Morgunblaðið - 02.12.1955, Blaðsíða 9

Föstudagur 2. des. 1955
M ORGUISBLAÐIÐ
9
Ufvarpsrceða Jóhanns Hafsteins 1. desember
ÍSLENZKA ÞJ '
TVFTR AFANGAR:
Einu sinni áður hef ég staðið
hér við hljóðnema ríkisútvarps-
íns á vegum Stúdentafélags
Reykjavíkur — við sams konar
tækifæri og nú. Það var 1. des-
ember 1942.
Þegar ég minnist þessa, er það
vegna þess, að þó að 13 ár séu
ekki langur aldur — og sízt í
sögu þjóðarinnar — þá vill svo til
að einmitt á þessu tímabili hefur
jþað tvennt gerzt í senn:
að leidd var til lykta sjálfstæð-
isbaráttan út á viff, með ehdur-
reisn lýðveldisins 17. júní 1944
— og
aff hafin hefur verið ný sjálf-
sæðisbarátta inn á viff — með
þróttmikilli og bjartsýnni fram-
farasókn á öllum sviðum atvinnu-
og efnahagslífs landsmanna —
nýju landnámi í velmegun og
þroska.
LOKASÓKN Á RÉTTLIVI
TÍMA:
Upp úr 1942 hófst lokabarátt-
an fyrir endurreisn lýðveldisins.
Minnumst þess, að landið var
þá hersetið og Surtarlogí brann
um heim allan. Voru þá sumir
þeir, sem vildu fara sér hægt að
settu marki í sjálfstæðisbarátt-
unni. Ekki skal ég rekja þá sögu.
Má vafalaust færa einhver rök
að því, að erfiðar ytri aðstæður
réttlættu á sinn hátt hik og und-
anhald, að minnsta kosti frestun
aðgerða í bili, þó að mjög sýnd-
ist sitt hverjum. Öruggan eru
þau gömlu sannindi Prédikarans
•— að ,,sá, sem sífellt gáir að
vindinum, sáir ekki, og sá, sem
sífellt horfir á skýin, uppsker
ekki.“ Einnig hitt „að aðeins nótt-
ín gerir stjörnurnar sýnilegar."
Mun það sanni næst, að einhverju
verða menn jafnan til að hætta,
bæði í lífsbaráttu einstaklinga
og þjóða, og að timar hættunnar
og stórra veðrabrigða skapa ef
til vill þau gullnu tækifæri, sem
síðan bjóðast ekki — eins og
stjörnurnar sjást ekki, þegar al-
bjart er.
Öllu máli skiptir nú, að við ís-
lendingar létum okkur ekki tíma
hættunnar og tvisýnu fyrir
brjósti brenna en bárum að lok-
um gæfu til að sameinast í vold-
ugri þjóðareiningu og Ieiða stofn-
un lýðveldisins til lykta á rétt-
um tíma.
Enginn vildi nú þá sögu öðru
vísi en hún gerðist.
NÝTT LANDNÁM:
Ekki löngu seinna hófst hið
nýja landnám í sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar inn á við með ný-
sköpun á flestum sviðum. Hefur
sú barátta staðið síðan og stend-
ur enn. Orrustur hafa tapazt. —
Verðmæti hafa glatazt. En sókn-
in hefur verið hörð — og við
höldum í dag voldugri víglínu
framsækinnar þjóðar — enda þótt
okkur sé ekki búinn neinn Fróða-
friður og framundan séu ýmsir
þeir örðugleikar, sem þjóðin
verður að halda á allri skapfestu
sinni til að yfirstíga.
ÓTTINN VIÐ
ATVINNULKYSIÐ:
Mig langar til að bregða upp
tveim myndum úr þjóðlifinu, sem
sýna báðar erfiðleika þjóðarinn-
ar — en bara mismunandi erfið-
leika.
