Morgunblaðið - 08.12.1955, Qupperneq 13

Fimmtudagur 8. des. 1955
MORGVTSBLAÐIÐ
29
Hugleiðingar laxveiðinrta nns
Nýja lax- og silungsveiðilöggjöfin
og eldi lax- og silungsseyða
ÞEGAR ég las greinina í Vísi 23.
okt. s. 1. um Klak- og eldis-
stöðiná við Elliðaárnar, komu
mér í hug gamlar og nýjar bol i-
leggingar um, á hvern hátt au.ra
msctti stofn verðmesta fisksin ;
sem landið á.
Þjóðin er nú á síðustu tímum
orðin svo vön stórfelldum tekjum
á flestum sviðum, að það er lítið
hugsað um smámunina, og það
má segja, að lax og göngusilungs-
veiðin sé ekki stór hluti þjóðar-
teknanna. En hinn þjóðkunni af-
hurða gáfumaður og skáld Einar
Benediktsson leit þó öðrum aug-
um á þetta mál á sínum tíma og
hélt þvi fram að auka mætti stofn
þcrsara fiska stórum, og þá um
leið veiði þeirra til hagsbóta fyr-
ir bændur og búalið og þjóðar-
heildina alla.
Á þeim tíma var það álit vís-
indamanna að auka mætti stofn-
inn með klaki, á þann hátt, að
taka iifandi fisk úr ánum áður
en hryggning fer fram og fram-
kvæma frjóvgunina af manns-
höndinni og lata svo hrognin
þroskast undir eftirliti mannsins,
þar til seiðin kæmu út og sleppa
þeim ekki í árnar fyrr en um
það leyti sem kviðpokinn væri
að tæmast. Þeir héldu því fram að
með þessu móti kæmust miklu
fleiri seiði lífs af en 1 hinu
náttúrlega klaxi fisksins í ánum.
En eftir áratuga rannsóknir á
þessu sviði, í fjölda mörgum lönd
um, eru menn nú komnir að
þeirri niðurstöðu, að þetta ber
ekki þann árangur sem vonir
stóðu til, og ber ýmislegt til þess,
sem of langt mál yrði í þessari
grein, ef upp yrði talið og skil-
greint sem þyrfti. Með þessum
rannsóknum hafa hinir sömu vís
indamenn komist að þeirri niður-
stöðu og færa fyrir henni mjög
auðskilin rök, að það sem eigi og
þurfi að gera sé að ala seiðin upp
í allt að sjávargöngustærð, og þá
að sleppa þeim í árnar.
Það undrar marga, sem um
þessi mál hugsa, sinnuleysi það
sem ríkir meðal þeirra bænda
sem hiut eiga hér að máli. En
því miður er ástæðan augljós,
Síðan flestar eða allar bergvatns-
árnar eru nú leigðar stangaveiði-
mönnum, sem gefur viðkomandi
bændum árvissari og meiri tekj-
ur en tekjur þeirra gætu orðið
með þeim veiðitækjum og veiði-
heimildum, sem lög leyfa, þá
virðast þeir ánægðir og skifta sér
lítið eða ekki af, þó félögum
þeirra, bændunum við ósasvæðin,
hafi lánast, s-ðan lögin 1932 voru
samin, að færa út kvíarnar langt
um fram það sem hin stórmerku
lög á þeim tíma ætluðust til. Enda
sjást ótvíræð merki þess á ýms-
an hátt, að stofninn er að rýrna
á allan hátt, bæði smækkandi og
fækkandi, hvort tveggja af eðli-
legum ástæðum, í þeim berg-
vatnsám, sem renna í jökulár þar
sem netjaveiði er stunduð.
Nú liggur fyrir Alþingi nýtt
lagafrumvarp um breytingu á á-
kvæðum laga um lax- og silungs
veiði frá 1932. Ég hefi lesið þetta
(laga)frumvarp með athygli, en
það er langt og margs að gæta.
