Morgunblaðið - 03.09.1955, Blaðsíða 9

Laugardagur 3. sept. 1955
MORGUNBLABIB
1
Sameiginleg verkefni hafa
fært þjóðir okkar
nær hvorri annari
MEÐAL þeirra fulltrúa á fundi
menntamálaráðherra Norður-
landa, sem komu nú í fyrsta
skipti hingað til íslands, var '
Julius Bomholt menntamálaráð- ]
herra Dana, gráhærður maður í
meðaliagi hár, fríður sýnum, rit- j
hofundur og mælskumaður. Mbl.
hitti hann að máli í gær. Komst
hann þá í upphafi að orði á þessa
leið:
— Ég er fæddur í Silkiborg ár- '
ið 1896. Foreldrar mínir voru
verksmiðjufólk. Við stóðum öðr-
um fæti í steinaldarmenningu
gamla tímans en hinum í uppvax-
andi verksmiðjuiðnaði. Ég lauk
skólanámi í Silkiborg og fór það-
an á háskólann í Kaupmanna-
höfn. Útskrifaðist þaðan guð-
fræðingur með fyrstu einkunn,
læsti prófskírteinið mitt niðri í
skúffu og hefi ekki séð það síðan.
A stúdentsárum mínum á Garði
var ég samtímis síðustu íslend-
ingunum, sem bjuggu þar.
ÍSLAND SVEIPAÐ
RÓMANTÍSKUM BJARMA
— Var það í fyrsta skipti, sem
jþér kynntust þeim?
— Nei, ég hafði hitt fslendinga
áður. í þessu sambandi minnist ég
þess, að ég undraðist það stórlega,
er ég las bækur Halldórs Kiljans
Laxness um.Jón Hreggviðsson, að
þar var frá því sagt, að Jón hefði
xnætt fyrirlitningu af hálfu Dana.
Fyrirlitning á fslendingum sem
slíkum, hefir nefnilega aldrei ríkt
í Danmörku. f hugum danskrar
alþýðu hefir fsland alltaf verið
sveipað einhverjum rómantískum
bjarma.
Mér fannst þessi lýsing á fyrir-
litningu Dana enn þá merkilegri
fyrir það, að í raun og veru var
farið elskulega með Jón Hregg- .
viðsson meðal þeirra samanborið
við þá meðferð, sem dönsk bænda i
alþýða þess tíma varð að sætta
sig við. Þá var hart í heimi og
margvíslegir erfiðleikar, sem
þjörmuðu bæði að íslendingum
<og Dönum.
ÞINGMAÐUR I 26 ÁR
— Hvenær hófuð þér þátttöku
í stjórnmálum? I
— Þegar á unga aldri fannst
mér nauðsynlegt að beita mér fyr
ir upplýsingastarfi meðal al- I
mennings. Ég gerðist kennari og !
kenndi um tíma við lýðháskól- j
ann á Askov. Þaðan fór ég svo til
Esbjerg og var forstöðumaður al-
þýðuskóla _ verkalýðshreyfingar-
innar þar. Árið 1929 varð ég þing-
maður fyrir Esbjerg og hef verið
það óslitið síðan. Esbjerg er eins
og kunnugt er stærsti fiskveiði-
bær í Danmörku. Af þeirri ástæðu
hafa ýmiss konar tengsl skapazt .
milli fólksins þar og íslendinga. !
— Voruð þér ekki um skeið
formaður danska útvarpsráðsins?
— Jú, ég var formaður þess í
13 ár.
— Hvenær urðuð þér fyrst ráð-
herra?
Árið 1950, tók þá við af Hart-
vig Fritch sem menntamálaráð-
herra. En stjórnin féll eftir 8
mánuði. Árið 1953, þegar Hans
Hedtoft myndaði stjórn aftur, tók
ég svo við menntamálaráðuneyt-
inu að nýju.
