Morgunblaðið - 20.10.1955, Síða 14

r
30
MORGVNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 20. okt. 1955
1
Sjiitíu ára afmælisþing hins (s-
lenzka Kirkjufélags í Vesturheimi
ÞAÐ var í sumar, dagana 25—29.
júní, sem Hið íslenzka
lútherska Kirkjufélag í Vestur-
heimi hélt hátíðlegt 70 ára af-
inæli sitt. Sjötíu ár þykir e. t. v.
ekki ýkja hár aldur nú á tímum,
en þó er þetta eftirtektarverð
tala, þegar hugsað er til þess, að
hún felur í sér kirkjulega starf-
semi íslendinga í fjarlægri heims
álfu. Og þó má bæta við þessa
tölu, þegar talað er um safnaðar-
líf íslendinga vestan hafs, þar
sem fyrsti söfnuðurinn, sem ís-
lendingar stóðu að, var stofnað-
ur í Shawanohéraði í Wisconsin
þegar árið 1875. Aðalhvatamað-
urinn að safnaðarstofnuninni og
prestur hans var séra Páll Þor-
láksson. Safnaðarmeðlimir voru
35 og nefndu þeir söfnuðinn
„Hinn íslenzka lúterska söfnuð í
Shawano County, Wisconsin“. En
fyrsta íslenzka guðsþjónustan
vestan hafs var haldin þjóðhátíð-
arárið 1874 í Milwaukee. Á næstu
árum fjölgaði svo söfnuðum ís-
lenzkum mjög og var mönnum
ljós nauðsyn þess, að þeir hefðu
innbyrðis samband sín á milli og
kæmu fram sem ein heild út á
við. Séra Hans B. Thorgrímsson,
prestur í Norður-Dakota, reið á
vaðið við stofnun „Hins Evan-
gelisk-Lúterska Kirkjufélags ís-
lendinga í Vesturheimi". Var
stofnfundurinn haldinn á Maunt-
ain, Norður-Dakota hinn 23. jan.
1885 og næstu daga. Var þá form-
lega gengið frá stofnun Kirkju-
félagsins, en fyrsta ársfund sinn
hélt það sama ár í Winnipeg 24.
.—27. júní. Voru þar kosnir em-
bættismenn og nánar gengið frá
starfsáætlun.
Margt hefur skeð innan Kirkju
félagsins, sem vert væri frá að
segja, en það er ekki meiningin
með þessum línum, heldur hitt að
skýra örlítið frá hinu markverð-
asta, sem gerðist á fundum þess
núna s.l. júní á Gimli, Manitoba,
Kanada.
Sem fyrr segir hófst þingið að
kvöldi 25. júní með borðhaldi í
kjallara hinnar nýju kirkju Gimli
safnaðar, sem er hið veglegasta
Guðshús og söfnuðinum, sem
ekki er fjölmennur, til hins mesta
sóma. Sýnir það, hve mikil er
hægt að gera, ef allir eru sam-
taka og samhuga. Þá um kvöldið
voru kynntir hinir ýmsu gestir,
sem komnir voru á þingið. En að
borðhaldi loknu flutti forseti
Kirkjufélagsins, dr. Valdimar J.
Eylands, skýrslu sína. Hann kvað
mikið hafa áunnizt í kirkjuleg-
um efnum og leit björtum augum
fram á leið. Hvatti menn til
starfa í hinum evangeliska anda,
sem innan Kirkjufélagsins ríkti.
Hann talaði um Kirkjufélagið
sem 70 ára ungling, sem ætti tvo
stærri bræður, sem á margan hátt
styrktu það og aðstoðuðu, Með
orðum sínum átti hann við The
United Lutheran Church of
America (ULCA) og Þjóðkirkju
íslands. Á s.l. 14 árum hefði
ULCA veitt kirkjufélaginu fjár-
styrk töluverðan, en nú væru
starfandi innan Kirkjufélagsins
fjórir prestar, sem hlotið hefðu
menntun sína og vígslu heima á
Islandi. Hinir opinberu fulltrúar
þessara aðila voru þeir Rev. dr.
G. Harkins og séra Ólafur Skúla-
son, fluttu þeir báðir kveðjur og
erindi, og afhenti séra Ólafur
einnig skrautritað ávarp, sem
biskup íslands, dr. Ásmundur
Guðmundsson, sendi Kirkjufélag
inu. Komst biskup svo að orði:
„Þjóðkirkja íslands sendir
Hinu Evangeliska Lúterska
kirkjufélagi íslendinga í Vestur-
heimi kveðju sína og samfagnar
ví, er það heldur nú sjötugasta
ársþing sitt.