Það er ekki nokkur vafi, að margt
í því er til stór bóta frá því sem
áður var, og augljóst er að nefnd
sú, sem skipuð var til samnings
frumvarpsins, hefur gert sitt ýtr-
asta til að sigla milli skers og
báru, þannig að halla ekki of á
þennan hefðbundna rétt ósa-
bænda, vitandi þó að fiskstofn-
inum er þar fyrst og fremst hætta
búinn.
Vonandi væri, að Alþingi at-
hugaði þetta mál algjörlega hlut-
laust, án tillits til hagsmuna ein-
stakra kjósenda. Alþingi hefur
áður, til heilla, tekið ákvörðun
um hliðstætt mál, landhe!: ismál-
ið, þar sem mun miklu fleiri ein-
staklingar urðu fyrir stórfelldu
atvinnutjóni, eða allir þeir
mörgu smærri vélbátar sem
hsetta urðu atvinnumöguleikum
sínum við dragnótaveiðina og
:m gaf þjóðarbúinu tugmilljónir
kvóna í tekjur á ári, en sem gjör-
sa: úega þurrkaðist út og varð til
stót tjóns fyrir þessa bátastærð.
Hér er um að ræða milli 50 og
60 báta, svo það er ekki lítill hluti
af framleiðslutækjum þjóðarinn-
ar sem um er að ræða. —
En þegar almenningsheill krefst
einhvers, þá verða hik-
laust hagsmunir nokkurra ein-
staklinga að víkja. En þó ÖU
neta og ádráttarveiði yrði bönn-
uð, sem verður fyrr eða síðar, þá
er ekki eins og ósabændur yrðu
sviftir öllum tekjum, þeir fengju
auðvitað sinn skerf af þeim arði
sem laxastofninn gæfi. Samanber
jarðirnar Laxamýri í Þingeyjar-
sýslu, Þingeyrar í Húnaþingi og
fleiri.
Ef Alþingi, sem nú situr og kem
ur til með að athuga hið nýja
frumvarp um lax- og silungsveiði,
telur að þörf sé á að viðhalda og
auka stofn þessarra fiska, til hags
bóta fyrir þióðarheildina, þá er
full ástæða til þess að endurskoða
frumvarp milliþinganefndarinnar
sem því miður hefur verið feim-
in við að segja hug sinn allan
í þessu merka máli.
Annað er einnig mjög athyglis
vert, á þessum verulegu styrkja
tímum, að ekki er gert ráð fyrir
einum einasta eyri til styrktar
Klaki eða eldi á laxa- og göngu-
silungsveiðum, í fjárlagafrum-
varpi því, sem nú liggur fyrir Al-
þingi. Það er góðra gjalda vert,
að styrkja þá sem verða fyrir
tjóni, meðan þjóðfélagið hefur
tök á slíkum styrkjum og ekki
skal sakast um þó veittar væru
12 millj. kr. til bænda á Suður-
og Vesturlandi til þess að halda
lifinu í meiri hluta af bústofni
þeirra vegna óþurrkanna í sumar.
En á sama tíma «r lokað augunum
fyrir þeim miklu hagsbótum sem
mörgum af þessum sömu mönn-
um gæti orðið af þeim auknu tekj
um í komandi framtíð, ef eitthvað
yrði gert til þss að auka mögu-
leikana á því að lax- og göngu-
silungur gæti aukist.
Hér þarf ekki milljónir á ári
hverju, heldur aðeins 200—300
þús. kr. og sennilega eru svo
margir áhugamenn til í þjóðfélag-
inu, sém hafa skilning á þessu
máli, þó ekki sé reiknað með
þeim aðilanum, sem helzt ætti að
taka virkan þátt í þessum kostn-
aði, bændunum, sem stofninn eiga
að líkur eru til að 14 tilMi af þess
ari upphæð fengist frá þeim, svo
útgjöld ríkisins þyrftu ekki að
verða nema 150—200 þús. krónur
á ári, en innan fárra ára gætu
(og það mjög líklega) þjóðartekj-
urnar vaxið mörgum sinnum þá
upphæð árlega.
