Morgunblaðið - 21.07.1955, Side 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 21. júlí 1955
orguttíxIaMíb
Útf.: H.í. Árvakur, Reykjavflc.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórl: Valtýr Stefánsson (ábyrgðann.)
Stjórnmálaritstjóri: SigurðtJr Bjarnason frá Vignr.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriítargjald kr. 20.00 & mánuði innanlanda.
í lausasölu 1 krónu eintakið.
m
Maöurmn, ekki ríkið
þEGAR stjórnmáladeilur og
UR DAGLEGA UFINU J
átök nútímans eru krufin til.
mergjar kemur í ljós, að í raun'
og veru snúast þau fyrst og
fremst um það, hver afstaða rík- j
isheildarinnar skuli vera til ein-
staklingsins. Á ríkið að vera að-
aiatriðið og einstaklingurinn að-
eins verkfæri þess og þjónn, eða
á einstaklingurinn, homo sapiens,
hin skyni gædda vera að vera í
senn mæniás og markmið í hinni
eilífu baráttu fyrir fullkomnara
og fegurra mannlífi?
Þessari spurningu hefur að
sjálfsögðu oft verið svarað á
ýmsa vegu. Einn hinna merkustu
íslenzkra skólamanna, Sigurður
Guðmundsson skólameistari á
Akureyri svaraði henni á þessa
lund árið 1940:
„Ég er heimspeki einvald-
anna andvígur, af því að þeir
vilja að öllu fórna einstak-
iingnum fyrir ríkisheild. Heim
speki þeirra gerir ríkið að
markmiði, en þegninn, sjálfan
manninn, verkfæri þess. Ég
trúi því, að maðurinn, en ekki
ríkið, sé markið, að ríkið með
öllu sínu bákni, feiknum og
skjalahrúgu eigi að starfa í
þágu og þjónustu einstakling-
anna, þegnanna, en mennirnir
eigi ekki að vera eingöngu
hjól né teinar í hinni miklu
ríkisvél.
Einhver hinn mesti heimspek-
ingur, sem verið hefur uppi,
sjálfur Þjóðverjinn Immanúel
Kant, sagði, að ekki mætti fara
með nokkurn mann eingöngu
sem vopn eða verkfæri. Ég trúi
því, að þessi hugsun sé ein hin
merkilegasta, mannúðlegasta og
mikilfenglegasta, sem hugsuð
hefur verið á jörðu.“
Óinetanleg gæði
Sigurður skólameistari snýr
sér síðan að því að ræða hlut-
verk og afstöðu uppalandans
gagnvart einstaklingnum. Kemst
hann þá að orði á þessa leið:
„Hver uppalandi verður að
meta mikils einstaklinginn, virða
verðmæti hans, trúa því, að hann
sé í sjálfum sér að nokkru mark
og mið. Ef vér hins vegar teljum
lítilsvert um einstaklinginn,
hyggjum lítil verðmæti í honum
fólgin, hver ástæða er þá til þess
að leggja rækt við hann, mennt-
un hans og þroska? Hví má þá
ekki pynta hann til hlýðni, kvelja
hann til þess að segja það og
játa það, er oss kemur bezt, þá
er vér höfum mátt til slíks?
Ég tel mannfrelsi og málfrelsi
ómetanleg gæði og fæ ekki skilið,
hvernig þegnar og þjóðir eiga að
öðlast heilbrigðan þroska, ef þau
njóta eigi slíks.“
Að ,,afklæðast
persónuleikanum“
Þessi ummæli hins vitra skóla-
manns eiga vissulega érindi til
íslenzkra manna í dag. Höfuð-
átökin standa um það um þessar
mundir, hvort líta eigi á ein-
staklinginn sem „mark og mið í
sjálfum sér,“ gæddan sjálfstæð-
um persónuleika, eða hvort skoða
beri hann sem dropa í hafinu,
sandkorn á sjávarströnd eða.
frumeind fjöldans, „afklædda'
persónuleika" sínum.