Starf yðar er orðið mikið og
blessunarríkt. Þér hafið varð-
veitt kirkjuarfinn dýra frá feðí-
um vorum og mæðrum og lagt
fram mikinn skerf til verndunar
tungu vorri og þjóðerni. Kristin-
dómurinn hefur létt yður lífsraun
yðar. Þér hafið veitt miklum og
góðum kirkjuleiðtogum yðar ör-
ugga fylgd.
Þjóðkirkja íslands þakkar yð-
ur ást og tryggð og treystir því,
að aldrei rofni böndin á milli. Vér
viljum allir vera eitt, greinar á
sama meiði, Jesú Kristi.
Vér biðjum Drottinn, athvarf
vort frá kyni til kyns, að leiða
yður um ókomin ár og blessa
Kirkjufélag yðar og yður hvern
og einn.
Lifið heilir um aldur í friði
hans óg kærleika.
Reykjavík, 17. júní 1955.
Ásmundur Guðmundsson."
Það hefur löngum verið eitt
aðaláhugamál Kirkjufélagsins að
sjá gömlu fólki fyrir samastað,
þegar það fer að hætta að geta
séð um sig sjálft. Og nú eru fjög-
ur elliheimili á einhvern hátt í
sambandi við Kirkjufélagið, þau
eru á Gimli, Mountain, Blaine og
Vancouver. Þrjú þessara heimila
eru ný, en hið fjórða, Elliheimilið
Betel á Gimli, þarfnast gagn-
gerðra endurbóta. Það var í náu
samræmi við einkunnarorð þessa
þings „Legg þú á djúpið“, þegar
samþykkt var að leitast við að
safna 175.000,00 dollurum til end-
urbyggingar Btel. Þetta er að
stefna hátt, en íslendingar hafa
fyrr sýnt það beggja megin hafs-
ins, að sé stefnt djarflega en þó
með hyggni, þá leggja þeir hug-
djarfir af stað, þó að torfærur séu
á leið.
Annað stórmál var mikið rætt
á þinginu. Var það einnig sam-
þykkt og hétu þingfulltrúar sinni
liðveizlu. Var þetta í sambandi
við allsherjar boðun fagnaðar-
erindisins. Á að heimsækja hvert
einasta heimili í þeim byggðar-
lögum, þar sem kirkja, sem er í
ULCA, er, ræða við fólk um trú-
mál og bjóða þeim á samkomur,
sem verða í kirkjunum á hverju
kvöldi í heila viku á hverjum
stað, meðan á þessu stendur.
Þessi boðun fagnaðarerindisins
mun ná yfir ÖU Bandaríkin og
Kanada og er þegar mikill und-
irbúningur hafinn. Að sjálfsögðu
verða það ekki einungis presarn-
ir, sem fara í slíkar heimsóknir á
heimilin, heldur leikmenn. Er það
einnig táknrænt fyrir alla starf-
semi Kirkjufélagsins, hve leik-
menn ber þar hátt. Á þinginu
voru prestar skiljanlega ekki
nema örlítið brot fulltrúanna og
höfðu engin meiri réttindi. Að
vísu er til prestafélag innan
Kirkjufélagsins og hélt það fund,
á meðan á þingtíma stóð, en ekk-
ert mál Kirkjufélagsins er sér-
stakt einkamál prestanna, svo að
fundur þessi stóð ekki nema rétta
klukkustund.
Skiljanlega var töluvert mikið
rætt um fjármál á þessu kirkju-
þingi, þar sem hér er um frí-
kirkju að ræða. Er fjárhagur
Kirkjufélagsins sæmilegur, en
alls fjár er safnað með frjálsum
framlögum. í þeim skilningi, að
hver maður hafi hlotið frá Guði
sína „talen'tu", sem honum beri
svo að standa skil á aftur, að
hann sé ráðsmaður Guðs hér á
jörð, sem þess vegna beri að færa
Guði hluta af þeim ávöxtum,
sem honum falla í skaut hér.
Enskan var hið ríkjandi tungu-
mál á þinginu, enda er orðið svo,
að í kirkju íslendinga fara guðs-
þjónustur flestar fram á ensku,
en einstaka söfnuðir hafa jafn-
margar messur á ensku og ís-
lenzku. Yngsta kynslóðin er að
hverfa algjörlega að enskunni og
verður kirkjan að ná til kennar
á því máli. Eitt þingkvöldið var
þó algjörlega helgað íslenzkunni
og sambandinu við heimalandið.
