Morgunblaðið - 10.04.1956, Blaðsíða 2

X
MORGLNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 10. apríl 1056
iRÆÐÁ JÚHA
Frh. d.r bls. 1 |
sinnln áður, a3 þjóðin fylki sér um Sjálfstæðisflokkinn, sem
Sinni áður, :\ð þjóðin fylki sér nm Sjálfstæðisflokkinn, sem
Auk Jóhanns Hafstein tóku til máls Ólafur Thors, forsætisráS-;
herra, frú Soffía‘Ólafsdóttir, Gunnar Thoroddsen borgarstjóri og |
Björn Ólafsson. Voru utanríkismálin rædd frá ýmsum hliðum, en
öllum bar ræðumönnum saman um að hin handahóíslega meðferð
dr. Kristins Guðmundssonar á öryggismálunum væri óverjandi.
Hér fer framsöguræða Jóhann Hafstein á eftir í heild:
IÞÁTTTAKA í AHÞJÓBLEGU
sAmstakfi
Þ/HD ER fyrst eftir að ísland
varð lýðveldi og eftir lok
s'ðustu heimsstyrjaldar, að með-
£erð utanríkismálanna fer að
Verða einn veigamesti þátturinn
f stjórnmálum landsins.
Þá var íslandi hoðinn sess á
foek með öðrum frjálsum þjóðum
«g hlaut aðild að víðtæku al-
þj'jðlegu samstarfi, sem síðan
fiefir orðið æ umfangsmeira,
•nargþættara og flóknara, ©ftir
t>ví sem árin liðu.
Sumarið 1040 gerðist tsland
|>£tttakandi í Sameinuðu þjóðun-
ctm og vorið 1949 eitt af stofn-
ríkjum Norður-Atlantshafsbanda
lagsins. Jafnhliða hafa íslending-
ar verið aðilar að víðtækri
cfnahagssamvinnu hinna vest-
ræhu lýðræðisríkja, á grundvelli
Mifsball-aðstoðarinnar og ann-
airar efnahagssamvinnu í fram-
tiaídi hennar. ísland gerðist þátt-
takandi í Evrópuráðinu og siðar
aðili að stofnun Norðurlanda-
ráðsins.
Á þessum tíma hefir tsland
t>urft að taka margar örlagarík-
ar ákvarðanir í milliríkjavið-
ckiptum.
Fátt var þessu unga, alfrjálsa,
litla ríkí mikilvægara en að
ekipa hinn nýja sess á alþjóða-
VtUvangi og í milliríkjaskiptum
*n::ð virðingu og sæmd, er gæti
áimniC þjúöiíuii úausi annarra.
— O —
forusta og
m- fLSTElPT SAMVTNNA
Ég hygg, að dómur sögunnar
verði sá, að ísland hafi með full-
nra sóma og festu mótað stefn-
<ir. a og markað afstöðu sína í
ftiiau nýja alþjóðlega samstarfi
tandsins.
Tel ég, að tvennt hafi orðið
landiiHi til mestrar giftu á fyrstu
.áriim hins alþjóðlega samstarfs
«g margháttuðu milliríkjaskipta:
1. Framúrskarandi otul. hæf og
farsæl forusta utanríkismál-
anna — og
2. Óbrigðul og heilsteypt sam-
vinna lýðræðisaflanna í land-
inu í þessum málum.
Það féll fyrst og fremst í hlut
fyrrverandi utanríkisráðherra,
.’Bíarn?i sð
dtanríkismálunum forustu á þeim
fyrstu árum, þegar starfsaðferð-
ir og meginsjónarmið hins unga
lýoveldis mótuðust í samskiptum
við önnur ríki.
Var það mikið lán, að til þess
valdist maður, sem í senn hafð!
til að bera ágæta menntun, ágæta
■ftiæfileika og sem orðinn var —
löngu áður en hann tók við þessu
jjýðingnrmikJa ornbætti, — aðal
tneðráðamaður íslenzkra stjóm-
valda um allt það, er laut að
vneðferð veigamikilla mála í ut-
nnríkisviðskiptum.
