Morgunblaðið - 07.01.1956, Síða 9

Laugardagur 7. janúar 1956
MORGUNBLAÐIÐ
9
Degas þráði að skapa fullkonnin lisfaverk
Dt'ptrs:
„Listin er sams konar löstur
og girndin — ma&urinn geng-
ur ekki að eiga hana heldur
tekur hana með vaMi“.
„E
F þess þarf endilega með, að
raeða, Forain," sagði franski mál-
arinn og myndhöggvarinn Degas
við vin sinn, „þá skalt þú standa
upp og segja: „Hann hafði mikið
yndi af því að teikna. Sama er
að segja um mig.“ Og farðu svo
heim.“
Nú — tæpum fjörutíu árum
eftir dauða hans — hefur hann
tryggt sér sæti meðal frumleg-
ustu listamanna sinnar samtíðar.
Hann dó áttatíu og þriggja ára
að aldri, svo að segja blindur,
vanræktur og lítilsvirtur af lista-
mönnum ungu kynslóðarinnar.
„Éfi verð innan skamms að taka eða sn'ögga hreyfingu á ótrúlega
upp blindraiðju," sagði Degas
einu sinni, er sjóndepran var að
byrgja fyrir honum litina, sem
hann þráði að fá að njóta lengur
Þessi mikli málari og snjalli mynd-
hcggvari var einrænn, viðkvæmur,
duiifr og
yngri árum Degas var mjög i
tízku i París. Dráttlistartækni
hans gerði honum kleift að skapa
óvenjulegt jafnvægi í málverk-
unum. Hver einasti miiíimeter er
útreiknaður — en þrátt fyrir það
munu ekki margir máiarar
standa Degas á sporði i því að
blása lífi í list sína.
(★} (ijr) (★}
SUM listaverk Degas virðast
hafa orðjð til á einu andartaki.
Þær sýna andartakshugarástand
DEGAS var ofurviðkvæmur, dul-
ur, bitur í skapi og háðskur
Hann átti fáa vini, og var for
hertur piparsveinn til æviloka
Einrænisháttur hans jókst með
aldrinum. Þetta háttalag hanf
átti m. a. rætur sínar að rekjs
til ákafrar löngunar hans til a?
ná fullkomnun í listinni, og vild'
hann ekki láta nein utanaðkom-
andi áhrif trufla sig.
ik ÓPERAN OG
VEÐHLAUPABRAUTIN
Mesta frægð hefur Degas get-
íð sér fyrir málverk sín úr heim
balletsins í Óperunni og frá veð-
hlaupabrautinni. Einnig err
mannamyndir hans gerðar af
hárfínni næmni. Hann var frá-l >>Dansmær klæðir siff i Sokk“
bær drattlístarmaður og emn höggmynd Degas. Er
snjallasti myndhoggvan sms hún ein af vaxmyndunttm, sem
TTa' _ .... ! fundust í vinnustofu hans, og má
Um hst srna sagðr Degas sjalf- lf henni sJá hvilik listaverk
Url* tTn- n 7 siður tu hafa farið þarna forgörð-
orðið til sjalfkrafa en min hsta- um Frummyndina hafði Degas
verk. OU min hst er árangur af unnið mJÖ frjálslega _ ef svo
ieiksviðinu. I verkum sínum sýn-
ir hann einnig þreytu og leíða
erkihertogainni af Austurríki og
ungu stúlknanna, sem bíða að
tjaldabaki — en alltaf er fegurð
að finna í balletmyndum hans.
•(★} •(★} ■(★.:
ÖÐRU máli gegnir um málverk
hans af skemmtanalífi Parísar-
borgar. Hann átti það til að reika
næturlangt frá einu danshúsinu
til annars við Champs Elysée og
virða fyrir sér dægurlagasöngv-
ara og aðra skemmtikrafta. Mál-
verk hans frá næturlífinu í þess-
um krám eru gerð af beiskju-
blandinní hæðni og miskunnar-
leysi -—- hann nýtur þess að af-
hjúpa blekkingartöfra þessara
vinsælu næturskemmtana.
DEGAS fæddist í París árið
1834. Fullu nafni hét hann
Edgar-Hilaire-Germain Degas.