Þar flutti séra Bragi Friðriksson
messu á íslenzku, séra Eiríkur
Brynjólfsson, fyrrum prestur á
Útskálum, talaði um sambandið á
milli Kirkjufélagsins aunars veg-
ar og íslenzku þjóðkirkjunnar
ÚR ÁLFTAFIRÐI VESTRA
eftir Jóhann Hjalfason
Oktober, 1955.
ENN var að nokkru hið sama
tíðarfar síðari hluta sumars-
ins, er verið hafði í júlí og ágúst-
mánuðum, og þó allmiklu kald-
ara, með því að þá brá til norð-
lægrar áttar með snjókomu á
fjöll og allt niður í byggð á
stundum.
FJALLVEGIR
Ekki hafa þó fjallvegir lokazt
af þeim sökum, utan Breiðadals-
heiði, sem liggur á milli ísafjarð-
ar og Önundarfjarðar. Stóð það
þó aðeins um stundar sakir þar
sem snjónum var fljótlega rutt
af veginum, er upp stytti.
Breiðadalsheiði er sá fjallveg-
ur Vestfjarða, sem lokast einna
fyrst, er snjókomu gerir. Er hún
með hærri fjallaleiðum landsins
þó að stutt sé, og liggur um skörð
milli hárra fella og fjallabrúna.1
Yfirleitt er hún ekki fær bílum
nema rúma fjóra mánuði á ári
hverju, og það því aðeins að rutt
sé af henni snjó bæði vor og'
haust. Um aðra snjóléttari leið
er ekki að ræða á þessum slóð-
um og verður því við það að búa
sem er.
LÍTIL SEM ENGIN VEIÐI
í DJÚPINU
Fiskafli hefur svo til enginn
verið í Djúpinu síðari hluta sum-
arsins, utan nokkur síldveiði í
reknet, sem bátar frá ísafirði og
Bolungarvík hafa stundað.
Síðan Djúpið var alfriðað fyrir
dragnótaveiði hefur oft verið þar
veiðisælt hjá smábátum síðari
hluta sumars og á haustum, svo
sem var áður fyrr á tímum ára-
bátanna. Á fjórða tug aldarinn-
ar hófu allmargir 15—20 lesta
bátar dragnótaveiðar hér vestra
innfjarða og á grunnmiðum. —
Fiskuðu þeir oft vel yfir sumarið,
eða þann tíma sem slíkar veiðar
voru heimilaðar á ári hverju,
einkum kola, sem þá var í góðu
verði. Á fáum árum gekk þó
kolastofninn mjög til þurrðar,
auk þess sem dragnótin þótti
spilla mjög annarri fiskveiði
grunnmiðanna. Fækkaði þá brátt
smábátum við lóðafiski vor og
haust, og náði sá atvinnuvegur
sér eigi aftur fyrr en dragnóta-
veiði í landhelgi var afnumin
með öllu við gildistöku nýju
fiskveiðilöggjafarinnar frá 1952.
Ýmsir trillusjómenn við Djúp
halda því nú fram, að enn sé
vegið í hinn sama knérunn með
rækjuveiðunum sem með drag-
nótaveiðunum áður. Þ. e. a. s.
að rækjunótin spilli lífsskilyrð-
um annarra nytjafiska innfjarða
á sama hátt og dragnótin fyrr.
Telja þeir að bæði þessi veiðar-
færi valdi stórspjöllum á botn-
dýralífi og botngróðri, auk þess
sem þau gruggi svo sjóinn þar
hins vegar. Lagði hann áherzlu á
það, að báðir mættu nokkuð af
hinum læra. Þá flutti séra Ólafur
Skúlason erindi um endurreisn
Skálholts. Sýndu menn undir
fundarlokin áhuga sinn á því
máli, með því að láta fé af hendi
rakna til endurreisnarinnar.
Á afmælisþingi þessu var bæði
horft til baka og leitazt við að
sjá fram í tímann, auk þess sem
nútíðin var rædd. Öll starfsemi
þingsins einkenndist annars af
áhuga og trausti á framtíð Kirkju
félagsins, sem notið hefur ágætr-
ar forustu dr. Valdimars J. Ey-
lands undanfarin ár. Var hann
enda einróma endurkjörinn for-
seti til næsta árs, um leið og hon-
um voru þökkuð unnin störf. Rit-
ari var kjörinn séra Eric Sigmar,
sem mun mörgum íslendingum
að góðu kunnur, frá því að hann
stundaði nám við Háskóla íslands
veturinn 1953—4.
Séra Valdimar J. Eylands sleit
starfsömu þingi með snjallri
ræðu, þar sem hann hvatti full-
trúa til þess að láta sjá í verki
árangur og þessu afmælisþingi.