F.n allir helztu forystumenn
lýðræðisflokkanna hafa undan-
teknmgarlítið verðskuldað með
«;fnni þann vitnisburö að gæta
"^bess jafnan að láta sameiginleg
cjT.narmíð sitja óskorað í fyrir-
«tíml fyrir flokkshagsmunum og
tiTsánka meðferð utanríklamál-
•enna þannig æðri sess en almennt
4»erfet í okkar pólitíska návigi og
innbyTðis dægurþrasL
Ég skai láta þennan inngang
«ægja tíl að bregða upp spegil-
«nynd af megindráttunum í
ctneðferð utanríkismálanna fram
til þessa. Þegar einsíakir þættir
era raktlr nánar, skýrist myndin
■ftetur og verður ötvíræð — en
€g tel, að nánari skilgraining
«negi liggja milli hluta að ainni.
— O —
*JYA» HEFIR GERZT
I ÖRYGGISMÁLtTNUM?
Rg sfcal þá snúa mér að því,
hvemig þessi mál horfa við í
dag, og kemur þá sérstaklega til
athugunar meðferð öryggismál-
anna, sem verið hefir á dagskrá
síðan Alþingi lauk..
Á síðasta degi þingsins tekur
Alþingi mjög örlagaríka ákvörð-
un í öryggismálunum, sem jafn-
gildir uppsögn varnarsamnings-
ins við Bandaríkin frá 1951, ef
þeir, sem að álylrtuninni standa,
meina nokkuð með henni.
Það er láíið að því liggja, að
nú séu „gjörbreytt viðhorf", eins
og það er orðað, frá því sem áð-
ur hafi verið, sem réttlæti hina
nýju ákvörðun.
Utanríkisráðhen-a landsins,
sem jafnfamt er formaður ráðs
Norður-Atlantshafsbandalagsins,
er að visu nokkuð riðinn við af-
greiðslu málsins, en þó með þeim
hætti, sem undrun vekur.
Þessi aíriði skal ég nú rekja
nánar.
— O —
HIN „BREYTTU VIÐHORF“:
Hver eru hin breyttu viðhorf
og hvenær hafa þau skapazt?
Ég leyfi mér að víkja nokkur
ár aftur í tímann, þ. e. a. s. til
síðustu alþingiskosninga 1953, og
vil nú rífja upp afstöðu manna
til þessara mála þá.
Hermann1 Jónasson flutti þá
ræðu í rikisútvarpið rétt fyrir
kosningarnar, sem Tíminn sagði
um, að fáar útvarpsræður hefðu
um langt skeið vakið eins mikla
athygli eða verið rómaðar meira,.
og að einkum hafi vakið mikla
athygli sá kafli ræðunnar, er
fjallaði um varnarmálin. Hann
komst þá að orði á þessa leið:
„Ef það eru svik við þjóðina,
glæpamennska og Iandráð, eins
og Þjóðvarnarmenn og kcrnmún-
istar kalla það, að hafa landið
ekki varnarlaust, eru þá ekki
allir stjórnmálamenn í Bretlandi
svikarar og landráðamenn? Eru
þá ekki allir stjómmálamenn í
ir stjómmálamenn í Hollandi
landráðamenn? Og það má taka
Frakkland með og fleiri lönd,
sem hafa miklar hervarnir, en
öll hafa talið sér það nauðsyn-
legt vegna hættuástandsins að
Jóhann Hafstein alþm.
hafa erlendan her í landinu til
viðbótar. Og eru þá Norðurlanda-
búar, Danir og Norðmenn, sem
verja þriðjungi af ríkistekjunum
til hernaðarþarfa, þvílíkir aular
og svikarar við sínar þióðir?