Foreldrar hans voru vel efn-
aðir og væntu þess, að hann
fetaði í fótspor föður síns og
gerðist bankastjóri. En Degas
var ekki alveg á því að láta
neyða sig til að l'jalla um tölur
það sem eítir væri ævinnar.
Á skólabækumar sínar teikn-
aði hann alls konar myndir
og lét sig dreyma um að verða
listamaður. Með þrákelkninni
einni saman tókst honum að
telja föður sínum hughvarf,
og Degas eldri ákvað að kosta
son sinn til listnáms.
einbeitingu hugans og nákvæmri
athugun á gömlu meisturunum
— ég þekki htið til innblásturs
og geðhrifa.“
UPPDRÆTTER HANS —
SJÁLFSTÆÐ LISTAVERK
Enda var Degas framúrskar-
andi nákvæmur og vandvirkur.
Hann gerði venjulega marga
uppdrætti af málverkum sínum,
áður en hann tók að beita lit-
unum. Uppdrættirnir eru snilld-
arlega gerðir, enda margir hverj-
ir sjálfstæð listaverk.
Dráttlist hans var mjög frum-
leg, og stafar það m. a. af áhrif-
um frá japanskri list, sem á
mætti segja. — Hafði hann notað
brotið skaft af pensli og vír-
stubba til að styrkja myndina.
Það er mjög áberandi í þessari
höggmynd, að Degas dregur fram
fegurðina í klaufalegri stöðu
dansmeyjarinnar.
eðlilegan og lifandi hátt. Einmitt
í þessu skynjar áhorfandinn bezt
meginþáttinn í skapandi hæfi-
leikum Degas.
Viðfangsefni sín valdi Degas
með sérstökum hætti miðað við
samtímamenn hans. Balletmál-
verk hans eru ekki aðeins af glitr
andi ljósum og fjörlegum dansi á
„Tvær þvottakonui. Viðfangsefni á borð við þetta voru algjörlega
óviðeigandi í málaralistinni fyrir tíð impressionistar na, og Degas
hefur að öllum líkindum verið einasti málari síns tíma, er sýndi
Fverstí. gslegar aðstæður í klassisku formi. Degas færði þannig út
s\ ið nválaralistariimar á sama hátt og Zola jók vetívang „skáld-
sögunnar.
★ ÞVOTTAKONUR
OG TÍZKUDRÓSIR
Málverkin frá veðhlaupa-
brautinni bera þess vott, að hann
hreifst af stæltum, mjúkum
hreyfingum veðhlaupahestanna
og litfögrum klæðum knapanna.
Degas mun hafa verið einn fyrsti
málarinn, sem hafði sín viðfangs-
efni frá veðhlaupabrautinni. Kon
ur málaði hann frá öllum hugs-
anlegum sjónarmiðum — þvotta-
konurnar, stritandi við sína til-
breytingarlausu vinnu — tízku-
drósir Parisarborgar, er þær
voi-u að velja sér hatta — konur
í baði, og svo mætti lengi telja.
•(★} ■(★} ■(★}
DEGAS hugðist upphaflega verða
„sagnfræðilegur málari" — eins
og Frakkar kalla það. Er hér átt
við þá, sem velja sér viðfangsefni
úr lífi Grikkja eða Rómverja.
Enda lærði Degas hjá Louis La-
mothe, fyrrv. nemanda Ingres —
eins aðal forvígismanns nýklass-
isku stefnunnar. Degas þótti La-
mothe leiðinlegur kennari og of I
mikill bókstafstrúarmaður í list-
inni. Heimsótti hann því Louvre-
safnið á eigin spýtur og iærði að
þekkja gömlu ítölsku meistarana
án nokkurra milliliða.
Hann gat ekki stillt sig um að
færa viðfangsefni sín — úr þjóð-
lífi Grikkja og Rómverja — í ný-
tízku horf með því að velja raun-
hæfar fyrirmyndir og mála nokk-
uð eftir eigin höfði. Þetta kemur
t.d. glöggt fram í málverki, er
hann gerði af spartverskum pilt-
um og stúlkum að leik. Ungling-
arnir eru ekki steinrunnar mynd-
ir hefðbundinnar nýklassiskrar
málaralistar — þeir minna mjög
á unglingana í Montmartre í
París. Degas byrjaði snemma á
listferli sínum að virða fyrir sér
lifið í kringum sig og lífið sjálít
þrengdi sig inn í verk hans
m. a. s. meðan hann var undir
áhrifum nýklassismans.
