Morgunblaðið - 17.07.1955, Blaðsíða 9

Sunnudagur 17. júlí 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
Reykjavíkurbréf:
Laugardagur 16. júlí
Genfarfundurinn, hugarfar og málefni — Tortryggni gagnvart síldinni — Raforkam
um Borgarfjarðarhérað — Þjóðnýtingarstefnan á undanhaldi á Norðurlöndum —
^ Genfarfundurinn j
FUNDUR hinna fjögra stóru,
Eem hefst í Genf á tnánudaginn
er höfuðumræðuefni blaða og
fréttastofnana um allan heim
Leiðtogar stórveldanna hafa ekki
hitzt síðan í Potsdam sumarið
1945, að styrjöldinni í Evrópu
lokinni. Þá voru þeir þar Winston
Churchill, Harry S. Truman og
Jósef Stalin, sem settust við
kringlótta borðið á rústum hins
prússneska herveldis Síðar tók
svo Clement Attlee þátt í fund- ,
inum sem forsætisráðherra Breta
en kosningaúrslit í Bretlandi
urðu kunn meðan ráðstéfnan stóð
yfir. !
Síðan hefur „kalda stríðið"
staðið nær óslitið yfir. Það er |
fyrst nú, að 10 árum liðnum, sem j
farið er að tala um, að því kunni'
að slota á næstunni. Og þá er ]
það, að hinir „fjórir stóru“ grípa I
tækifærið til þess að hittast. j
Mennirnir á toppnum eru allir
nýir. Eisenhower kemur í stað-
inn fyrir Truman, Eden í stað
Churchills, Bulganin í síað Stalins j
og forsætisráðherra Frakka hef-
ur bætzt í hóp „hinna stóru“.
Edgar Faure kemur nú til Genf-
ar með Piney utanríkisráðherra
sinn. Frakkland hefur enn einu
sinni setzt á bekk stórveldanna.
Þeir Eden og Molotov voru
Þinsvegar báðir á fundinum i
Potsdam sem utanríkisráðherr-
ar landa sinna. Bevin leysti hinn
fyrrnefnda að vísu af hólmi þeg-
ar stjórnarskiptin urðu í Bret-
landi.
Hin gamla og skrautlega höll
Þjóðabandalagsins í Genf verður
uú að nýju vettvangur heims-
sögulegra viðburða. Þar beið al- |
þjóðleg samvinna millistríðsár- i
anna sína grátlegu ósigra. Þar
leystust víðtæk alþjóðasamtök
upp, molnuðu niður fyrir ein- j
xæði og ofbeldi Hitlers og
Mussolini tímabilsins.
Nú stefna stórkarlar heims- j
Stjórnmáianna að nýju til Genf- j
ar. Enn á ný horfa allra augu til j
þessarar gömlu borjjar, sem
Talleyrand kallaði „fimmta i
meginlandið". Svo virðulegan
sess skipaði hún f stjórnmála-
refskák 18 og 19. aldarinnar.
Hugarfarið
UNDANFARIÐ hafa leiðtogar
IBandaríkjamannaog Rússa skipzt
Á orðum um Genfarfundinn, hlut-
-verk hans og það hugarfar, sem
lægi til grundvallar komu þeirra
þangað. Um það komst Krusjeff
liinn rússneski að orði á þessa
leið í ræðu sem hann flutti í
ameríska sendiráðinu í Moskvu
á þjóðhátíðardegi Bandaríkjanna:
„Ef þér tali® aerlega og
hreinskilnislega við okkur sem
jafningja við jafningja verður
einhver árangur af fundin-
um“,
Eisenhower forseti markaði
sína afstöðu með þessu svari á
fclaðamannafundi í Washington:
„Við förum þangað til þeæ
að túlka málstað okkar á heið-
arlegan, sáttfúsan og drengi-
legan hátt“.
Við skulum vona að þessi andi
svífi yfir viðræðum hinna „fjögra
stóru“ á Genfarráðstefnunni.
