Morgunblaðið - 20.08.1955, Blaðsíða 9

Laugardagur 20. ágúst 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
Millesgárden á Lidingö
undir berum himni
Car! Mriies sér rætast þann draum, sem lianii hefir dreyrnt í 60 ár
Stokkhólmi er ekki aðeins
heimili myndhöggvarans víð-
fræga, Carl Milles — garðurinn
er einnig listasafn og getur þar
að líta mörg fegurstu listaverk
hans, og er þeim komið fyrir bæði
innanhúss og undir berum himni.
Listunnendur frá öllum löndum
heims sitja sig ekki úr færi með
að leggja leið sína út í garðinn
©g gleyma s'ér þar síðdegisstund
við að kynnast eftir föngum list
meistarans.
Garðinum er mjög fagurlega
komið fyrir við strönd klettaeyj-
unnar — og hinar léttu, grann-
Vöxnu og svífandi — höggmyndir
listamannsins njóta sín í fyilsta
mæli með himininn og Malaren
að bakgrunni.
★ ★ ★
Enn er listasafn þetta ekki full-
gert. Er ég sótti heim garðinn
fyrir skömmu var einmitt verið
að vinna að því að reisa eina feg-
urstu höggmynd Miiles — ,.Mað-
Urinn og Pegasus". En nú á skrið-
ur að komast á að fuligera garð-
inn. Milles, sem lengstum hefir
dvalið erlendis undanfarna ára-
tugi — einkum í Bandaríkjunum
og Ítalíu, sneri heim til ættjarðar
sinnar í maílok í ár til að geta um
skeið beitt öllum kröftum sínum
að því að sjá þennan draum, sem
hann hefir dreymt í 60 ár rætast.
„Ég vona, að ég lifi það“, segir
Carl Milles -— Verk hans eru
draumar, sem rsetast . . .
Milles er víðförull. Hann hefir
dvalist í ellefu löndum.
★ ★ ★
Þessi aldurhnigni listamaður er
tiginmannlegur álitum, hvíthærð
ur og andlitsdrættir hans hreinir
og reglulegir. Verk hans voru á
sínum tima mjög umdeild, en nú
er hann viðurkenndur sem einn

„Maðurinn og Pegasus“ er sennilega eitt djarfasta verk Millers
— bæði frá listrænu og tæknilegu sjónarmiði séð. Maðurinn, er
tyilir tánni á væng skáldfáksins, virðist hanga í lausu lofti. Verk-
ið er mjög táknrænt. Það er nú til í þrem borgum: Des Moines í
lowa í Bandaríkjunum, Antwerpen í Belgíu og Malmö í Suður-
Svíþjóð.
myndhöggvarinn. Hann varð
áttræður 23. júní s.l.
Milles hefir hugsað sér garð-
inn sem minnisvarða yfir sænska
höggmyndalist. Hann hefir þeg-1
ar keypt talsvert af verkum ann- J
arra sænskra myndhöggvara til •
að prýða garðinn með — en engu
að síður eiga höggmyndir hans að
vera þungamiðja listasafnsins.
Listasafnið verður því í senn þjóð
legt — og reyndar þjóðareign,
þar sem það gengur í arf til
sænska ríkisins — og minnis-
merki yfir einn merkasta iista-
mann, sem Svíar hafa átt.
Reyndar hefir Milles þegar
reist sér mikilfenglega minnis-
varða víða, einkum í Svíþjpð og
Bandaríkjunum, í görðum og á
torgum, í borgum, í söfnum, í
kirkjum cg úti 5 náiiúrunni.
gjarna sjá fjölmarga drauma ræt-
ast enn.
Vonandi verður honum að ósk
sinni. Þótt hann sé orðinn aldr-
aður, er hann enn í fullu fjöri, og
einkunnarorð hans eru: „Lat mig
verka medan dagan brinner“.
(Látum oss starfa meðan dagur
er).
★ ★ ★
Líkamlegir kraftar hans eru að
vísu teknir að þverra, og ^ann
gengur við staf, en hugsun nans
er eins skýr og vakandi og áður.
Hann hefir nýlega lokið v:ð að
rita minningar sínar og er þar
að finna fjörlegar lýsingar af
mörgum þeim mönnum og kon-
um, er orðið hafa á vegi hans á
lífsleiðinni. Hann segir mjög
skemmtilega frá — og hefir frá-
sagnarhæfni hans notið sín áður,
einkum í fyrirlestrum í útvarpi.
Hann hefir sínar ákveðnu skoð-
anir og gengur sínar brautir og
skýrir þetta að nokkru leyti, hví
hann var og er enn umdeiidur
listamaður.