tV fæddur
ísÁLFRÆÐINGUR
Degas tók því að mála manna
„Ung balletdansmær“
Bronzhöggmynd, er Degas gerði
árið 1880
árangri á þessu sviði. Hann virð-
ist hafa verið fæddur sálfræð-
ingur og tekst snilldarlega að
sýna sálarástand fyrirmynda
sinna — enda nýtur hann þess í
málverkum sínum að tefla ein-
um persónuleik gegn öðrum ólík-
um. — í mannamyndum sínum
beitti hann skýrum dráttum
gömlu meistaranna ásamt næmri
tilíinningu fyrir mildum litum
og fíngerðum ljósbrigðum.
Hann tók aldrei við þóknun
fyrir mannamyndir sínar, og
lauk ekki við þær, sem honum
leiddist að mála. Ef íalieg kona.
sem honum féll ekki við, vildi
sitja fyrir hjá honum, var svarið
stutt og laggott eitthvað á þessa
leið: „Já, ég vil gjarna mála
mynd af yður, en þá mundi jéjí
láta yður setja upp kappa og
svuntu eins og hverja aðra snotra
þjónustustúiku."
•(★} •(★}• (★:
ÁRIÐ 1870—71 markaði straum-
hvörf á listaferli Degas. Þá kon.
hann aftur heim til Parísar, eftir
að hafa barizt á vígstöðvunum.
Tók hann þá að leita fyrirmynda
sinna í Óperunni — í balletinum
og þetta ár fann hann fyrst til
sjóndeprunnar, sem síðan ágerð-
ist hægt og hægt.
★ HRADAR HREYFINGAR,
SKÆRIR LITIR OG
HEILLANDI LJÓSBRIÖDI
í balletinum fanrr hann það,
sem hann unní — hraðar htreyf-
ingar, skæra liti og heillandi Ijós-
brigði. Ekki leið á löngu, þar tli
hann tók að nota pastelliti í stað
olíulita til að geta enn betuv
fullnægt þrá sinni eftir björtum
en þó mildum litum.
Á þessum árum kemst hann
líka í kynni við hóp ungra og
upprennandi listamanna, m. a
Manet, Renoir, Bazille og Mone*
— og í sameiningu urðu þeiv
ásamt fleirum upphafsmenrx
nýrrar stefnu — impressionism-
ans. Degas greindi nokkuð á við
lagsbræður sína — þar sem hann
gat ekki fallizt á, að mála ætt<
undir berum himni. Að gefa sig
á vald náttúrunni nægir ekki til
að skapa listaverk, sagði hann.
Listaverk verður til fyrir þol-
gæði í íhugun og ræktarseml
við stíl sinn.
★ IMPRESSIONISMI
OG SÍGILD DRÁTTLIST
Allt fram til ársins 1886
glímdi Degas einkum við að ná
því marki að samræma þau and
artaksáhrif, sem impressionistai
lögðu áherzlu á í viðfangefnum
sínum. og ódauðleg grundvallar-
atriði sígildrar dráttlistar. Hon-
um hefur tekizt þetta fullkom
lega í sumum listaverkum sinum
En hann leitaði alltaf meir.i
fullkomnunar, og síðustu ár ævi
sinnar reyndi hann að gerbreyta
stíl sínum — hann tók að reyna
að túlka fyrst og fremst sínai
eigin tilfinningar í málverkun-
um. Honum nægði ekki iengui'
að vera snilldar dráttlistarmaður,
Frh. á Dls U
„Kennslustund í dansi“. Með skörpum, rauasæjum augum virtl
Degas fyrir sér æfingarnar í kennslustofunni — hreyfingar dans
meyjanna, sem löguð'u skóna sína, teygðu sig og æfðu sig við slána
Hann sýndi á léreftinu klaufalegar hreyfingar þeirra, en sýitir
jafnfrámt fegurðina, þó að haim túlki viðfangsefnið á ráuo: :ját«
hátt. Á þessu málverki er andstæðuna að finna miili fisléti a badet
myndir, og náði hann frábærum kjólanna óg venjulegs klæðnaðar kvennanna í baksýn.