NÝ SKÓLALÖGGJÖF
— Hvað hefir merkast gerzt á
sviði danskra menntamála á síð-
ostu árum?
— Margvísleg löggjöf hefir ver-
sð sett síðastliðin 2 ár, er varða
skóla- og menningarmál. Af þeim
má t. d. nefna ný lög um menntun
Ikennara, lög um unglingaskóla,
nýja rannsóknarstofnun á sviði
' fræðslumála, tillögu um sjónvarp,
sem nú hefir verið framkvæmd.
Eftir tvö ti) þrjú ár mun það ná
til allrar Danmerkur. Þá hafa
verið sett ný lög um háskóla, og
um afnám skólagjalda. Enn frem-
ur hafa námsstyrkir verið stór
hækkaðir.
Við lifum á umbrotatímum, þar
Samtal við Julius Bomholt
nemitamálaráðherra Dana
mifcfy hlufverki s alyinnu-
sg félegsmálum Norðurlanda
Frá 11. þingi Norræna Iðnsambandsins
Julius Bomholt menntamálaráð-
herra: „Tilfinningar okkar, Dana
og íslendinga, eiga ekki einhliða
að mótast af fortiðinni."
sem margt og mikið er-að gerast
á sviði menningarmála.
LANDVARNIRNAR
— Hvað viljið þér segja um
ástandið í efnahagsmálum Dana
í dag?
— Við höfum að sjálfsögðu við
ýmis vandamál að glíma. Ég álít
að við höfum komizt yfir aðal-
erfiðleikana með því að beíta
ýmsum úrræðum, t. d. með aukn-
um sparnaði og minnkandi fjár-
festingu. Við stefnum í rétta átt,
og lífskjör almennings batna með
ári hverju.
— Leggja Danir mikið fé til
landvarna sinna?
— Já, varnir landsins hafa í för
með sér þungar byrðar. En hjá
því verður ekki komizt í barátt-
unni fyrir varðveizlu frelsis og
öryggis í heiminum. Yfirgnæf-
andi meiri hluti dönsku þjóðar-
innar telur þátttöku lands síns í
varnarbandalagi lýðræðisþjóð-
anna nauðsynlega.
GRÓANDI Á SVIÐI
LJÓÐAGERÐAR
— Er um nýja strauma að ræða
í menningarlífi dönsku þjóðar-
innar um þessar mundir?
— Mér finnst gæta þar vakn-
ingar og vaxandi ræktarsemi
gagnvart hinum varanlegu and-
legu verðmætum. Á sviði ljóða-
gerðar ríkir mikill gróandi. En
á sviði hins óbundna máls höfum
við orðið fyrir miklu áfalli við
fráfall Martins Hansens. En síð-
asta bók hans var eins og kunn-
ugt er um ísland.
Ég verð þó að segja, að ef við
förum í mannjöTnuð við íslend-
inga í dag á sviði bókmenntanna,
þá munu íslendingar verða þar
númer eitt. Við eigum enga rit-
höfunda, sem jafnast á við Gunn-
ar Gunnarsson og Halldór Kiljan
Laxness.
UM SVIÐ NJÁLU
— Hvað viljið þér segja um
sambúðina milli íslendinga og
Dana í dag?
— Fyrst og fremst það, að til-
finningar okkar, Dana og íslend-
inga, eiga ekki einhliða að mótast
af fortíðinni. Maður á að viður-
kenna, að mistök eru mistök. En
fleiri og fleiri sameiginleg verk-
efni hafa fært þjóðir okkar nær
hvor annarri.
Þetta er í fyrsta skipti, sem ég
kem til íslands. Áður hafð,i ég
lesið ýmislegt um land og þjóð.