Annars er það mjög athyglis-
vert í sambandi við þessi, að því
er virðist, mjög viðkvæmu lax-
veiðilög, að það eru ekki þeir að-
ilar sem stofninn eiga og hafa
tekjurnar af honum, sem sýna lit
á því að gera eitthvað til þess
að halda honum við og auka
hann. Það litla, sem þessir aðilar
hafa aðhafst til styrktar stofnin-
um hefur verið framkvæmt með
hangandi hendi, þekkingarlaust
fálm og ekki einu sinni viljað
hlýta leiðbeiningum góðviljaðra
manna, eins og t. d. Ólafs á Hellu
landi, sem á sínum tíma var ráðu-
nautur Búnaðarfélags íslands í
þessum málum, og ég held enn
síður núverandi veiðimálastjóra,
sem þó er tvímælalaust hvort-
tveggja í senn, maður með mikla
þekkingu á þessum málum og er
ábyggilega samvizkusamur og
vill gera rétt, en aðeins spursmál
um, hvort hann er nægilega harð-
skeyttur, þar sem hann á við
skilningsleysi og andstöðu að
búa. Jafnvel er það svo að sýslu-
mennirnir sjálfir veigra sér við
að taka til meðferðar fullsönnuð
brot á lögunum um lax- og sil-
ungsveiði.
Það er vitað að lögin voru og
verða óvinsæl af vissum hópi
manna, meðan neta- og ádráttar-
veiði er heimiluð, en þó með jafn
miklum takmörkunum sem voru
og nú er gert ráð fyrir í hinu
nýja frumvarpi. Því af eðlilegum
ástæðum vilja þeir aðilar, sem
hér eiga hlut að máli, hafa sem
óbundnastar hendur og reyna til
hins ítarasta að nota veiðitæki
sín, fyrst þeir eiga þau á annað
borð, og vill þá á stundum svo
fara, að út fyrir lagamörkin er
stigið.
Þar sem löggæzla getur aldrei
orðið fullnægjandi á þessu sviði,

A ...JWií *
■■
íi-ilsS/

miékVMG/
LEMGUR /
Hvert (slenrkt heimili notar órlega geysimikið af
þvottaefni Þó hver pakki kosti ekki mikla fjór-
fúlgu. dregur það sig saman á löngum tíma, og
er áriega hár kostnaðarliður hverri fjölskyldu.
'
þá er eina ráðið að taka skrefið
fullt nú þegar og útiloka alla neta
og ádráttarveiði, nema þar sem
svo hagar til að ekki getur vertð
um aðra veiðiaðferð að ræða, t.
d. þar sem engar bergvatnsár
renna í jökulvatn. En þá yrði al-
veg skýrt að taka það fram í lög-
unum, hvar slík veiði væri leyfð,
en engin undanþágu-ákvaeffi
væru til í lögunum í þessu sam-
bandi, nema að því er snertir vis-
indalegar aðgerðir.
Það er kunnugt, að á undan-
förnum 2—3 árum hefur einn ein-
stakur þegn þjóðfélagsins fengið
mikla fjárhagslega aðstoð fíá
hinu opinbera, með lánum úr op-
inberum sjóðum og beinum
styrkjum úr ríkissjóði samtals
yfir 400 þús. kr. til þess að ala
upp erlenda silungstegund, sem
regnboga-silungur er kallaður.