Sjálfur er Milles þeirrar skoð-
unar, að það sé aðeins hollt fyrir
listamanninn að mæta andstæð-
ingum, sem ekki viðurkenna list
hans. „Þeir um það. Ég mundi
aldrei fara niðrandi orðum utn
listamann eða listagagnrýnanda
fyrir þá sök að gagnrýna verk
mín“, er eindregið svar hans, ef
hann er spurður, hvort hann finni
til beiskju vegna þeirrar gagn-
rýni, er hann varð fyrir — eink-
um þó á yngri árum.
★ ★ ★
En tvær grímur hljóta samt að
renna á þá listagagnrýnendur,
sem fyrir nokkrum áratugum,
réðust harðlega að verkum þessa
þá unga, upprennandi mynd-
höggvara, er þeir lesa allt það
hrós, sem nú fellur Milles yfir-
leitt í skaut. — Á síðustu ára-
tugum hafa verk Milles einnig
orðið að ganga í gegnum þá eld-
raun að sæta harðri gagnrýni
yngri kynslóðar listamanna — og
svo er að sjá sem list hans hafi
staðizt þá eldraun.
★ ★ ★
í sögu sænskrar höggmynda-
brautryðjandi í því að tengja
byggingalistina og höggmvnda-
listina nánari böndum. — Gos
brunnar hans og minnismerki
gýna mjög ríkt hugarflug og fág-
aðan listþroska. Milles varð einn-
ig fyrstur til þess að hafa í há-
vegum gildi efnisins, er hann
mótaði. Hann notar ekki aðeins
bronz og marmara eins og fyrir-
rennarar hans gerðu, heldur
einnig leir og gips, Hann sker
einnig í tré.
Milles hafði þegar í upphafi
listaferils síns mjög næma skynj-
un á mismunandi efni — hann
vandi sig á „að hugsa í vissu efni“
eins og hann sjálfur orðar það.
Honum tókst því smám saman
„Vængirnir“ tákna sársauka-
fulla þrá æskuáranna. Milles
vann að myndinni á árunum
1907—10, meðan hann var enn
undir sterkum áhrifum frá
Auguste Rodin.
að nota til hins ítrasta alla eigin-
leika þess efnis, er hann notaði.
Hófst þá tímabil einskonar „efnis
rómantíkur“ í Svíþjóð bæði í
höggmyndalist og byggingalist.
Þegar „funktionalisminn“ hélt
inrtreið sína í Svíþjóð, þótti
Milles sér of þröngur stakkur
skorinn, þar sem honum þótti
fylgismenn „funktionalismans"
líta of einhliða og skynsamlega á
form og efni, og slíkt þótti hon-
um einmitt stofna arkitektoniskri
höggmyndalist í hættu.
★ ★ ★
Þó að hann væri rúmlega
fimmtugur, hikaði hann ekki við
að leggja land undir fót og flytj-
ast búferlum til Bandaríkjanna,
þar sem honum þótti sér bjóðast
þar nýr og víðari starfsvöllur.
Margir drógu í efa, að Hsta-
maðurinn hefði gert rétt í að rífa
sig upp með rótum og flytja til
annars iands. Upphaflega mun
það hafa verið ætlun hans að
dvelja þar aðeins eitt til tvö ár,
en í Bandaríkjunum mætti hann
meiri skilningi en landar hans
höfðu sýnt honum, og hann
ílengdist svo lengi, að í augum
heimsins var hann orðinn allt að
því bandarískur listamaður.
Listaverk þau, er Milles gerði
í Bandaríkjunum sýna, að hann
gerði rétt í því að brjóta sér nýja
braut í ókunnu landi. Hin viða-
mikla stytta hans af Indíánaguð-
inum Manitou, er mjög táknræn
og í sinum hrífandi einfaldaleik
segir hún okkur margt um þær
hugmyndir, er Indíánarnir
gerðu sér um „Stóra andann",
sem sveif yfir sléttunum. Gos-
brunnurinn, er Milles gerði á
Aloe-torginu í St. Louis, „Fljóta-
mótin“, er stórkostlegt verk og á
að tákna ármót Missouri og
Missisippi. í þessu listaverki kem
ur hvað skýrast fram mikil lífs-
gleði, hugarflug og kímni og ekki
sízt hæfni Milles til að skapa
fagra heild úr léttum leik vatns-
ins og bronzfigúrunum.
★ ★ ★
Milles segist elska Frakkland.