Ef íslenzkir stjórnmálamenn
eru landráðamenn og glæpa-
menn, þá eru allir lýðræðissinn-
aðir stjómmálamenn í Vestur-
Evrópu það eirinig. Og ef fremstu
stjórnmálamenn veraldar álíta,
að ekkert land geti nú verið óvar-
ið vegna hættuástandsins, er þá
Island, sem kommúnistar og Þjóð
vamarmenn segja að sé einna
þýðingarmesta landið í hernaði,
eíni bletturinn í Vestur-Evrópu,
sem er öruggt að haía óvarinn?"
HEFIR SKAPAZT
HERNAÐARLEGT JAFNVÆGI
IEVRÓPU?
Nú vil ég ekki segja, að það,
Baifi Blnfs Tliifs
Prh «»♦ Me )
síðar samþykkir svo flokknr saina dr. Kristlns nieð koinm-
únistum o. fl. þingsályktunartillögu um uppsögn varnar-
samningsins og lýsir hann því þá yfir, að þessi ákvörðun
sé sízt tíi þess íaliin að styrkja varnarbandaJagið!!
Það hefur enginn véfengt, sagði Ólafur Thors, að það sé
réttur okkar, að segja unp varnarsanmingniíni En hitt er
annað mál, að við áttum fyrirfram að óska umsagnar dóm-
hærra aðOja um, hvoða áhrif slikt hefði á öryggi okkar og
varnarstöðu vestrænna þjóða. Hitt að ákveða íyrst að
vamariiðið hverfi, en sþyrja siðar hvOrí það sé óiuett fyrir
öryggi landsáns, er fyrir neðan aliar hclíúr.
Við erum hiekkur í varnarkeðju vestrænna þjóða. Alveg
eins og við ósknðum 1951 umsagnar dómbæria aðilja um
ástandið í heiminum og þýðingu íslanris fyrir sameigin-
legar vamir og báðura síðan á grundveili þeirrar þekk-
ingar um hervemd, eins áttum við nú vegna sóma okkar,
ðryggis og fyrirheita að byggja ákvarðanir okkar á þekk-
íngu, en ekki á pólitískum refjum.
Þegar viðkvæmasta mál þjóðarinnar, sjálf öryggismálin,
ern notuð þannig blygðnnarlaust sem pólitsskt bitbein, þá
hvíiir sú skylda á herðum stærsta stjóripmálaflokksins, að
segja þjóðinni sannleikann.
Frá þeirri skyldu mun Sjálfstæðisflokkurinn aldrei livika.
Það er að sönnu hugsanlegt, að einn og einn maður telji
að nokkur áhætta fylgi þessu. En mín spá er sú, að þegar
þjóðin hefur fengið hrcinskiliilsiegar upplýslngar um málið
eg áttar stg á staðreyndum, þá muni vopnln snúast í höndum
andstæðinganna og einmitt þetta mál verða öllum öðrum
líklegra til að auka virðingu manna og traust á Sjálfstæðis-
flokknuur. sagði Ólafur Thors að lokuui.
sem sagt var fyrii- þremur ár-
um, þurfi að eiga jafnt við í dag.
Og Hermann Jónasson ráðgerir í
ræðu sinni, að tímarnir og aðstað-
an geti brcytzt og segir í því sam-
bandi m. a.:
„Eina von okkar er sú, að hern-
aðarlegt jafnvægi skapist í Ev-
rópu. Vesíur-Evrópa sameinist í
sterkri vörn gegn hættunni að
austan og hervernd ísiands verði
úr sögunni."
Að hervernd íslands geti orðið
úr sögunni án þess að öryg'gi
landsins sé talin hætta búin, hef-
ir verið þungamiðjan í utanríkis-
málastefnunni frá því varnar-
samningurinn var gerður árið
1951.
En hefir skapazt hemaðarlegt
jafnvægi í Evrópu nú? Það væri
betur, að svo væri. En hvaða
upplýsingar liggja fyrir um það
og hvaða tilraunir hefir forusta
Islanda í utanríkismálunum gert,
til þess að afla siíkra upplýsinga
og gera Alþingi og ríkisstjóm
grein fyrir þeim?