Fyrir um það bil 20 árum
voru framleiðsluskilyrði þjóð-
arinnar mjög af skornum
skammti. Togararnir gamlir og
úr sér gengnir. Fiskibátar litlir
©g búnir af vanefnum. Kaupskipa
flotinn lítill. Flugvélar til al-
manna þarfa engar. Vinnuvélar
litlar og lélegar. Stórvirkar jarð-
ýtur, kranar og skurðgröfur ó-
þekkt tæki. Verk- og vinnutæki
frumstæð. Ræktun hægfara. —,
Byggingarstarfsemi lítil. Fyrsta
virkjun Sogsins eina stórfram-
KVlÐA FRAMTÍÐ SINNI
En — hver er sinnar gæiu smiiur
kvæmdin á sviði raforkufram-
kvæmda. Samgönguskiiyrði smá
til sjós og lands.
Þá var þyngsti kvíffinn og
mesta órissan tengd viff óítann
við atvinnuleysi.
ÞAD, SEM NÚ RLASIR VIB:
Berum þessa tutíugu ára gömlu
þjóðlifsmynd saman við það, sem
nú blasir við:
Eg nefni hinar miklu raforku-
framkvæmdir — írafossvirkjun-
ina og fyrirhugaða síðustu full-
virkjun Sogsins — Laxárvirkj-
unina — Andakýlsvirkjunina —
Stórvirkjanir á Austur- og Vest-
urlandi — 10 ára áætlun um raf-
væðingu landsins.
Ég nefni Áburðarverksmiðjuna
í Gufunesi og sementsverksmiðju
í byggingu.
Ég minni á stóran flugflota til
innanlands- og millilandaflugs.
Ég minni á nýsköpun togara-
flotans og vélbátanna —- Eim-
skipafélagsskipanna — samvinnu
félagaskipanna og strandferða-
skipanna.
Ég minni á nýjar íbúðahúsa-
byggingar til sjávar og sveita.
Risaframkvæmdir eiga sér stað
í ræktun landsins — með stór-
virkum tækjum, þar sem nýjasta
tækni er tekin í þjónustu okkar
gömlu landbúnaðarmenningar.
Stóriðja er risin á fjölmörgum
sviðum og ný iðnþróun hefur
fest rætur, þar sém nýjungar í
iðnaði eru nærri daglegur við-
burður.
Skólar og menningarstofnanir
hafa risið um gjörvallt landið.
Vegakerfi og samgönguæðar
vaxa ár frá ári og ný flutninga-
tækni hefur leyst af hólmi gamla
tímann.
ERFIDLEIKAR
FRAMKVÆMDAHRAÐANS:
Samt er það staðreynd, að þess-
ari seinni þjóðlífsmynd fyígja
líka vissir skuggar — vandamál
og erfiðleikar dagsins í dag.
Okkur skortir fé til hinna
miklu framkvæmda.
Okkur skortir vinnuafl til
hinna öru athafna.
Það er sjúklegt ósamræmi í
tekjuskiptingu þegnanna, þar sem
tilkostnaðurinn við framleiðsl-
una, — undirstöðu efnahagslífs-
ins, — er of mikill til þess að hún
fái borið sig.
Það er vaxandi verðbólga eða
dýrtíð í landinu, þar sem hver
stétt keppir við aðra í kröfum
um aukin lífsþægindi.
Menn láta sér kjölfestuna í
léttu rúmi liggja, sem allt velt-
ur þó á, að þjóðarskútan verjist
áföllum, — það er að viðhalda
jafnvægi og festu í eínahagslíf-
inu.
En samt er mér spurn: Eru
ekki erfiðleikar þeir, sem stafa
af atvinnuleysi -— úrræðalevsi og
fátækt allir aðrir en þeir erfið-
leikar, sem í dag eru búnir ís-
lenzku þjóðinni, og sem fyrst og
fremst stafa af því, aff viff gerum
öll kröfu til þess aff gert sé svo
margt og svo mikiff á svo skömm-
um tíma?
Ef þess konar erfiðleikar, sem
nú er við að stríða, verða okkur
að alvarlegu fótakefli, svo þjóð-
in biði af varanlegan skaða, hvað
mundi þá fyrir 20 árum — eða á
öllum fyrri öldum íslendinga,
þegar fátækfin. og frumbýlings-
hátturinn vox-u fylgikonur þjak-
aðra kynslóða?