Lýðræðissinnaðir menn að-
hyllast hina fyrrgreindu af-
stöðu til einstaklingsins. Þeir
vilja líta á hann sem mark
og mið í sjálfum sér,
Kommúnistar og aðrir ein-
ræðissinnar líta hins vegar fyrst
og fremst á hann sem þræl rík-
isins og verkfæri þess. Að þeirra
áliti er ríkið aðalatriðið, mað-
urinn algert aukaatriði. Þess
vegna telja þeir sjálfsagt að rík-
ið svipti hann hvers konar frelsi,
ritfrelsi, málfrelsi, skoðanafrelsi,
mannfrelsi yfirleitt.
Stjórnmálabaráttan í heimin-
um í dag snýst að verulegu leyti
um þessa tvenns konar afstöðu
til einstaklingsins. Línur þeirrar
baráttu eru hreinar og skírar.
Hver vitiborinn maður getur því
auðveldlega tekið afstöðu í
henni.
Yfirgnæfandi meirihluti ís-
lendinga aðhyllist áreiðanlega
þá skoðun Sigurðar skóla-
meistara, að „mannfrelsi og
málfrelsi“ séu „ómetanleg
gæði“ og að erfitt sé að hugsa
sér, hvernig „þegnar og þjóð-
ir eiga að öðlast heilbrigðan
þroska, ef þau njóta eigi
slíks.“
Kommúnistar hafa hins
vegar lýst yfir, að þeir telji
að frumskilyrði mannlegs
þroska sé það, að einstakling-
urinn „afklæðist persónuleik-
anum“, afsali sér öllu frelsi
og gerist sálarlaus þræll ríkis-
ins.
Milli þessa tvenns eiga ís-
lendingar að velja.
Meiri flugvélakosiur
LOFTLEIÐIR hafa nú eignast
aðra millilandaflugvél og hefur
félagið þá þrjár Skymasterflug-
vélar í förum yfir Atlantshaf.
Ber vissulega að fagna hinni
nýju flugvél, sem hlotið hefur
nafnið „Saga“.
Þróunin í flugmálum okkar
hefur verið undra hröð. Fyrsta
stóra millilandaflugvélin er
keypt hingað til lands árið 1947.
Síðan hafa íslendingar sjálfir
getað haldið uppi flugsamgöng-
um við land sitt. Tvö íslenzk
flugfélög hafa lengstum rekið
hér myndarlegt millilandaflug.
Flugfélag fslands á nú tvær
Skymasterflugvélar, sem eru í
förum milli íslands og Evrópu.
Allt frá upphafi hafa íslend-
ingar lagt megináherzlu á að
halda uppi stöðugum og góðum
flugsamgöngum við Norðurlönd-
in. Það kemur því vissulega úr
hörðustu átt þegar ein hinna
norrænu þjóða, Svíar, reyna að
setja fótinn fyrir starfsemi ann-
ars hinna íslenzku flugfélaga,
aðeins vegna þess að SAS fellur
ekki samkeppni Loftleiða.
Túlkun sænsku ríkisstjórnar-
innar á loftferðasamningnum við
ísland er vægast sagt ákaflega
furðuleg.
Hitt mun ekki síður hafa kom-
ið íslendingum einkennilega fyr-
ir sjónir, þegar sænska stjórnin
lýsti því að vísu yfir að hún
væri fús til að láta gerðardóm
skera úr um ágreiningsatriðin.
En hún áskildi sér engu að síð-
ur rétt til þess að virða niður-
stöðu hans að vettugi!!
Er þetta norrænn hugsunar-
háttur, sem birtist í slíkri yfir-
lýsingu?
Það verður að teljast mjög
hæpið. Norðurlandabúar láta
yfirleitt lög og rétt ráða í við-
skiptum sínum. Það er ástæða
til þess að varpa þeirri spurn-
ingu fram, hvað sænska stjórn
in hyggist eiginlega fyrir í
þessum málnm?
