala sementið
með orku íslenzkra fallvatna, en
það getur tæpast orðið fyrr en
síðla árs 1957.
rennsli þeirra er mjög breytilegt.
Þær éru yfirleitt óhagstæðar til
virkjunar og mjög vafasamt að
veruleg vatnsorka verði nýtt í
þeim. '
Loks eru svo jökulárnar, sem
eiga upptök sín í stórjöklunum
þrem, en fá jafnframt verulegan
hluta af rennsli sínu frá lindám
og dragám á hálendinu. í þessum
ám er mestur hluti af vatnsafli
landsins, eða í þeim 10 helztu sem
til greina koma sennilega allt að
80%.
Rennsli jökulánna er því mið-
ur mjög breytilegt og nýtist illa,
ef ekki verður komið við stór-
kostlegri vatnsmiðlun, sem krefst
langra og hárra stíflna, sem ó-
víst er að jarðvegur og aðrar að-
stæður leyfi.
★ AÆTLAÐ HEILDAR-
VATNSAFL 25.000
MILLJ. KWST.
Jón Þorláksson áætlaði fyrst
ur manna heildarvatnsafl í land-
inu og taldi það vera 25.000 millj.
kwst. á ári. Nú nýlega hefur svo
Sig. Thoroddsen, verkfr. yngri,
gert aðra áætlun og fékk niður-
stöðuna 38.000 millj. kwst. á ári.
Sigurður gerði þó ráð fyrir, að
beitt yrði nýjustu tækni í virkj-
unarframkvæmdum, þ. e. a. s.
byggðar neðanjarðaraflstöðvar,
víða með löngum og víðum að-
rennslisgöngum, og ennfremur,
að jarðvegurinn þyldi stórar raið-
lunarstíflur. Þessi atriði eru þö
svo óviss, að óvarlegt er að>
treysta heim, og ég mundi því
telja rétt að haida fast við tölu
Jóns Þorlákssonar, 25000 millj.
kwst. á ári. Jafnvel sú tal i er
fe. t. v. of há, en þó svo væri, þá.
er hér ekki um neina smáræðis
orku að ræða, og má til saraan-
Eiríkur Briem: \
Vatnsorkan 25 milljarð kw.stundir
■k HEILDARNOTKUN
1660 MILLJ. KWST.
Eiríkur Briem, rafveitustjóri,
ræddi um virkjanir og raforku-
mál.
Heildarraforkunotkun íslend-
inga (þ.e. hagnýtt orka að frá-
töldum töpum) er nú um 1660
millj. kwst. og skiptist þannig á
orkugjafa:
Vatnsorka 330 millj. kwst. 20%
Jarðhiti 33Ö millj. kwst. 20%
Eldsneyti 1000 millj. kwst. 60%
1660 millj kwst.
Af þessu sést, að okkur hefur
þegar orðið allvel ágengt í nýt-
ingu innlendra orkugjafa, en að
sjálfsögðu er takmarkið að út-
rýma erlendu eldsneyti að svo
miklu leyti sem hægt er. Sé elds-
neytisnotkunin athuguð nánar
sést, að hún skiptist þannig:
Húshitun o.þ.h. 365 millj. kwst.
Iðn. og landb. 200 millj. kwst.
Fiskveiðar og
samgöngur 435 millj. kwst.
1000 millj kwst.
Til fiskveiða og samgangna
verðum við að líkindum að nota
innflutt eldsneyti, en húshitun
og annarri staðbundinni orku-
notkun ættum við með tímanum
að geta fullnægt að öllu leyti
með innlendum orkugjöfum,
vatnsafli og jarðhita.
Eins og kunnugt er, eru nú á
döfinni ýmsar framkvæmdir í
þessum efnum. Tvær þeirra,
aukning Hitaveitu Reykjavíkur
og virkjun Efra Sogs, hafa áður
verið ræddar hér í félaginu, og
mun ég því ekki fjalla um þær,
en sný mér að þriðju fram-
kvæmdinni 250 millj. kr. á næstu
10 árum til rafvæðingar víðs
vegar um landið.________......
* SAMEINING ALLS
LANDSINS í EITT
ORKUVEITUKERFI
Ég mun ekki orðlengja um
framhald þessara framkvæmda,
en það verður að sjálfsögðu
auknar og nýjar aflstöðvar og
væntanlega samtenging alls lands
ins í eitt orkuveitukerfi. Til
dærnis er fyi'ii'sjáanlegt að Sogið
verður fullnýtt áður en langt líð-
ur, og þá ekki um annað að ræða
en jökulárnar, Hvítá eða Þjórsá.