VIÐ EIGUM AÐ VERÐLAUNA
FRAMLEIÐSLUNA:
En hvað skal þá gera?
Ekki ætla ég mér þá dul að
segja fyrir um úrræðin. — Hér
þurfa að koma saman beztu
manna ráð. Það verður verkefni
Alþingis og ríkisstjórnar, og ráðu
nauta hennar, í samráði og sam-
vinnu við ábyrgðarríka umboðs-
menn, sem félagssamtök fólksins
velja sér, að leggja á ráðin til
lausnar eiTiðleikunum.
En eitt getum við strax fest
sjónir við, að mínum dómi.
Við verðum að hverfa frá
þeiri’i villu, sem allt of víða virð-
ist trufla hugsun manna, að
framleiðslan — og ekki sízt út-
flutningsíramleiðslan — sé ein-
hvers konar styrkþegi á þjóffinni
— mér liggur við að segja á
launamönnum og landkröbbum.
Oll þau gæði, sem við erum að
krefjast okkur til handa í einni
eða annarri mynd — og þurfum
í svo rikum mæli að kaupa frá
öðrum löndum — eru að lang
mestu leýti fengin í skiptum fyr-
ir fisk og aftur fisk eða sjávar-
afurðir í einni eða annaxri mynd.
Ef við hættum að framleiða
fiskafurðir — þá er óþarfi að
vera setja ný launalög á Alþingi
nú — þá er óþarfi að hafa fyrir
því að krefjast hærri launa fyrir
verkafólk í landi. — Þetta eru hin
augljósustu sannindi.
En því þá ekki að byrja á byrj-
uninni? Ti’éysta fyrst framieiðsl-
una til lands og sjávar — meta
rétt hlutverk hennar — svo aff viff
öll hin getum notiff því meiri
styrks af henni.
Væri ekki ráð að veita hverj-
um, sem framleiðir vöru til út-
flutnings, viðeigandi verðlaun
fyrir að gera þannig kleift að
við getum keypt hin eftirsóttu
gæði til landsins? Slík verðlaun
hefðu það sér til ágætis, að sér-
hverjum gæti hlotnazt þau —
ef hann bara inni að útflutnings-
framleiðslu.
um. En meira kemuir til. Vitna
ég þar til orða forsætisráðherra
okkar, sern öðrurn frefnur hefur
haft forgöngu í þessu máli, þar
sem hann kemst svo að orði:
„En auk þess vita aliir íslend-
ingar, að við bvggjum aðgerðir
okkar á helgum rétti' litillar
menningarþjóðar til að lifa í
landi sínu, því eins og komið var
högum okkar var um ekkert að
velja nema víkkun landhelginn-
ar eða landauðn."
1. desember og 17. júníl Þetta
eru bræði’adagar í frelsisbaráttu
íslenzku þjóðarinnar. 15. maí er
fóstbróðir þessara daga. 15. maí
1952 er dagur hins nýja timia —
dagur framtíðarinnar í landhelg-
ismáli íslendinga, en þá blöktu
fánar við hún, því að landhelgin
hafði verið víkkuð.
Inntak þeirra minninga, sem
við alla þessa þrjá daga eru
tengdar, er frelsi og sjálfstæffi —
sjálfsbjargarþrá.
GÆTUM STILLÍNGAR OG
\ ARUVEITI M ÞAD, SEM
ÁUNNIZT HÉFUR:
Mér finnst. að íslenzka þjóðin
í. dag þurfi ekki að kvíða sinr; i
framtíð.
En hún má ekki heldur gleyma:
aff hver er sinnar gæfu smiffur.
Skammsýni, óbilgii’ni og van -
mat á sameiginlegii velferð stétv
anna getur auðveldiega kippt fóv-
um undan almennri velmegun og
vaxandi gengi.