NIÐITRSTÖÐUR RÁÐS
4-BANDALAGSINS
Við skulum ræða það atriði
nánar síðar. En ég minni á það
hér, að einu opinberu upplýsing-
amar, sem við höfum frá hæst-
virtrun utanríkisráðherra og for-
manni Atlantshafsbandalagsins,
eru frá því í desember s. L, er
hann kom heim af síðasta fundi
ráðs Atlantshafsbandalagsins. í
ræðu, sem hæstvirtur utanríkis-
ráðherra flutti þá, sagði hann, að
umræðurnar á fundi Atlantshafs-
bándalagsins hefðu mjög mótast
j af því, að þetta var fyrsti NATO-
! ráðherraíundurinn síðan Genfar-
' fundinum lauk, svo og af hinum
miklu vonbrigðum, er sá fundur
hafði valdið. Nú segir hinsvegar
ráðherrann, að „andinn frá Genf“
sé eitt af þeim breyttu viðhorf-
um, sem réttlæti þá ákvörðun að
segja varnarsamningnum fyrir-
varalaust upp.
j Ég vil einnig vekja athygli á
því, að fyrir liggur álitsgjörð frá
þessum ráðherrafundi Atlants-
hafsbandalagsins, þar sem m. a.
er ályktað eftirfarandi, undir for-
sæti íslenzka utanríkisráðherr-
ans: „að efla þurfi varnaráform
a5ildarríkjanna frá því, sem verið
hafi, og samhæfa þau enn betur
en áðnr“.
Blað utanríkisráðherrans, Tim-
inn, birti frásögn af fundinum
undir aðalfyrirsögninni: „Ráð A-
bandalagsins telur afstöðu Russa
ógna heiminum“. Þetta var fyrir
rúmum þrem mánuðum.
ÞÁTTUR UTANRÍKIS-
rs k awuDU * VC»
Já, það er von að menn spyrji:
Hver er þáttur íslenzka utanrík-
isráðherrans í þessum málum, og
hefir forustan algjörlega brugð-
izt, þegar mest á rejmir?
Við vitum það, að innan ríkis-
stjórnarinnar hefir hæstvirtur
utanríkisráðherra ekki gert nein-
ar tijlögur um ályktun þess eðl-
is, sem Alþingi samþykkti.
Við vitum einnig, að á flokks-
þingi Framsóknarmanna, sem
haldið var í marzmánuði, átti
hæstvirtur utanríkisráðherra
sæti. Þa var samþykkt sú álykt-
un í varnarmálunum, sem Al-
þingi síðar afgreiddi.
Við vitum, að á þessu flokks-
þingi Framsóknarmanna lét ut-
anríkisráðherra ekkert að sér
kveða við afgreiðslu málsins og
sumir segja, að hann hafi ekki
einu sixrni tekið til máls, þegar
það var afgreitt.
Við vitum, að hæstvirtur utan-
rlklsráðherra hefir ekki gefið
Alþingi neina skýrslu eða grein- j
argerð um breytt viðhorf í al-
þjóðamálum til rökstuðnings
þéirri ályktun, sem Alþingi sam- (
þykktL
Við vitum, að það eina, sem
fyrir liggur innan þingsins, eru
spurningar fulltrúa Sjálfstæðis-
manna í utanríkismálanefnd til
ráðherrans og svör hans við
þelm. Tel ég ekki þörf á þvi að
rekja þáu atriði hér, því að þau
eru áður kunn opinberlega. |
— O— I
ÁLFKTUN ALÞINGIS:
Eg kem þa að því að ræða
efni þeirra tillagna pg ályktana,
sem fyrir Alþingí lagu og hvað
þar var afgreitt. Aliir þrír lýð-
ræðisflokkarnir, áitstæöisflokk
ur, Framsóknarflokkur og Al~
þýðuflokkur, sameinuðust ura
það eins og fyrr, aö lýsa yfir
síuðningi við Atlantshafsbanda-
lagið, og að íslendingar vildu efla
samvinnu sína við aðrar vest-
rænar lýðræðisþjóðir.