Málefnin
32N hvaða málefni verða rædd
í Genf?
Það verður að teljast aðal-
atriðið. Talið hefur verið að eng-
ar fyrirframgerðar áætlanir hafi
verið um það gerðar. Fn almennt
hefur verið reiknað með því að
fulltrúar hinna vestrænu stór-
velda hafi fyrst og fremst þrjú
eða fjögur stórmál 1 huga,
í fyrsta lagi sameiningu
Þýzkalands í eitt ríki, í öðru
lagi afvopnun og raunhæfar
ráðstafanir í þvi skvni, í þriðja
IJrelf vinstri sfefna — Framsókn og „gumsið"
Ilöll gamla Þjóðabandalagsins í Genf. Hér hittast hinir „fjórir
stóru“ n.k. mánudag. Mont blanc í balisýn.
á komu hennar og aflamöguleika.
Hún er búin að svíkja okkur svo
oft. Menn tortryggja þennan
dutlunga fisk eins og slægvitra
diplomata yfirgangsríkja. Og
víst er síldin ríki í ríkinu. Hún
ræður hag og afkomu þúsunda
manna, heilla atvinnugreina og
byggðarlaga. Hún getur flutt með
sér velmegun og hún getur vald-
ið hruni og vandræðum. Og það
hefur hún iðulega gert á liðnum
árum.
Rafmagnið um
Borgarfjarðarhérað
ÁRIÐ 1947 tók nýtt orkuver til
starfa við Andakíl í Borgarfjarð-
arsýslu. Stærð þess er tæplega
3500 kíiówött.
Frá þessu nýja orkuveri, sem
er þriðja stærsta orkuver lands-
ins eiga víðlend héruð að fá raf-
orku. Tvö sýslufélög, Borgar-
fjarðar- og Mýrasýslur eru á
orkuveitusvæði þess. Ennfremur
Akraneskaupstaður.
Akranes og Borgarnes hafa
fengið rafmagn frá Andakíls-
virkjun. Sveitir héraðanna eru
smám saman að fá það. í sum-
ar teygja nýjar raftaugar sig
til um 40 býla í Mela- og
Leirársveitum. Munu þá um
150 sveitabæir af um 400 í
báðum sýslunum hafa fengið
rafmagn.
Þannig fer rafvæðing íslands
fram. Það leiðir af strjálbýlinu
að hún gerist býsna hægt. En
sveitafólkið veit, að stefnan hef-
ir verið mörkuð. Raforkunni
verður á næstu árum og áratug-
um veitt út um flestar, ef ekki
allar sveitir íslands. í framtíð-
inni, þegar sementsverksmiðja
hefur verið reist á Akranesi mun ]
sæstrengur verða lagður frá Sogs
virkjuninni yfir Hvalfjörð.
Þannig verða hin stóru orku
ver Suður- og Suðvesturlands
armenn þar hafa ekki taltöÞ
skynsamlegt að ganga langt i
þjóðnýtingarátt, t. d. alls ekkft>
eins langt og Verkamanna-
flokkurinn í Bretiandi. En
blöð brezkra jafnaðarmanna
telja það nú eina meginástæðn
kosningaúsigurs flokks síns,
að hann hafði haldið of fast
við þjóðnýtingarkenningar
sínar.
Þjóðnýtingarstefnan
á undanhaldi
Niðurstaðan verður þá sú, að
þjóðnýtingarstefnan sé á undan-
haldi meðal jafnaðarmanna
sjálfra í þeim löndum þar sem
fylgi þeirra er mest og traust-
ast.
Á þessu sést það greinilega, að
hinir ísienzku „vinstri kratar**
eru orðnir á eftir tímanum i
allri sinni róttækni. Kommún-
istar hafa sprautað þá með bólu-
efni, sem fyrir löngu er orðið
úrelt nema í Rússlandi og lepp-
ríkjum þess, þar sem afnám
frelsisins og „afhjúpun persónu-
leikans" er frumskilyrði þess að
sósíalisminn verði framkvæmd-
ur.
