Morgunblaðið - 02.02.1956, Qupperneq 6

«
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 2. febrúar ’56
Stofnun eldflugnnstöðvur d Suöur-
ívist veldur ólgu í Skotlundi
Bréfkorn frá Skotlondi — eftir Magnús Magnússon
FY RI R nokkrum mánuðum
kom upp það mál í Skot-
landi, sem einna mestum styrr
hefur valdið um árabil. Vikum
saman tók það meira rúm í dálk-
um dagblaðanna en nokkurt
annað mál, það var helzta um-
ræðuefni manna vfir tebollum
og toddýglösum, og enn er rætt
um það af miklum hita. Það, sem
gerzt hefur, er í skemmstum
orðum það, að brezka stjórnin
heíur ákveðið að stofna til eld-
flugnastöðvar á eynni Suður-
ívist í Suðureyjum, en fjölmarg-
ir formælendur skozkrar menn-
ingar hafa mótmælt þessu opin-
berlega og gagnrýnt stjórnina
miskunnarlaust fyrir tiltækið.
FORSENDUR MÁLSINS
Til þess að átta sig sem bezt
á þessu deilumáli er rétt að at-
huga allar forsendur þess. Enn
sem komið er hafa Bretar enga
herstöð af þessu tagi í landi sínu,
og tilraunir með eldflugur hafa
farið fram í Ástralíu. Hernaðar-
sinnum þykir mikil nauðsyn á
slíkum fyrirtækjum, og skal það
ekki véfengt. Nú er Bretland
þéttbýlt land og illa rýmt til að
stunda þar stórfelldar skotæfing-
ar sem þessar, og þótti því væn-
legast, að velja stað nærri hafi
og skjóta á mö, k úti í sjó; —
Ástæðan til þess, r.ð Suður-ívist
varð fyrir valinu, var sú, að þar
er flatlendi, sem veit að úthafi,
og þéttbýli minna en víða ann-
ars staðar; á allri eynni eru mið-
ur en þrjú þúsund hræður.
EYJASKEGGJAR MÓTMÆLA
Þegar ákvörðun stjórnarinnar
varð kunn, skorti ekki skjót við-
brögð. Evjarbúar efndu til mót-
mælafundar, og eru rök þeirra
gegn skotstöðvum á eynni þess
eðlis, að þegni fámennrar og her-
lausrar þjóðar líður ekki úr
minni. ívistar-búar bentu á það
tómlæti, sem stjórnin háfði sýnt
með því að leita ekki samþykkis
þeirra, áður en hún tók þessa
ákvörðun. Þeim fannst að von-
um, sem þeir ættu meiri rétt til
eyjarinnar en ráðendur brezkra
hermála. Um þúsundir ára höfðu
forfeður þeirra yrkt hina ófrjóu
mold og dorgað að fiski sér til
máls og orðið að þola árásir er-
lendra víkinga rg kúgun höfð-
ingja; nú átti að uppræta þá úr
þessum jarðvegi, hrekja þá
burtu í þágu morðvéla.
Á fundunum ko.m fram ótti um
röskun á atvinnuvegum þeirra,
sem eftir yrðu á eynni og ekki
yrðu flæmdir burtu. Bent var á
það, að vinnufærir menn myndu
verða véltir með háu, en skamm-
góðu kaupi til að reisa her-
stöðvar á eynni, en ættu svo ekk-
ert víst, þegar því væri lokið.
En eitt veigamesta atriðið gegn
herstöðinni var það, að hún
myndi skapa suðureyskri menn-
ingu mikla hættu, en sú menn-
ing er einhver dýrmætasti þ.ióð-
ararfur Skota. Orðið menning er
sennilega hvergi notað jafngá-
leysislega og á íslandi. Ræðu-
mönnum og greinarhöfundum
hættir til að slá þvi fram án þess
að gera sér né öðrum neina grein
fyrir því, í hverju það fest. Þess
vegna tel ég mér rétt og skylt að
skýra betur, hvað átt er við með
suðureyskri menningu, en hún
stendur einmitt hvergi með
meiri blóma en í Suður-ívist.