Nú hefi ég farið austur í Fljóts-
hlíð, komið ó Hlíðarenda og farið
víðar um svið Njálu. Hinn mikli
harmleikur hefir svifið mér fyrir
hugskotssjónum. Og ég hefi
heimsótt Þingvelli og kynnzt
töfrum hins stórfenglega lands-
lags þessa gamla þingstaðar. Nú
á næstunni ætla ég svo vestur í
Dali ogheimsækja bæ Eiríks
Rauða. Áður hefi ég komið til
Eiríksfjarðar í Grænlandi og stað
ið við rústir þeirrar kirkju, sem
fyrst var byggð á vesturhveli
jarðar. Siglingin frá íslandi til
hins óþekkta Grænlands var ein-
stætt afrek.
En það er merkilegt að sjá með
hvílíkum krafti og hraða hið
unga ísland byggir sig upp. Mér
hefir fundizt dásamlegt að koma
hingað, segir Julius Bomholt
menntamálaráðherra að lokum,
og ég fer héðan fullviss þéss. að
milli minnar þjóðar og íslenzku
þjóðarinnar ríkir vaxandi skiln-
ingur og vinátta.
S. Bj.
Þess skal gelið,
sem gert er
ÖÐRU hvoru kveða upp úr radd-
ir um það, hve almennmgur ger-
ist nú fráhverfur kirkju og krist-
indómi.
Hefði kirkja vor tekið upp
auglýsingaáróður, svipaðan þeim,
er nú tíðkast í samkvæmis- og
viðskiptalífinu, fyndist mönnum
eflaust annað. Sannleikurinn er
nefnilega sá, að vinir kirkjunnar
eru miklu fleiri en nokkur veit.
í öllum söfnuðum landsins eru
menn og konur, sem eru sífellt
að vinna fyrir kirkju sína, með
gjöfum eða á annan hátt. Og ég
hygg að segja mætti að engri
einni stofnun í landinu, unna
menn jafn almennt og kirkjunni,
enda sýna áheit og gjafir það
glegggt.
Með því að dregist hefur, að
því er ég bezt veit, fytir sóknar-
nefnd Patreksfjarðarsóknar, að
þakka mjög veglega gjöf, sem
Patreksfjarðarkirkju var færð á
s. 1. vori, vil ég hér með fyrir
hönd nefndarinnar, sjélfs míns
og safnaðarins alls, færa kven-
félaginu „Sif“ á Patreksfirði,
undir stjórn frú Helgu Guð-
mundsdóttur, innilegustu þökk
fyrir þá hina góðu og veglegu
gjöf, er konur félagsins færðu
Patreksfjarðarkirkju 25 ferming-
arkirtla, að gjöf á s. 1. vori. Voru
því börn á Patreksfirði í fyrsta
sinn í vor sem leið fermd í kirtl-
um. Var fólkið hið ánægðasta
með það fyrirkomulag og þótti
fermingarathöfnin fyrir þá sök
enn hótíðlegri. Eiga kvenfélags-
konur staðarins miklar þakkir
skyldar fyrir þessa þörfu og
rausnarlegu gjöf til kirkju sinnar
(safnaðarins). Mun margur, fá-
tæklingurinn, ekki sízt kunna að
meta gjöf þessa er árin líða, því
að með hinu nýja fyrirkomulagi,
að ferma börn öll, jafnt drengi
sem stúlkur, í þar til gerðum
kirtlum, er allmikilli útgjalda-
byrgði létt af þeim, er börn
eiga. — Er gjöf þessi, ekki
Frh. á bls. 12.
NORRÆNA iðnsambandið hélt
11. þing sitt í Kaupmanna-
höfn dagana 15.—16. ágúst s.l., en
aðilar að sambandinu eru heild-
arsamtök iðnaðarmanna í öllum
Norðurlöndum. Af hálfu Lands-
sambands Iðnaðarmanna sóttu
þingið forseti sambandsins
Björgvin Frederiksen, og fram-
kvæmdastjóri þess Eggert Jóns-
son.
Þingið var sett í salarkvnnum
Iðnaðarmannafélagsins í Kaup-
mannahöfn, mánudaginn 15.