í fullu gildi eru í dag, á t-ím
um mikillar peningaveltu en
minna örýggis, hin gömlu aðvör
unarorð Hávamála:
„Fullar grindur
sá ek fyr Fitjungs sonum
nú. bera þeir vánar völ.
Svá er auður
sem augabragð,
hann er valtastur vina.“
Lítið mundi leggjast fyrir nú
lifandi kynslóð í augum framtíð
arinnar, ef hún reynist ekki þes,;
umkomin að búa vel og skynsam
lega að sinu og skila framtíðmri
með staðfestu þeim arði, ser.v
henni hefur hlötnazt í miklu rík
ari mæli en fyrri kynslóðurn
þessa lands.
gajaMgjaBKKa'HM' jmhjjbb■—ím
Hundrað ór liðin írn fæðingn
Þórhalls Bjornorsanar bisknps
IDAG eru 100 ár liðin frá fæð-
ingu Þórhalls Bjarnarsonar
biskups. Hann var fæddur að
Lauíási við Eyjafjorð 2. desem-
HIÐ NÝJA SJÁLFSTÆBISMÁL: ber árið 1855. Foreldrar hans
i voru Björn prófastur Halldórs-
| son og Sigríður Einarsdóttir.
Af hverju er í vitund íslend-
inga aðeins eitt mál, sem öllum
öðrum fremur gæti nú i dag tal-
izt okkar raunverulega sjálfstæð-
ismál — það er landhelgismálið
— eða friðun fiskimiðanna við
strendur landsins og á land-
grunninu?
Það er vegna þess, að í skyn-
samiegri friðun fiskimiðanna er
fólgin forsendan fyrir fjárhags-
iegri afkomu hinnar fámennu ís-
lenzku þjóðar, sem býr á evland-
inu við nvrztu höf — á takmörk-
um hins byggilega heims — eins
og það hefur verið orðað.
í þessu „sjálfstæðismáli“ eig-
um við i stríði við volduga stór-
þjóð. Við teljum, að við höfum
býggt t allar okkar. aðgerðir ti!
stækkunar fiskveiðilandhelginni,
á lögum og rétti og alþjóðadóm-
Þói’hallur Bjarnarson varð
stúdent árið 18# < og cand. theol.
! árið 1883. Stundaði hann siðan
um eins árs skeið kennslu við
lærða skólann. Árið eftir var
} hann vigöur til Reykholtspresta-
kalls. Árið 1885 var hann um
• skeið prestur á Akureyri. Það
sama ár gerðist hann kennari við
piestaskóxann. Forstöðumaður
skólans var hann frá 1894 þar til
hann var skipaður biskup yfir
íslandi árið 1908.
Þói'hallur biskup gegndi fjöl-
mörgum trúnaðarstörfum í þágu
þjóðar sinnar. Hann var alþingis-
maður Borgfirðinga árin 1894—
1899 :og aftut árin 1902 -1907.
Forseti Neðri deiidar Alþingis
var hann árin 1897—1899.
Formaður Búnaðarfélags ís
lands var hann árin 1900—1907.
Þórhallur Bjarnarson vav
kvæntur Valgerði Jónsdóttur frá
Bjainastóðum í Barðardal. Áttii
þau fjögur börn, Tryggva for
sætisráðherra, Björn búfræðing',
Svöfu og Dóru forsetafrú.
Þórhallur biskup lézt að Lauf-
ási í Reýkjavík 15. desember árið
1916 rúmlega sextugur að aldri.
UMMÆLI SÉRA FRIÐRIKS
FRIBRIKSSONAR
Mbl. átti í gær stut't samtal við
séra Friðrik Friðriksson, sem var
náinn \ inur Þórhalls biskups og
bað hann að lýsa honum i stuttu
máli. Komst hinn aldni æskulýðs
leiðtogi þá að orði á þessa leið:
Þórballur Bjarnason var háv
maður, glæsilegur og framúr-
• skarandi friður sýnum. Var fram
koma hanaöll hin höfðinglegasta.
• Rólvndur var hann í fasi en þö
j ákveðinn. Hann var vitur maðui,
1 Frh. á bls. IX