Um þetta tekur ekki að sakast.æn
hálfpartinn er þetta hjákátlegt,
þegar algjörlega er vanrækt að
hugsa um hinn góða íslenzka
stofn og ekkert athugað, hvort
hin ljúffenga ísl. fjallableikja og
urriði heiðavatna eru ekki fullt
eins heppilegar teg. til eldis. En
hvað vakir fyrir hinu opinbera áð
styrkja þessa tilraun og þá ein-
göngu einstakan mann, því þá
ekki alla þá sem kynnu að hafa
áhuga á þessari atvinnugrein? —
Það er vitað að nágrannaþjóðir
okkar gera töluvert að því að
rækta og ala upp silung til mann
eldis. Ýmsir bændur t. d. á Jót-
landi og í Svíþjóð hafa smá eldis-
I stöðvar til þess að afla heimilum
sinum fiskmetis, aðrir hafa þær
það stórar, að þeir geta selt ná-
grönnum sínum soðmat og enn
aðrir reka þessar stöðvar í það
j stórum stíl að þær eru sjálfstæð-
! ur atvinnurekstur og skapa þær
t. d. í Danmörku, útflutningsvöru
sem nemur nokkrum tug-millj.
króna árlega. Ekki hefi ég heyrt
að opinberir styrkir væru fyrir
hendi handa þessum atvinnuvegi
í þessum löndum og heldur ekki
í Bandaríkjunum þar sem silungs
eldi er rekið í mjög stórum stQ,
ekki eingöngu til slátrunar heldur
og til að sleppa í vötn til stang-
veiði.
Ef þessum manni hefði verit
gert að skyldu að hafa til taks
laxa-eldisseiði á öllum aldri, sem
nokkurn veginn fullnægði eftir-
spurninni, þá hefði öll þessi að-
stoð verið skiljanlegri.
Vonandi verður meðferð AJ-
þingis á lagafrumvarpi um lax-
og silungsveiði á þann veg, að alí-
ir megi vel við una, en ekki mega
þingmenn gleyma að veita smá-
skilding til styrktar eldi á laxa-
seiðum, svo hinir fáu einstakling
ar sem enn hafa hug á að auka
stofninn, hafi möguleika til að
kaupa seiðin, þó þeim sé það full
ljóst að megnið af þeirri aukn-
ingu fer í net ósabænda á þeltn
vatnasvæðum, þar sem net er»
leyfð. 1. des. 1955.
Þorgils Ingvarsson.
í
1
A
• ■ ■
|!|lff1:;!
Spanr er ektó oðelns gott þvottaefni, heldur einnlg
helmmgt ódýrora en góð erlend þvottaefni. —
Forið þvi að dœrni þúsunda húsmœðra:
‘ Áuk.
SPAR/Ð
OGNOT/Ð
... . ....................v.............
- 'X:' ,VjSL
1 - _
■
H
Fjórar nýjar „Æsku
bækur komnar úf
BÓKAÚTGÁFA Æskunnar hefir
sent frá sér fjórar barnabækur,
allar eftir íslenzka höfunda.
Fyrst skal nefnd ný Toddu-
bók eftir Margréti Jónsdóttur.
Nefnist hún „Todda í tveim lönd-
um“. Þessi bók um Toddu verður
öllum vinum hennar kærkomin,
þar sem nú vírðist sem örlög
hennar séu ráðin.
Þá er bók eftir Ragnheiði Jóns-
dóttur er nefnist „Gott er í Gla8-
heimum". Heldur þar áfram að
segja frá Herði og Helgu, sem
mörg börn kannast við.
Einnig er komin út. ný bók
eftir J[ennu og Hreiðar Stefáns-
son, kennara á Akureyri, en það
eru sömu höfundar og skrifuðu
Öddu-bækurnar, sem seldust upp
á skömmum tíma. Þessi nýja bók
heitir „Bjallan hringir".
Fjórða bókin er „Hörður á
Grund“ eftir Skúla Þorsteinsson.
Gerist hún á íslenzku heimili
fyrir þann tíma, er vélarnar
komu til sögunnar og lýsir m. &.
atvinnuháttum eins og þeir voru
fyrir hálfri öld.