ágúst kl. 10 f.h. og voru viðstadd-
ir um 300 boðsgestir, þar á r.ieðal
ráðherrar og sendifulltrúar hirina
Norðurlandanna í Kaupmanna-
höfn.
Formaður danska iðnaðar-
mannasambandsins Poul Persson,
flutti fyrstur ávarp og bauð full-
trúa og gesti velkomna. Formað-
ur finnska iðnaðarmannasam-
bandsins, Lauri Viljanen, flutti
ávarp og kveðjur fyrir hönd er-
lendu fulltrúanna á þinginu.
Julius Hansen borgarstjóri
bauð þingið velkomið til Kaup-
mannahafnar. H. C. Hansen for-
sætis- og utanríkisráðherra Dana
lýsti þingið sett og ræddi þýðingu
norrænnar samvinnu, sem nú
væri í ýmsum greinum langt á
veg komin. Prófessor Thorkil
Kristensen, fyrrv. fjármálaráð-
herra flutti ítarlegt erindi um
þýðingu iðnaðarins í norrænu at-
vinnulífi. Hann sagði að iðnaður-
inn væri mjög þýðingarmikill og
öflugur atvinnuvegur á Norður-
löndum og stæði verksmiðju-
rekstrinum engan veginn að baki,
svo sem margir hefðu tilhneig-
ingu til að telja. Mætti m. a. sjá
það af því, að árið 1948 hefðu í
Danmörku verið 90 000 iðnaðar-
fyrirtæki með 350.000 manns í
þjónustu sinni en 12000 iðjufyrir-
tæki með 330.000 manns i þjón-
ustu sinni. Hann benti á, að það
væri alrangt að vaxandi tækni
yrði til þess að útrýma iðnaði og
iðnaðarmönnum og breyta öllu í
verksmiðjurekstur. Að vísu hefði
tækniþróunin orðið til þess að
einstakar iðngreinar hefðu nær
alveg horfið yfir í iðju, svcr sem
t.d. skósmíði, en tækniþróunin
hefði einnig skapað nauðsyn
margra nýrra iðngreina, t. d. í
vélaiðnaðinum og við smíði og
viðhald hinna margvíslegu sam-'
göngutækja nútímans. Nú væri
mjög rætt um kjarnorkuna og
hagnýtingu hennar. Mætti og
vænta þess, að á síðara helmingi
þessarar aldar myndaðist þörf
fyrir margar nýjar iðngreinar í
sambandi við hagnýtingu kjarn-
orkunnar og margvíslega kjarn-
orkutækni. Iðnaðurinn væri
þannig sannarlega ekkert sem
stæði í stað, heldur væri hann í
stöðugri framþróun með vaxandi
tækni. Verksmiðjurnar myndu
heldur alls eigi útrýma iðnaðin-
um eða iðnaðarmönnum, heldur
þyrftu þær mjög, og í vaxandi
mæli á vel menntuðum iðnaðar-
mönnum að halda.
Þingsetningarathöfninni lauk
með því að formaður Norræna
Iðnaðarsambandsins, Rasmus
Sörensen múrarameistari, flutti
nokkur kveðjuorð og þakkaði
ræðumönnum og gestum.
Fiðlukvartett Erlings Bloch lék
við setningarathöfnina við mikla
hrifningu áheyrenda. Fór þing-
setningin öll mjög virðulega
fram.
Þingið tók til meðferðar og
fjallaði um ýmis hagsmuna- og
áhugamál iðnaðarmanna. Lagðar
voru fram til umræðu greinar-
gerðir frá öllum aðildarsamtökun
um um starfsemi þeirra á síðasta
þriggja ára starfstímabili ásamt
stuttu yfirliti um afkomu iðnað-
arins í* viðkomandi löndum á
þessu tímabili.