Faðir .hans dvaldi um skeið í
Frakklandi og móðir hans var af
frönskum ættum, og er ekki ó-
líklegt, að Milles hafi erft lista-
gáfu sina úr móðurættinni Til
Frakklands hélt Milles 22 ára að
aldri með 200 kr. styrk upp á
vasann. Hann átti erfitt uppdrátt-
ar um skeið og vann fyrir sér
m. a. með Hkistusmíði og-sölu
ódýrra minjagripa á götum úti.
En Milles talar aldrei um þetta
tímabil ævi sinnar með sjálfs-
meðaumkun — í hans augum var
þetta spennandi barátta fyrir til-
verunni.
Og í Frakklandi tók hann þá
ákvörðun að gerast myndhöggv-
ari. Hverri tómstund eyddi hann
í höggmyndadeild Louvre-safns-
ins. „Ég gerði uppdrætti að næst-
um öllu, sem þar var til sýnis“,
segir Milles. „Þannig lærði ég —
ef svo mætti segja — utan að
gríska og egypska höggmýnda-
list“.
★ ★ ★
Kynni hans af hinni áhrifa-
miklu og mjög persónulegu list
Auguste Rodins mótuðu mjög þá
stefnu, er listþroski Milles tók.
Er Milles hélt árið 1905 til
Múnchen og varð þar fyrir hon-
um miklu meiri áhugi mynd-
höggvaranna fyrir efninu, sem
þeir mótuðu úr heldur en gerzt
hafði í París. Þessi aðferð
Múnchenskólans að nota sér eig-
inleika efnisins kemur greinilega
fram í einu verki Milles frá 1906
— „Birnirnir“ í Berzelli-garðin-
um — og eru þeir gerðir úr gran-
it.
Á þessum árum gerði Milles
ákafar tilraunir með form og stíl,
og hann verður fyrir áhrifum úr
ýmsum áttum — kínverskri smá-
höggmyndalist, upprunalegum
grískum höggmyndum og list
rómverska baroksstílsins. Og ein-
mitt með þessum tilraunum afl-
aði Milles sér sinnar öruggu for-
skynjunnar.
★ ★ ★
Milles gekk árið 1905 að eiga
Olgu Granner. sem er austurrísk
að ætt og málari. Hún er mjög
gáfuð kona og var atkvæðamikil,
en hefir undanfarin ár verið
heilsutæp. Hún hefir verið manni
sínum ómetanleg stoð — bæði í
list hans og á Hfsleiðinni.
Myndhöggvaranum liggur
mjög vel orð til kvenna. Þær kon-
ur, er ég hefi hitt á lífsleiðinni
met ég yfirleitt meira en karl-
mennina, segir hann. Og ég hefi
líka reynt við og við að reisa
þeim þann minnisvarða, er þær
verðskulda.
G. St.
fhesti og frumlegasti listamaður,
sem Svíar hafa átt
List Milles er í senn klassisk,
lifandi og skáldleg. íhaldssöm-
ustu starfsbræður hans hafa fund
ið honum það til foráttu, að
myndir hans væru of grann-
vaxnar. Boðberar nýs tíma í högg
mvndalist gagnrýna Milles, eink-
um fyrir skort á ímyndunarafli,
— og sé hann því um of undir
áhrifum franska myndhöggvar-
ans Auguste Rodin — en skorti
samt skapandi snilligáfu á við
Rodin. Milles er heldur ekki sér-
lega hrifinn af nútímahöggmynda
list. „Verk þeirra eru of óeðlileg"
segir hann blátt áfram.
★ ★ ★
Sjálfur lýsir Milles list sinni |
þannig, að verk hans séu draum- Myndin sýnir hluta af gosbrunninum á Aloé-torginu í St.
ar sem rætast — og að hann vildi . Nítján fígúrur eru í gosbrunninum.
Þögul móimæli
LONDON 19. ágúst: — Sendi-
herra Portugal í London hefur
' kvartað yfir því við lögregluna,
að nokkrir Indverjar hafa stöðugt
gengið fram og aftur á gangstétt-
inni við sendiráðið með spjöld,
hvar voru á meiðyrði um Portugal
'vegna atburðanna í Goa. Þetta er
fjórði dagurinn sem þessi þögla
ganga Indverja stendur yfir.
Fjöldi indverskra stúdenta í
Lundúnum hefur sameinazt um
hunggrverkfall til að mótmæla
gerræði Portugala. — Reuter.
Louis.
LAMY-VIRKI í Afríku — Frönsk
Skymaster-vél, sem var að lenda
á flugvellinum hér lenti á kú rétt
við flugvallarendann. Kýrin lét
lífið, hjólasamstseða flugvélarinn-
ar eyðilagðist, en hún rann að
öðru leyti lítið skemmd á magan-
um eftir flugbrautinni. Farþeg-
arnir voru óskaddaðir. — Reuter.