En áætlanir um virkjanir í þess-
um ám eru aðeins á byrjunar-
stigi, og því ekki tök á því nú að
lýsa væntanlegum orkuverum í
þeim. Hins vegar skal ég víkja
lauslega að því, hve mikil vatns-
orka og jarðhiti er talinn vera
til umráða hér á landi.
Því miður verður að játa, að
vitneskja okkar í þessum efnum
er takmörkuð, því það er ekki
fyi’r en á seinustu 10 árum, sem
skipulagðar og reglubundnar
rennslismælingar eru hafnar í
öllum helztu fallvötnunum, og
landmælingar úr lofti í því skyni
að athuga tilhögun og staðsetn-
ingu mannvirkja eru nýlega hafn
ar. Af þessum sökum verður að
verulegu leyti, að grípa til ágizk-
ana Um vatnsorkuna.
★ ÞRÍR HÖFUÐFLOKKAR
ÍSL. VATNSFALLA
Guðm. Kjartansson, jarð-
fræðingur, hefur aðgreint íslenzk
fallvötn í 3 höfuðflokka: lindár,
dragár og jökulár. Lindár eru t.d.
Sog og Laxá, sem fá aðrennsli
sitt að mestu neðanjarðar og hafa
því jafnt rennsli og tært vatn.
Þessar ár eru hagstæðar til virkj-
unar en flestar afllitlar, þannig
( að Sog og Laxá eru í rauninni
einu lindárnar, sem verulegu
máli skipta. Þær geta gefið 500—
600 millj. kwst. á ári hvor um
sig.
Dragárnar fá vatn sitt að mestu
jlfeyti _ sem yfirborðsyatn^. og.
burðar nefna að þetta er
af
allri vatnsorku Svíþjóðar og % af
allri vatnsorku Noregs.
Um jarðhitann er það að segja,
að ennþá erfiðara er að áætla
hann en vatnsorkuna. Gunnar
Böðvarsson, verkfr., hefur þó
gert tilraun í þá átt og komst, að
þeii’ri niðurstöðu, að væi'i hann
notaður til upphitunar eingöngu,
en þá nýtist hann vel, væri hann
allt að eins mikill og vatnsorkan.
Væri jarðhitinn hins vegar not-
aður til raforkuvinnslu eingöngu,
fengist aðeins 1/10 hluti af ork-
unni sakir lélcgrar nýtni. Það
fer því mjög eftir notkuninni,
hversu mikill jarðhitinn getur
talizt, en takist að nýta hann
sæmilega, t.d. með raforkurtöðv-
um, sem notuðu frárennslið til
upphitunar eða iðnaðar, ætti
hann að geta samsvarað veruleg-
um hluta af vatnsorkunni.
Ég gat þess í upphafi, að nettó
orkunotkun okkar væri rúmar
1000 millj. kwst. á ári að frá-
dreginni orkunotkun við fisk-
veiðar og samgöngur. Væri bessi
orka öll framleidd nú með vatns-
aflsstöðvum svaraði það, að með-
töldum orkutöpum, til urn 1500
millj. kwst. af þeim 25000 millj.
kwst., sem við töldum okkur eiga
í vatnsafli og e. t. v. 10000 millj .
kwst. í jarðhita. .011 staðbundin
orkunotkun nú er því ekki nema
um 4% og virkjuð vatns- og hita-
orka ekki nema um 2% af þeirri
orku, sem við e. t. v. eigum.
★ ÓHÆTT AÐ LEYFA
ORKUFREKAN
STÓRIFjNAÐ
Geri maður ráð fyrir, að er-
lendu eldsneyti verði útrýmt að
svo miklu leyti sem unnt er, og
að hér rísi upp töluverður iðn-
aður, annar en orkufrekur stór-
iðnaður, má gizka á, að þessar
tölur hækkuðu upp í t.d. 15—
20% á næstu 40—50 árum. Það
mundi þýða, að okkur ætti að
vera óhætt að leyfa hér orkufrek-
an stóriðnað, að vissu marki, án
þess, að það þyrfti að hafa skort
á orku til annara þarfa í för með
Framh. á bls. 9,