Jafnaðarmenn sáu, er þeir
fengu meirihlutaaðstöðu til
þess að stjórna og framkvæma
sósíalismann, að alisherjar
þjóðnýting tryggði ekki rétt-
látt og heilbrigt þjóðfélag.
Þessvegna hikuðu þeir ekki
við að hverfa frá henni og
kasta þar með töluverðu af
sósíalískum kreddum fyrir
borð.
Frá Andakílsárvirkjun munu 150 sveitabýli í Borgarfjarðarhéraði
hafa fengið raforku á komandi hausti. Ennfremur Akraneskaup-
staður og Borgarneskauptún.
lagi aukið frelsi í samskiptum'
þjóða í milli bæði á sviði
verzlunar og samgangna.
Loks haía margir gert sér í
hugarlund að Vesturveldin muni
taka upp umræður um afstöðu
leppríkja Rússa í Austur- og Mið-
Evrópu. Þau muni ber.da á, að
óhugsandi sé að varðveita frið
og öryggi í heiminum meðan
fjölda þjóða er haldið í svart-
nætti kúgunar og ofbeldis.
Það verður að teljast mjög
hæpið, að Bretar, Bandaríkja-
menn og Frakkar telji það hyggi
legt að taka þetta mál upp við
Rússa nú. Röksemdirnar fyrir.
upptöku þess liggja að vísu á!
borðinu. En knýjandi nauðsyn
ber til þess að ley sa önnur
ágreiningsmál fyrst. Sameining
Þýzkalands, afnám „kalda stríðs-
ins“ og heiðarleg viðleitni til
raunhæfrar afvopnunar hljóta að
verða efst á dagskránni Er það j
ærið verkefni á einum fundi, að
leggja grur.dvöll að samkomulagi
um nau.
Framsókn og
„gumsið“
ÞEGAR Sjálfstæðismenn voru
að berjast fyrir endurnýjun
fiskiskipaflotans í lok síðustu
styrjaldar voru Framsóknarmenn
í stjórnarandstöðu. Þeim var þá
ákaflega illa við nýsköpunax-
togarana. Eysteinn Jónsson kall-
tengd saman. Sameinað afl aði þá „gums“ og Skúli Guð-
þeirra mun knýja nýjan og mundsson lýsti þeim svo, að
þróttmikinn iðnað, lýsa upp1 „fyrst væri spíta, svo væri spíta,
sveitir og sjávarsíðu og skapa' svo væri spíta í kross og þá færi
fólkinu atvinnu, lífsþægindi allt í ganginn“. Framsóknarmenu
Það mun mála sannast, að
menn verði að vara sig á of
mikilli bjartsýni og trú á ár- j
angur þessa fyrsta fundar
hinna fjögra stóru í 10 ár. Því
ber mjög að fagna að hannj
reyndist mögulegur. Það er út
af fyrir sig mikill sigur fyrir
þau öfl, sem barizt hafa lát-
— Ljósm. Mbl. Ól. K. M.
laust fyrir varðveizlu friðar,
frelsis og öryggis í heiminum.
Ofbeldisstefnan er á undan-
haldi enda þótt Krjuself lýsti
því yfir að Rússar „kæmu
ekki fótbrotnir til Genfar“!
Lifnar yfir fyrir
norðan
SÍLDARINNAR hefur orðið vart
fyrir norðan. Það er bezt að taka
árinni ekki mikið dýpra. Dálítil
veiðihrota kom í vikunni og afla-
hæsta skipið var á föstudags-
kvöidið komið með rúml. 3 þús.
tunnur á land. Það er fljótt að
lifna yfir Siglufirði og öðrum
síldarbæjum þegar síldin tekur
að veiðast Allt kemst á ferð og
flug. Hver vinnufær hönd fær
nóg að starfa, menn vaka dag
og nótt, tómu tunnunum fækkar
og háir staflar hlaðast upp af
fullum síldartunnum, sem hafa
verið seldar til Finnlands, Sví-
þjóðar, Danmerkur, Rússlands og
fleiri landa.