Verndari Kirkjufélagsins var
kjörinn dr. Ásmundur Guðmunds
son, biskup yfir íslandi.
sem leir og leðja er á botni, að
allur fiskur flýi þau svæði um
lengri tíma. Aðrir kveða þetta
engu gegna, að því er rækju-
nótina snertir, og einstaka mað-
ur heldur því meira að segja
fram, að þar sé veiðisælla eftir
en áður, er rækjunótin hefur
farið um. Það mun þó mála sann-
ast að erfitt er um þetta að dæma
án beinna athugana og rann-
sókna um alllangt skeið.
INNLENDIR
VÍSINDAMENN
Það er eitt meðal margra
óleystra spursmála íslenzkra at-
vinnuvega, sem bíða úrlausnar
innlendra vísindamanna. Það er
ærið margt, sem alþýða manna
bæði til sjávar og sveita hefur
tekið eftir og haft fyrir satt í
sambandi við sjúkdóma, veður-
far og atvinnuhætti. Sumt af því
er vafalaust byggt á góðri at-
hugun og langri reynslu kynslóð-
anna, en annað eru skrök ein-
ber og hindurvitni. Vísindaleg
rannsókn ein sker úr um sann-
leiksgildið.
Meðan hún er ekki fyrir hendi
verður hver og einn að trúa því
sem honum þykir trúlegast. Þessi
saga endurtekur sig án afláts og
mun eiga eftir að gera um langa
framtíð.
STUNDAÐIFYRSTUR
MANNA HREFNUVEIÐAR
Þorlákur Guðmundsson frá
Saurum í Álftafirði mun fyrstur
manna hafa orðið til þess að
veiða smáhvali, aðallega hrefn-
ur, hér við land og gera sér það
að atvinnu. Stundaði hann veið-
ar þessar á sumrum í tugi ára
og seldi hrefnukjöt og rengi víðs
vegar um Vestfjörðu. Veiðar þess
ar stundaði hann á litlum vélbáti,
sem gerður var upp úr gömlum
sexæringi. Voru fyrstu vélbát-
arnir hér við Djúp flestir þann-
ig. Þessi bátur Þorláks liðaðist
sundur og sökk á legunni í Súða-
vík í norðanátt og ofsabrimi vet-
urinn 1948, þá gamall orðinn. Ári
síðar keypti Þorlákur nýjan bát,
nokkru stærri en hinn fyrri og
hélt enn út til hrefnuveiða. Var
hann þá háaldraður orðinn kom-
inn um eða yfir sjötugt. Þetta
voru líka fjörbrot hins mikla
veiðimanns.
Hann var nú þrotinn að heilsu
og andaðist heima hjá sér að
Saurum í nóv. mánuði árið 1950.
Auk þess sem Þorlákur Guð-
mundsson á heiðurinn af því að
hafa fyrstur íslendinga stundað
hvalveiðar sem atvinnuveg á eig-
in útgerð, var hann víðkunn refa-
og selaskytta, góður og gætinn
sjómaður og stundaði jafnan
fiskiveiðar samhliða hvalveið-
unum.
Þorlákur kynntist ungur hval-
veiðum Norðmanna, sem þá voru
fjölmennir vestra. Áttu um skeið
tvær hvalveiðistöðvar í Álfta-
firði og eina í Seyðisfirði. Mun
sú kynning einhverju hafa ráðið
um það, að hann hóf veiðar þess-
ar. Annars var honum í blóð
borin óvenju rík veiðihneigð, og
var hann þó hinn mesti dýra-
vinur.
Synir Þorláks, Karl og Krist-
ján eru einnig afbragðs skyttur
og veiðimenn miklir, svo sem
var faðir þeirra. Dálítið hafa
þeir bræður stundað hrefnuveið-
ar á vorum i apríl og maímán-
uðum, en þó í mjög srnáum stíl,
því að hvorutveggja er, að nú
eru fleiri sem þennan atvinnu-
veg stunda bæði á Vestfjörðum
og á Norðurlandi og sala á af-
urðunum treg. Verð á hrefnu-
kjöti heima á veiðistað er þó
lágt, eða 6 kr. hvert kíló.
Nokkur s.l. sumur hefur Krist-
ján verið 1. stýrimaður og skytta
á hvalveiðibát úr Hvalfirði.