FYRIR tíu árum hrundi „Þús-
und ára ríki“ Adolfs Hitlers
til grunna. Aðalefni blaðanna á
þeim tíma voru logandi rústir
Berlínarborgar og sú leyndar-
dómsfulla hula, er hvíldi yfir
sjálfsmorði „foringjans", en ekki
hefur enn verið hægt að ganga
úr skugga um, hvort Hitler raun-
verulega framdi sjálfsmorð í
neðanjarðarbækistöðvum sínum í
!' Berlín.
Allir aðalforsprakkar Nazista-
flokksins eru nú látnir eða í
fangelsi, að Martin Bormann
undanteknum. En ekkjur þeirra
flestra, og önnur skyldmenni búa
víðsvegar í Þýzkalandi.
★ ★ ★
ÞEIM hefur flestum auðnazt að
hefja nýtt líf í nýju umhverfi.
. Allar eru þær nú sviptar sínum
• fyrri auð og gengi og búa ýmist
við lélegan kost eða allt að því
bláfátækt.
i Hverjar eru þessar konur, sem
á sínum tíma vöktu athygli alls
heimsins, en nú eru gleymdar?
★ ★ ★
SYSTIR Hitlers er ennþá lifandi.
Hún heitir Paula Hitler-Wolf og
er 58 ára gömul. Paula er nú al-
veg eignalaus og lifir á opinber-
um styrk og smáfjárhæðum, sem
vinir og skyldmenni senda henni
við og við. Hún býr nálægt
Berchtesgaden í Bayersku Ölp-
unum.
Fram til loka heimsstyrjaldar-
innar bjó hún ein í Vínarborg
og bróðir hennar, einræðisherr-
ann, sá fyrir henni.
★ ★ ★
ÁRIÐ 1945 fluttist hún aftur til
Bayern og býr nú, þar sem hún
'Ueli/akandi óhripar:
VELVAKANDA hefur borizt
bréf frá R. Th., þar sem rætt
er um framhaldssögu blaðsins.
Kemst bréfritarinn m. a. svo að
orði:
Framhaldssögur dagblaða eru
vinsælar, þ. e. a. s. ef eitthvað er
í þær varið. En slíkt er ekki hægt
að segja um söguna í Morgunblað
inu, Hjónabandsást, því að þar er
ekki annað að hafa en efnislausa
hugaróra og kjaftæði, en klúrt
klám inni á milli, sem ekki hefði
þótt prenthæft fyrir svo sem
hálfum mannsaldri.
1 Ég hélt, að úr svo miklu væri
að moða af skemmtilegum sög-
um, að velja mætti eitthvað
skárra.
Sögurnar þurfa að vera efnis-
miklar, þar sem þær koma slitr-
ótt, svo að samhengið sé munað.
Þá gætu þær verið skemmtilest-
ur og til uppfyllingar og hugg-
unar, þegar blöðin eru fátæk að
efni, sem auðvitað kemur fyrir,
þegar blaðamennirnir fiska illa..
Hin hála braut siðferðisins
VELVAKANDI þakkar þetta
bréf, því að hann vill, að sjón
armið sem flestra komi fram í
þessum dálkum og skiptir þar
auðvitað engu, hvort hann er
sammála bréfriturum eða ekki.—
Eins og menn muna kannski, hef-
ur hann minnzt áður á sögu Mora
vía (28. júní s.l.) og ekki á nokk-
urn hátt breytt skoðun sinni síð-
an, enda hafði hann lesið söguna,
áður en hún birtist hér í blað-
inu, — án þess að biða neitt tjón
við það á sálu sinni.
I Það er mesti miskilningur, að
sagan sé klámsaga. Hún lýsir að-
eins hamslausum ástriðum sem
leynast með flestum mönnum,
en ná, sem betur fer, ekki tökum
Inema á fáum. Hún er raunsæ og
' segir frá því sem alltaf er að ger-
ast í kringum okkur — eða halda
menn að hér hrasi enginn á hin-
| um hálu brautum siðferðisins? —
Hitt er svo annað mál, hvort nauð
synlegt sé að skrifa um sambnnd
kynjanna. Hvað kemur það okk-
ur eiginlega við, spyrja ýmsir.