Skrifstofa Norræna Iðnsam-
bandsins í Kaupmannahöfn hafði
safnað ítarlegum upplýsingum
um stöðu iðnaðarins á Norður-
löndum, hverju fyrir sig, bæði a'S
því er varðaði inenntun og at-
vinnuréttindi og fjárhagslega að-
stöðu iðnaðarmanna, og lagði
þessar upplýsingar fram á þing-
inu. Verður haldið áfram að
vinna úr þeim gögnum og full-
komna þau, en þau hafa nú þeg-
ar að geyma mikinn fróðleik.
Henry Borreschmidt fram-
kvæmdastjóri flutti ítarlegt er-
indi um tæknilega þróun iðnaðar-
ins og meistarakennsluna sem
kennsluform. Rakti hann sögu og
þróun meistarakennslunnar og
iðnmenntunarinnar og gerði
grein fyrir viðhorfunum í dag.
í Danmörku væru orðnir erfið-
leikar á að koma að nægum nem-
endafjölda við meistarakennsluna
eingöngu, en mjög kostnaðarsamt
yrði að koma upp verknámsskól-
um. Ef til vill mætti leysa vand-
ann með því að kenna nemendum
fyrst í sérstökum undirbúnings-
skólum, til þess að hægt væri að
stytta námstímann hjá meistara.
Lausnin á því, hvort velja ætti á
milli meistarakennslu eða verk-
námsskóla ætti. þá einnig ekki að
vera, annaðhvort — eða, heldur
hvorttveggja. Allmiklar umræð-
ur urðu um þetta mál og gerðu
fulltrúarnir grein fyrir því, hvern
ig þessum málum væri háttað í
sínu heimalandi, hverjar reglur
væru settar um iðnnám og hverj-
ar skyldur meisturum væru
lagðar á herðar í því sambandi.
Engin ályktun var gerð. .
Rætt var um sköttun atvinnu-
fyrirtækja, sérstaklega með til-
liti til smærri fyrirtækja. Fram-
sögn hafði Hans Grundström,
framkvæmdastjóri sænska iðn-
sambandsins, og gaf hann í stór-
um dráttum yfirlit um skattamál
á Norðurlöndum en þó einkum í
Svíþjóð. Töluverðar umræður
urðu um málið, og skýrðu þing-
fulltrúar frá ástandinu í skatta-
málum í sínu heimalandi. Voru
menn sammála um, að æskilegt
væri að skrifstofa Norræna Iðn-
sambandsins safnaði gögnum og
gerði yfirlit og samanburð á
ástandinu í skattamálum atvinnu
fyrirtækja á Norðurlöndum. Eft-
irfarandi ályktun var gerð:
„Iðnaðurinn gegnir sem fram-
leiðandi og neytandi atvinnuveg-
ur mjög þýðingarmiklu hlutverki
í atvinnu- og félagsmálum Norð-
urlanda.
Norræna Iðnsambandið æskir
þess að bæði við sköttun atvinnu-
fyrirtækja og einstaklinga sé tek-
ið réttmætt tillit til fjárfestingar-
og rekstursfjárþarfa iðnaðarins,
þannig að framleiðslugeta og fjár
hag fyrirtækjanna sé ekki of-
þyngt með sköttum.
• Norræna Iðnsambandið gerir
kröfu til jafnréttis í skattaálög-
! um, án tillits til þess, í hvaða
formi atvinnureksturinn er. Nú-
verandi ójöfnuður í skattaálögum
milli einkafyrirtækja .og sam-
| vinnufélaga verður að hverfa.“
j Þá var rætt um lánaþörf iðn-
aðarins og aðstöðu hans til öflun-
ar lána. Komu þar fram upplýs-
ingar frá öllum aðilum um að-
j gang iðnaðarins að lánum, og
hvað hið opinbera gerði fyrir iðn-
aðinn í þeim efnum í hverju ein-
stöku landi,
Engin ályktun var gerð.
Formaður sambandsins gerði
Framh. á bls. 12.