FJÁRSKIPTUM AÐ
VERÐA LOKIÐ
Það er von manna, að loks sé
fjárskiptum vegna mæðiveikinn-
ar að mestu lokið. S. 1. áratug
hafa um 8000 lömb á hausti
hverju verið seld frá Vestfjörð-
um til þeirra landshluta þar sem
fjárskipti hafa verið framkvæmd
hverju sinni. Var það lán í óláni
að svo vel tókst til að hægt var
að halda sauðfjárstofni Vest-
fjarða ósýktum af pest þessari.
Má segja að það var mikil gæfa
og eigi sízt vegna þess að Vest-
fjarðaféð hefur yfirleitt þótt
mjög gott og lánast sérlega vel
í sínum nýju átthögum. Öllum
sem skyn bera á þessi mál er þó
vitanlegt, að sauðfjárstofn Vest-
fjarða er lítt ræktaður sem heild
og stendur sem slíkur að baki
hinu langræktaða þingeyska fé,
sem að mestu mun hafa fallið I
valin í hríðum íjárpestanna. Allt
frá því að Jón H. Þorbergsson
hóf leiðbeinir.garstarf sitt í sauð-
fjárrækt á 2. áratug þessarar ald-
ar, hefur fjöldi vestfirzkra
bænda lagt mikla áherzlu á það
* að bæta fé sitt, með tilliti til af-
urða og hreysti.
j Jón H. Þorbergsson mun fyrst-
j ur manna opinberlega hafa vak-
ið athygli á svonefndu Kleifa-
kyni, sem kennt er við bæinn
Kleifar í Gilsfirði. Það fé er koll-
ótt, gulleitt í andliti og þétt-
vaxið.
Það kyn og afbrigði af þvl
hefur síðan orðið allútbreitt um
Vestfjörðu, og hefur reynzt
hraust og afurðagott í bezta lagL
Þótt nú séu eigi opinber fjár-
skipti á þessu hausti hafa samt
nokkrir bændur úr fjarlægum
héruðum lagt þá áherzlu á að
eignast Vestfjarðafé, að þeir hafa
enn nú í haust keypt nokkuð af
lömbum af bændum í ísafjarð-
ardjúpi. Fráfærur héldust leng-
ur og almennar við á Vestfjörð-
um en víðast hvar annars staðar
á landinu. Þar var því nokkur
áhugi á því að eiga annað fjár-
kyn, sem fjárræktarmenn hafa
nefnt mjólkurkyn. Það var lang-
vaxið, háfætt og ullarrírt, en sér-
lega mjólkurlagað. Nú er þetta
fé vart lengur til á Vestfjörðum.
Þeir örfáu menn af fjárskipta-
svæðum, sem opinberlega hafa
látið í ljós andúð á vestfirzka
fjárstofninum munu þó hafa
fengið eitthvað af þessu kyni.
VEGAFRAMKVÆMDIR O. FL.
f septembermánuði voru tvær
jarðýtur að vegarruðningi á
Sjötúnahlíð. Verkið reyndist sér-
lega erfitt og sækist seint sakir
bleytu og aura í jarðveginum
eftir hið úrkomusama sumar. Er
enn eigi lengra komið en út á
svonefnd Hlíðarhús, sem er fornt
eyðibýli innan við hlíðina miðja.
Býli þetta nefnist og öðru nafni
Konungsstaðir og hefur stund-
um byggt verið um fá ár á seinni
timum, svo að nokkur rækt er
þar enn í túni. Sérlega beitar-
sælt er á Sjötúnahlíð því að lítt
festir þar snjó á vetrum, en engja
slægjur eru þar litlar og eigin-
lega ekki annað en smáblettir
inn á milli urða og aurskriðna.
Nokkru innar á svo kallaðri
Hattareyri, þar sem Duusverzlura
hafði umfangsmikla síldarsöltun
á árunum í kringum 1920, er
graslendi meira og mætti þar
víðáttumikið tún setja ef ræktað
væri. O. Olavíus hefur annað
nafn á Sjötúnahlíð og nefnir
hana Sjöttungahlíð, sem mundi
þá vera dregið af landskiptum,
en aldrei er nú svo kallað í dag-
legu tali og hefur eigi verið um
langan aldur.
Skurðgrafa hefur verið að
verki í Svarfhólsengjum nú und-
anfarið vegna væntanlegs þjóð-
vegar, sem um þær skal liggja.
Hefur það reynzt hið torsóttasta
verk vegna þess hvað jarðvegur
er þar grunnur og grýttur, eina
og víða er í fjörðum vestra. Á'
mörgum stöðum eru hinar háu
og bröttu fjallahlíðar undirlend-
islausar með öllu, en á öðrum
stöðum er mjó láglendisræma
Frh. á bls. 31