Því miður verður ekkert full-
yrt ennþá um þessa vertíð. Hún
hófst með venjulegri deyfð og
drunga. Örlítið hefur glaðnað til
í bili. En hvað verður á morgun
og hinn daginn?
Það er með síldina eins og
Genfarráðstefnuna: Menn þora
ekki lengur að vera bjartsýnir
og öryggi um afkomu sína.
Andakílsvirkjunin verður
stækkuð og orkuframleiðsla
hennar aukin. Nýr tími hefur
sótt hið fagra og frjósama
Borgarfjarðarhérað heim.
Vinstri stefnan á
Norðurlöndum
NORÐURLÖND munu nú vera
þau lýðræðislönd þar sem stefna
jafnaðarmanna á sér ríkastan
hljómgrunn. Það er þvi ómaks-
ins vert að athuga lauslega,
hvernig afstaða sósíaldemókrata
þar sé til svokallaðrar vinstri
samvinnu.
í Noregi, Svíþjóð og Danmörku
eru kommúnistar örfámennar
og einangraðar klíkur Jafnað-
armenn eru þar hinsvegar við
völd, í Noregi sem hreinn meiri-
hlutaflokkur en í Svíþjóð og
Danmörku sem minnihlutaflokk-
ar. í Svíþjóð njóta jafnaðarmenn
stuðnings bændaflokks og hafa
þannig þingmeirihluta bak við
stjórn sína.
Kommúnistar í þessum löndum
hafa sífellt boðið jafnaðarmönn-
um „samfylkingu“. En þeim til-
boðum hefur aldrei verið tekið.
En eru jafnaðarmenn á Norður-
löndum „hægri kratar“ eða
„vinstri kratar", spyr e t. v. ein-
hver. Eru þeir róttækir þjóð-
nýtingarmenn eða hægfara þró-
unarmenn?
Þeir eru ekki róttækir þjóð-
nýtingarmenn. Einkaframtak
og einkarekstur hefur
voru beinlínis logandi hræddir
við þessi afkastamiklu fram-
leiðslutæki.
En Sjálfstæðismenn réðu
stefnunni og rúmlega 40 ný-
legir togarar eru nú til í land-
inu. Hafa þeir skapað stór-
kostlega atvinnu og gerbreytt
afkomumöguleikum almenn-
ings í heilum landshlutum.
Og nú er líka hljóðið í hinnl
gömlu maddömu breytt. Nú seg-
ir Tíminn, að Framsóknarmenn,
vilji endilega útvega sjávarpláss-
um út um land togara til þess
að bæta atvinnuástandið.
Þetta eru vissullega gleðileg
sinnaskipti. Hafa Sjálfstæðis-
menn ríka ástæðu til þess að
fagna þeim.
Þannig reynir Framsóknar-
flokkurinn að breiða vfir glap-
ræði sitt og skammsýni gagn-
vart hinni miklu uppbyggingu
atvinnulífsins, sem Sjálfstæðis-
menn höfðu forgöngu um af fram
sýni og dugnaði þegar síðustu
heimsstyrjöld lauk.
Alvara vill koma
upp dulminjasafni
FÉLAGIÐ Alvara hér í bæ, hefur
skrifað bæjarráði bréf varðandi
stuðning bæjarsjóðs um stofnun
dulminjasafns hér í bænum. Ósk
að ^ ar félagið eftir stuðningi bæjar-
mörgu leyti allmiklu rýmraj stjórnar við þetta mál. Bæjarráð
athafnasvið í þessum löndum; tók ekki afstöðu til erindisins á
en t. d. hér á íslandi. Jafnað- þessum fundi.