ÍRSK MENNING
íbúar Suðureyja eru blendnir
að uppruna; forfeður þeirra
komu snemma á öldum frá ír-
landi, og er gelísk tunga þaðan
runnin. Á víkingaöld komust
eyjamar undir veldi Noregskon- (
ungs, og fjölmargir Norðmenn ^
settust þar að, er sumra þeirra ‘
getið í íslenzkum ritum. Norræn-
ir menn hafa að mörgu leyti sett
svipmót sitt á afkomendur sína
í eyjunum og menningu þeirra.
í sumum eyjum eru norræn ör-
nefni í meirihluta, allmörg nor-
ræn tökuorð eru í gelísku, og
sagnir um víkinga ganga þar enn
í munnmæium. En menning eyja
búa er þó að mestu leyti írsk,
frá írlandi er runnin tónlist
þeirra, sögur og söngvar. Til ír-
lands sóttu suðureyskir klerkar
menntun sína áður fyrr, og eng-
um Suðureyingi getur gleymzt
sambandið við írland, til þess er
skyldleikinn of náinn.
LÖNG EINANGRUN
Suðureyjar hafa löngum verið
einangraðar, síðan norrænir vík-
ingar hættu að eiga þjóðleið þar
um. íbúarnir hafa því orðið að
búa að sínu, bæði í andlegum og
veraldlegum efnum. Frá frlandi
hafði þeim komið rikulegur
menningararfur, og má segja, að
þeir hafi að mestu leyti búið að
honum til skamms tíma. Kristni
þeirra er írsk, og í Suður-ívist
eru þeir Patrekur og Kolumkilla
mönnum enn innan handar, ef í
nauðir rekur. Víða annars staðar
í Suðureyjum hafa þó menn týnt
þeirri kristni, sem Kolumkilla
færði þeim forðum, og gerzt
kalvínskir að sið. í Suður-ívist
er því sambandið við hið forna
menningarríki á írlandi enn ó-
rofið. Enn eru til þulir þar úti
í eyjunum, sem geta rakið sögur
um svipaða atburði og getið er
um á írskum skinnbókum á 12.
öld. Og enn kunna þeir söngva
með þjóðlögum þeim, sem
skemmt hafa frum um aldabil.
SAGNAÞULIR
íslendingar eru flestir sveita-
menn, eins og allir vita, og eiga
því hægara með að átta sig á þess
konar þjóðfélagi en þeir, sem
aldir eru upp í borgum. — Enn
minnast margir langra kvelda
uppi í sveit, þegar fólk skemmti
sér við að hlusta á lestur eða
rímnakveðskap. Þá hafði orðið
kvöldvaka aðra merkingu en nú,
síðan útvarpið gerði það bros-
legt. í Suður-ívist tíðkast vökur
um kvöid, þar eru bæir ekki jafn
strjálir og á íslandi, nágrannar
flykkjast að húsi sagnamanns,
þegar kvölda tekur, til að hlusta
á þær sögur, sem trútt minni hef-
ur geymt um aldaraðir. Þetta
fólk treystir miður á bækur en
íslenzkt sveitafólk. Fáir sagna-
menn eru svo góðir, að þeir telj-
ist til listamanna, en þó eru enn
nokkrir til. List þeirra er fólgin
í því að kunna mikið af sögum
og geta sagt þær á þann eina
hátt, sem þær krefjast, þjóðsög-
ur eru viðkvæm bókmennta-
grein. Sagnaþulir gera sér ijósa
grein fyrir þessu, þeir vita,
hvernig á að fara með sögurnar,
þótt fáum sé léð sú snilli. að
geta gert þeim sönn skil. Sög-
urnar og söngvarnir hafa verið
leikbókmerntir Suðureyinga og
óperur, fátæklegir kofar þau leik
hús, sem fóikið sótti; sviðið lágur
skemill við eldstóna.