Síðan segir í ályktun þeirra
Famsóknar- og Alþýouflokks-
manna, er samþykkt var í þing-
inu:
,,Með hliðsjón af breyttum við-
horíum, þegar varnarsamningur-
inn frá 1951 var gerður, og með
tilliti til yfirlýsinga um, að eigi
skuli vera erlendur her á ís-
landi á friðartímum. verði þegar
hafin endurskoðun á þeirri skip-
an, sem þá var tekin upp, með
það fyrir augum, að íslendingar
annist sjálfir gæzlu og viðhald
vamarmannvirkj a, þó ekki hern-
aðarstörf, og að herinn hverfi úr
þessa breytingu, verði málinu
fylgt eftir með uppsögn sam-
kvæmt 7. gr. samningsins".
Deilt hefir verið um merkingu
þessarar ályktunar og vil ég taka
það fram, að það kom greinilega
fram í viðtölum við fulltrúa
Framsóknarmar.na á þingi, að
þeir gerðu sér engan veginn full-
Ijóst, hvað í henni fælist.
Eitt er þó alveg Ijóst, að með
henni er slegið fastri uppsögn.
vamarsamningsins, hver svo sem
niðurstaðan verður viS þá end-
urskoðun vamarmálanna, sem
fyrri hluti tiUögurinai- ráðgerir,
UPPSAGNARÁKVÆDI
VARNARSAMNINGSINS:
Nú vil ég vetj= á, að
ákvæði 7. gr. varnarsamnings-
ins frá 1951, um uppsögn hans„
eru þessi:
„Hvor ríkisstjórnin gctur, hve-
nær sem er, að undanfarinni til-
kynningu til hinnar r:’-.isstjórn-
arinnar, farið þess á teit við ráð
N orður-Atl ant.shaf sban dalagsins,
að það endurskoði, hvort lengur
þurfi á að halda framangreindri
aðstöðu og geri tillögur íil beggja
ríkisstjórnanna um það, hvort
samningur þessi skuli gilda á-
fram. Ef slík málaleitan um end-
urskoðun leiðir ekki til þess, að
ríkisstjórnirnar veroi asattar inn-
an 6 mánaða frá því að mála-
leitunin var borin fram, getur
hvor ríkisstjórnin, hvenær sem
er eftir það, sagt samningnum
upp og skal hann þá falla úr
gildi tólf mánuðum si*ar.“
Þetta merkir étvírætt. að áð-
ur en til uppsagnar kemur, skuli
leita álits ráðs Norður-Atlants-
hafsbandalagsins urn bað, hvort
lengur þurfi á að halda, að er-
lent herlið hafi aðsetur hér vegna
öryggis bandalagsrikjanna. Hins
vegar er það tvímælalaust á valdi,
hvorrar rikisstjórnar um sig að
ákveða, að fenginni þessari álits-
gjörð, hvort samningnum skuli
sagt upp eða ekki.
Það er að sniðganga ákvæðí
samningsins, að álykte i upphafi,
að honum skuli sagi upp hver
svo sem niðurstaða er.durskoðun-
ar eða álitsgjörð ráðs Atlants-
iCUOKAUlUUXUgOiJitO
Enda
stríðir slík málsmeðferð algjör-
lega gegn heilbrigöri skynsémi og
eðlilegri háttvísi, hvort heldur
sem væri í skiptum einstakra
manna á milli eða rikja.
Það er þetta, sem mð Sjált-
stæðismenn höfum m a. átalið
£ sambandi við afgreiðslu þesssi
máls.
#
AFSTAÐA
SJÁLFSTÆBISMANNA:
Afstöðu okkar túlk.i andstæð
ingar okkar m. a. með eftirfar -
andi orðum:
„Afstaða hans (Sjálfstæðis-
flokksins) sýnir svaxt á hvítu*
að hann vill hér varanlega er -
lenda hersetu, án tillits til þes*,,
hvort friðsamlegt er eða ófrið-
vænlegt í heiminum.‘'
Ennfremur: „Sjálfstæðisflokk-
Ffiiính. & bla. 11