Þrátt fyrir allt
AÐ MÍNUM DÓMI fer Móravía
vel með efnið. Hann veltir
sér ekki upp úr breyzkleika per-
sónar.na, heldur reynir hann að
skýra þá. Og eins og ég hef áður
bent á, stefnir hann fyrirgefn-
ingunni gegn ástríðunni. Fyrir-
gefningin er siðferðisboðun sög-
unnar. — Boðskapur Móra-
via kemur okkur e. t. v. spánskt
fyrir sjónir, borgarinn í okkur
neitar að viðurkenna hann. En
okkur er s m v v>ollt að kynn-
ast lífinu, "g það getur vér-
ið. Þrátt fyrir allan breyzkleik-
ann, — þrátt fyrir brostnar von-
ir og bitur tár, vill eiginmaður
Ledu fyrirgefa henni. Sál manns
ins er svo undarleg, að slíkt get-
ur hent. Vissum við það? Kannski
— og þó.......
Hrífandi persónur
MUNURINN á reyfara og góðri
skáldsögu er einkum fólginn
í því, að í skáldsögunni móta per-
sónurnar gang sögunnar en ekki
höfundur. í reyfurum er þessu
öðru vísi farið; þar ræður höfund-
ur lögum og lofum, hann getur
myrt eins marga og hann vill,
gert söguna eins spennandi og
honum þóknast o. s. frv. — í
Hjónabandsást knýr eðli og ást-
ríðuþungi persónanna Moravía
til að fjalla um efnið, eins og raun
ber vitni. Skáldið á ekki annars
úrkosta en fylgja persónum sín-
um á leiðarenda, — einmitt
vegna þess að þær eru ekki dauð-
ar, heldur lifandi, ekki reyfara-
hetjur — heldur venjulegt fólk
með margbrotna sál og breyzkan
líkama. — En hann skilur ekki
við þær í hrunadansi dýrslegra
holdfýsna, þegar eilífðin og
augnablikið verða eitt og hjartað
brennur af ástríðu, heldur við
hlið fyrirgefningarinnar, þar sem
hið eilífa og góða ræður ríkjum
og víðsýnn andinn tekur við leið-
sögunni af veiku og dauðiegu
holdi. Og sigur fyrirgefningarinn-
ar — sigur anda yfir efni — er
áhrifameiri vegna þess sem á
undan er gengið.
Undir okkur sjálfum
komið
AFTUR á móti er það rétt, að
ýmsir gallar eru á þessari
sögu. T. d. er hún heldur lang-
dregin á köflum og viðburðir
hversdagslegir. En hvað er lifið
annað en hversdagsleiki og bar-
átta um smámuni?
Ég sagði áðan, að það væri mis
skilningur, að Hjónabandsást
væri klámsaga, eins og sumir virð
ast halda. Hún er miklu fremur
raunsæ persónusaga ofur venju-
legs fólks, sem missir fótanna og
geldur þess, að örlögin leika
manninn stundum grátt, þegar
skyldurnar gleymast og máninn
skín og mikil ævintýri brosa við
manni í grænu grasi. — Mat okk
ar á Hjónabandsást hlýtur að
fara eftir því, með hvaða hugar-
fari við lesum söguna. — Það er
undir okkur sjálfum komið, hvort
við höfum subbað okkur út á
lestrinum eða lært eitthvað af
snilld höfundar og raunsæju við-
horfi hans.
Loks er svo ástæða til að þakka
Sverri Faraldssvni cand. theol.
prýðilega þýðingu sögunnar.
getur daglega virt fyrir sér það
fjallasel, sem Hitler átti „Berg-
hof“. Hún hefur síðan styrjöld-
inni lauk eytt mestum hluta tíma
síns í að fá dómstólana í Bayern
til að viðurkenna, að hún eigi
rétt á nokkrum hluta af þeim
arfi, er bróðir hennar lét eftir
sig. Er hér um talsverða fjárhæð
að ræða og þar að auki eignir,
sem metnar eru á nokkrar mill-
jónir marka.