SÖNGVAR VIÐ VINNU
Þeir, sem ekki þekkj? fil suð-
ureyskra söngva, hafa farið mik-
ils á mis, í þeim er oft að finna
mikinn ljóðrænan sannleika í
einföldum búningi. — Söngvar
þeirra hafa meðal annars gegnt
því hlutverki að skemmta mönn-
um við vinnu, konur sungu
gjarna, þegar þær slógu vef eða
þæfðu voð. Ógrynni af lögum
fylgir þessum söngvum, og eru
mörg þeirra undrafögur.
Þetta er hluti af því, sem við
köilum suðureyska menningu,
og er þessu öllu stefnt í voða, ef
helskeytastöðin, eins og hún hef-
ur verið kölluð, verður stofnuð í
Suður-ívist. Nú fer þeim sífjölg-
andi, sem kunna að meta ágæti
þessarar menningar, fræðimenn
erlendra þjóða hafa rannsakað
hana, skáld sækja sér þangað
efnivið. Hvers á þessi fámenna
eyja að gjalda? Hvers vegna á
hún að fórna dýrmætri aleigu
sinni í þágu hins brezka heims-
veldis? Við þessum spurningum
hefur oft verið krafizt svars, en
það er enn ókomið; enn hefur
ógæfan ekki dunið yfir, þótt bú-
izt sé við, að til tíðinda dragi,
áður mörg tungl verði af lofti.
Magnús Magnússon.
Afmæliikveðja
til frú Stefaníu Ferdinantsdóttur
á 80 ára afmæli þennar 7. nóv.
1955. —
Nú svarrar brimið á sandi
og sezt er héla á völlinn.
En nákaldur norðan andi
næðir um fjöllin.
En hérna er birta og hlýja
sem hjartað veitir úr sjóði.
Við áttræða húsmóður hyllum
með handtaki og ljóði.
Þú ólst upp við sævarsönginn
og seiðandi fuglakliðinn
og hugur þinn heillaður undi
við heiðarfriðinn.
Þú söngst með svönum á vötnum
þú söngst méð lóum í mónum
þú lékst þér við lömbin á holtum
lyngi grónum.
Þín sál er ljóðræn og söngvin
þú sérð hið góða og bjarta.
Þú elskar íslenzka vorið
af öl.u hjarta.
Og enn er andinn sem forðum
augu þ'n birtu senda.
Þú lýsir, leiðir og vermir
að leiðar enda.
Þó ráðir ei yfir auði
né eigir gullið í dyngjum.
Þú meðbræðrum miðlar brauði
og málleysingjum.
Þú sækir að settu marki
til sæmdarverka og þarfa
og veitir með hægri hendi,
hin er að staifa.
Oft var þín ævibrekka
erfið og brött að klifa.
Þú hræðist éi kletta né klungur
þú kannt að lifa.
Þótt áttræð sértu að árum
er _andinn á bezta skeiði
þú siglir á brotnandi bárum
brunandi leiði.
BÖrn þín og unnendur allir
eiga þér skuld að gjalda.
Þú vermir með hjartanu heita
hönd þeirra kalda.
Þú ert þeim í krepju og kyljum
kærleikans leiðarstjarna.
Og enn ertu móðir allra
olnbogabarna.
Nú bíður þín brosandi höfnin
og bráðum kemurðu að lendi.
Þar verða hundruð handa
að hjálpa frá grandi.
Þá hlægja þér brekkur blóma
og beztu vinirnir horfnu
og lóur og svanir syngja
söngvana fornu.
Þá verður gaman að ganga’
á gróandi lífsins vori.
Þá leika þér ljóð á tungu
og líf í spori.
Ég kveð þig með kærum þökkum
fyrir kynni frá árum liðnum
oe óska þér yndis og gleði
í ellifriðnum.
Gunnar Einarsson,
Bergskála.
Pétur Ágúst Söebeck
Hinningarofð
Sofðu vært hinn síðasta blund
unz hinn dýri dagur ljómar.
Drottins lúður þegar hljómar
hina miklu morgunstund.
Vald. Briem.
í DAG verður til moldar borinn
frá Fossvogskapellu, Pétur Ágúst
Söebeck. Hann lézt á Landsspít-
alanum 23. jan. eftir mjög þrauta
mikla þriggja vikna legu þar.
Pétur var fæddur 12. nóv.
1898, sonur hjónanna Ágústínu
Benediktsdóttur og Péturs Söe-
beeks, sem bjuggu að Veiðileysu
í Vikursveit í Strandasýslu. Sjö
ára gamall missti Pétur föður
sinn, móðir hans stóð þá eftir
með sjö börn í ómegð. Yngstu
börnin, tvíburar, voru aðeins
eins árs. Það gefur að skilja að
Pétur varð snemma að sjá sér
farborða. Hugur hans snérist
strax til sjómennsku þegar á
unga aldri. Var hann lengi báts-
maður á skipum Eimskipafélags-
ins, einkum á m.s. Lagarfossi.
Einnig starfaði Pétur að húsa-
smíðum er hann var í landi.
Hann var maður hagur vel
bæði til sjós og lands. Pétur var
fáskiptinn maður, kátur í vina-
hópi, en þó dulur í skapi. Hann
vann sér vináttu allra, sem meS
honum störfuðu.
Hann var góður heimilisfaðir
og sparaði aldrei krafta sína til
að vinna að velferð konu og
barna. Pétur var giftur Elínu
Eiríksdóttur Kúld og lifir hún
mann sinn. Eignuðust þau þrjár
dætur, Sigríði, Heiðu og Huldu
og eru þær allar giftar.
Pétur átti sex systkini eins og
áður er sagt, og lifa þau öll nema
ein systir, sem var búsett í Kan-
ada, hún andaðist 18. okt. s.l. og
má segja að skammt sé stórra
högga á milli í þennan systkína-
hóp. Tvær systur Péturs, þær
Steinunn og Kristjana eru bú-
settar í Ameríku, við Kyrrahafs-
ströndina; Benedikt, húsasmíða-
meistari, búsettur á Akureyri;
Ragnheiður í Kópavogi og Óskar,
prentari, í Reykjavík. Öll þessi
systkini syrgja góðan bróður og
óska honum góðrar heimkomu í-
landið ókunna. Sjálf þekkti ég
Pétur vel á seinni árum og kynnt
ist honum sem góðum, rólegum
og umhyggjusömum heimilisföð-
ur. Veit ég því að djúpur harm-
ur er kveðinn að konu hans,
börnum og barnabörnum. Megi
góður guð gefa þeim styrk í sorg-
inni.
Guðrún Guðlaugsdóttir.
Merkilegt ftimarit
EITT ER það rit, sem komið hef-
ur út á 15. ár, og mér þykir
næsta merkilegt og girnilegt til
fróðleiks. Þetta er tímaritið
AKRANES. Vegna nafnsins hef-
ur víst mörgum farið eins og
mér, að halda að allt efni þess
væri bundið við Akranes. Því fer
þó fjarri, því megin efni þess
er eins alþjóðlegt sem í öðrum
tímaritum landsins, sem ekki
kenna sig svo áberandi við stað
í heiti sínu.
í ritinu er mikill fjöldi merki-
legra greina er snerta alþjóð, svo
sem: Ævisögur, og sögur ýmissa
þjóðþrifafyrirtækja, félaga og
iðnfyrirtækja. Er að öllu þessu
hinn mesti fengur, þar sem þetta
er í hverju tilfelli svo vel og
rækilega gert, að leita má til
þessara greina sem ágætra
heimilda um viðkomandi efni. í
ritinu er og mikill fjöldi greina
um margvísleg efni, svo og
merka ínenn eða fræga, lista-
verk o. fl. o. fl. í því er og margt
girnilegt um þjóðlegan fróðleik
sem almennt er mj:’^ eftirsóttur.