Ein ástæðan fyrir því, að henni
hefur ekki tekizt að fá sínu fram-
gengt til þessa, er sú, að mikil
deila hefur risið upp milli dóm-
• stólanna í Bayern og Berlín um
skort á sönnunargögnum fyrir
því, að Hitler sé látinn. Svo lengi
sem ekki er hægt að leggja fram
óvéfengjanlegt dánarvottorð, get
ur hún ekki krafizt neins af arf-
inum fyrir rétti.
Paula Hitler-Wolf er ógift, þó
að hún kalli sig frú, og þegar á
árinu 1923 bætti hún Wolf við
Hitlersnafnið til að forðast það
að nafn hennar væri alltaf sett
í samband við nafn bróður síns,
sem þá þegar hafði vakið mikla
athygli bæði heima fyrir og er-
lendis.
★ ★ ★
HERMANN GÖRING, annar að-
alfyrirliði Nazistaflokksins, gékk
á sínum tíma að eiga laglega,
ljóshærða leikkonu, Emmy. Þessi
kona, sem einu sinni var önnur
tignasta frúin í ríki Hitlers, býr
nú í lítilli íbúð í Miinchen með
16 ára gamalli dóttur sinni, Eddu,
en hún var látin heita í höfuðið
á dóttur Mussolini, þegar sam-
starf Öxulríkjanna stóð sem
hæst.
Ekkja mannsins, sem forðaði
sér frá því að vera hengdur í
Nurnberg með því að taka inn.
eiturpillur tveimur og hálfum
tima áður en átti að hengja hann,
er nú feitlagin kona á fimmtugs-
aldri. Hún virðist búa við frem-
ur góð kjör og hefur efni á þvi
að hafa vinnukonu.
ÞAÐ er öllum ráðgáta, hvaðan
hún fær tekjur sínar. Eftir að
hún hafði verið dæmd árið 1948
í 12 mánaða fangelsi fyrir sam-
starf við Nazista, voru allar eigur
hennar gerðar upptækar, og
henni hefur ekki tekizt að fá fé
'sitt endurgreitt, þó að hún hafi
^ hvað eftir annað reynt að sækja
mál sitt fyrir dómstólunum í
Bayern.
I Hún getur varla lengur talizt
jlagleg kona, en er alltaf mjög
snyrtilega klædd í klæðskera-
saumuðum drögtum og notar yf-
| irleitt barðastóra hatta. — Frú
Emmy sést sjaldan á götum úti
| og þverneitar að tala við blaða-
menn eða ljósmyndara. „Það er
engin heima, frúin er nýfarin i
ferðalag," segir stúlkan, sem
kemur til dyra, ákveðinni röddu.
Hún fær líka mjög sjaldan heim-
sóknir. .
★ ★ ★
jF’RÚ MARGRÉT Himmler, þessi
61 árs gamla ekkja hins alræmda
stormsveita- og- Gestapo-foringja
Heinrichs Himmlers, býr einnig
í Munchen. Himmler forðaði sér
einnig frá snörunni með því að
taka inn eitur.
Hún er gráhærð og harðneskju
leg á svip og lifir af eftirlaun-
um, sem nema 57 mörkum á
mánuði. Ljóshærð, lagleg dóttir
hennar, Guðrún, er nú 25 ára
gömul, og vinnur sem sauma-
kona í tízkuverzlun í Munchen.
★ ★ ★
HEFUR frú Himmler einnig
reynt að fá eignir sínar endur-
greiddar, en henni hefur ekki
orðið ágengt. Hún heldur sig
einnig innandyra og forðast sam-
neyti við annað fólk. „Ég óska
þess aðeins að hafa nóg fé fyrir
íbúð og fyrir kolum,“ sagði hún
við blaðamenn fyrir skömmu.
Er eiginmaður hennar hafði
framið sjálfsmorð í maí 1945,
sagði frú Himmler ákveðin: „Ég
•• • ■ ’ bls. 12.