Þótt þetta ser L.r hefur verið
talið, sé mikio cg næsta mikil-
vægt, og eitt rotti að nægja til
þess að gera ritið eftirsótt og
mikið lesið, þá er þó ótalið það
sem ég tel ómetanlegt fyrir ís-
lenzk mannfræði. Það er sá þátt-
urinn, sem þarna birtist úr
bygðarsögu Akraness, — þótt
ekki sé nema 3—4 síður í hverju
hefti. — Þ.?.r eru sögð rækileg
deili á hverjum manni sem á er
minnzt, og oft rakin ætt hans
meira og minna. Hvergi hefi ég
séð svo rækilega sagða byggðar-
sögu nokkurs bæjar hér á landi,
sem þarna er ;”crt.
Þegar ég upngöt Vav. i hve þetta
rit var alþj jðiept — en ckki
staðbundið við Akranes —, lct
ég ekki dragast úr hö.n.lu að
eignast það frá upphafi. —
Undrar mig hve það er ódýrt —.
Eg sé ekki eftir því, og mun
halda áfram að kaupa það.
Akranes er hraðvaxandi irær.
Af söguþáttunum má s'.í að
þangað flytur fólk frá • ölium
landshlutum. Með ættfærsiU
þeirri, sem fram kemur í byggða-
sögu Akraness — þar sem getið
er fæðíngarstaða viðkomandi
fólks — verður því hér um
ótæmandi fróðleiksnámu að
ræða fyrir alla þá, sem sækjast
eftir ættfræðifróðleik í hinum
ýmsu héruðum landsins. Með
því að kaupa og eiga AKRANES
getur því margur sparað sér að
leita í söfnum, eða það vísar hon-
um veginn eða kemur honum á
rekspöl.
Ég vil því ráðleggja öllum
þeim, sem unna þjóðlegum fróð-
leik að kaupa og lesa Akranes,
og þá sérstaklega þeim sem
grúska í mannfræði og ættum.
Til Akraness og nágrennis geta
margir rakið ættir sínar, og á
Akranes hefur fólk farið undan-
farna áratugi úr öllum lands-
hlutum, svo að hér er ekki í kot
vísað um fróðleik á þessu sviði,
sem tekur hug ótrúlega margra
ísiendinga, a. m. k. þegar þeir
eru komnir á miðjan aldur.
Fyrst ég fór að drepa niður
penna um þetta ágæta rit, get ég
ekki látið hjá líða að minnast
á hinn frc öæra ytri frágang rits-
ins, sem ég held að sé fágætur,
ef ekki einstæður hér á landi.
Þykir mér það myndarlega gert
af einum manni, og í litlum bae
utan Reykjavíkur — þótt vax-
andi sé, um 3000 manns —. Það
er mikill sómi, bæði fyrir rit-
stjórann og bæ hans, enda hefi
ég ýmsa heyrt undrast þetta.
Ekki veit ég hve margir kaupa
Akranes, en frá mínu sjónSrmiði
ætti það að vera útbreiddasta
tímarit landsins. Sérstaklega vil
ég benda bókasöfnum landsins á
að kaupa ritið og halda því vand-
lega saman. Hefi ég heyrt að
það muni enn fást frá upphaö,
þótt ég viti ekki hve stórt það
uppiag sé.
Ef allir þeir, sem við blaða-
og tímaritaútgáfu fást, 1. ' rlend-
is, gcrðu það með r1 i.um &gæt-
um, — bæði að c ..j og f: ágangi
— sc.n hér c? geU, þyrftu ís-
lendingar ekl. i -ð okammast sín
f rir þau í heud, en því miður
er því ekki svo farið.
Þeim manni, sem slíkt verk
vinnur, og því riti, sem gegnir
svo mikilvægu hlutverki ber að
þakka, og það er bezt gert með
því að kaupa slíkt rit og lesa.
Þingeyingur.