Morgunblaðið - 12.04.1956, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 12. apríi 1956.
MORGUN BLAÐIÐ
29
Ritsafn Guðm. Friðjónsson
C aðmundur Friðjónsson:
RI’iSAFN I—VI.
Prentverk Odds Mjömssonar.
Akureyri 1955.
NÚ HEFIR um hríð verið marg-
rætt um Nóbelsverðlaunaskáld
vort Laxncss, og er eins og þjóðin
öli hafi ætlað að rifna af monti
yfir því, að han fékk þessa pen-
ingaiús úr púðurverðlaunasjóði
Svía. Sýnir það hversu mikil cr
undirmálstilfinning vor, að litið
skuli vera á það sein eitthvert
verr idarundur, að íslenzkur mað-
ur 'k'i'i hafa getað slysazt að
þe?' im dalakút. Þó ætti það ekki
að teljast sjálfsagður hlutur, að
mes'skrifandi þjóð heimsins væri
þeir. i mun heimskari en aðrar, að
ekkí gæti hún gert visur né sett
sannn sögur til jafns við þær.
H' t mundi sanni nær, að bæði
höfn.n vér átt og eigum nú skáld,
seni hvergi standa að baki þorra
þeir.a höfunda, sem Svíar hafa
gulii gætt. Mætti þar fyrstan
nefr.a Snorra Sturluson og síðan
niikta fylkingu skálda og rithöf-
unda, er hér gerðu garðinn fræg-
an áður en Svíar lærðu að draga
til stafs og kveða að. Nú á síðustu
árum hafa mörg höfuðskáld ort
á íslenzka tungu, sem verið hefðu
meira en makleg þessárar viður-
kenningar og hefðu sennilega
fengið hana, ef þeir frændur vor-
ir, sem þessum rógmálmi ráða,
hefðu verið betur læsir á móður-
mál sinnar eigin tungu: norræn-
una. En þar sem öllu verður að
klöngra á sænsku, sem fyrir
þeirra náðarauglit kemur, veltur
þaö ekki sízt á dugnaði höfund-
anna að láta þýða eftir sig, og
ýtni þeirra að troða fram vöru
sinni, hvort þeir koma til greina
eða ekki. Ljóðskáld eru auðvitað
með öllu útilokuð, þar sem ljóð-
um verður vart snúið af einni
tungu á aðra nema þau verði sem
svipur hjá sjón.
Ef þjóð vor hefði átt jafngildan
sjóð til að verðlauna það, sem vel
hefir verið gert til íslenzkra
bókmennta og menningar, þá
hefði Guðmundur Friðjónsson á
Sandi átt að hljóta úr honum
einna fyrstur manna, svo að hann
hefði getað keypt sér meiri vinnu
frið við andleg hugðarefni sín.
En það var sem fleira líkt með
honum og Agli Skallagrímssyni
og mörgum öðrum afreksmönn-
um þjoðar vorrar, að lífsönnin
gaf honum lítil grið til þeirra
hluta önnur en stopular hvíldar-
stundir eftir fjórtán stunda
vinnudag. Hann varð að bera orð
saman með málþjóns morgun-
verkum.
Um það má efast, Iivort Guð-
mundur heíði nokkru sinni kært
sig ura að hljóta verðlaun úr
sjóði, sem stofnaður var með
gróða af sölu sprengiefna og
morðvopna. Hann var friðarins
maöur, sem hvorki vildi meiða
menn eða dýr. Kom það meðal
annars. fram í því, að lítt dáði
hann erlenda harðstjóra og kúg-
únarstefnur, heldur barðist gegn
hvers konar grimmd og ofbeldi
og mundi síðastur manna hafa
viljað selja þjóð sína í þrældóm
undir framandi lýði. Andaði því
löngum kalt til hans frá hlaupa-
skjóðum erlendra skrílmenninga,
sem hér hafa rekið trúboð sitt
naganöi rætur alls þess, sem ís-
lenzkt er, jafnvel tungunnar
sjálfrar. Fundu þær sem rétt var,
að enginn stóð fastari fótum í
fornri menningu þjóðarinnar en
Guðmundur, og að hann var um
sína daga einn hennar traustasti
útvörður.
Hjá Guðmundi Friðjónssyni
var þjóðerniskennd Og ættjarðar-
ást meira en kápa borin á báðum
öxlum oþjóðrækninnar. Hún var
innsti kjarninn í eðli hans, runn-
in honum í merg og blóð, meitluð
í hverju orði hans. Svo mikill var
hann ástvinur tungunnar, að
hann fór með hana sem helgan
dóm, hélt hnossum hennar til
haga og smíðaði úr henni kjör-
gripi. Kveðskapur hann ramm-
aukinn er samanrekinn af lik-

y ».■ •' ; V . , 'f'' . 4
Fm Þýzkalandi
Guðmundur Friðjónsson á Sandi.
inga-auði og sögurnar skrifaðar á
gullaldarmáli skreyttar guð-
vefjum ljóðrænna töfra. Margt
var að Guðmundi fundið, meðan
hann stóð ennþá í stríðinu og
háði sína hugsjónabaráttu, oft
misskilinn og vinafár. En eins og
allir afreksmenn mun hann rísa
upp úr gröf sinni og stækka i
vitund þjóðar sinnar eftir því
sem tímar líða.
Eitt af því sem sett var út á
sögur Guðmundar, ef ég man
rétt, var það að í þeim töluðu
allar persónurnar eins og hann
sjálfur. Það gera þær nú reyndar
meira eða minna hjá öllum höf-
undum. En það sem raunverulega
fólst í þessu var, að Guðmundur
hirti ekki um að apa þá erlendu
tízku að taka niður fyrir sig i
málfari og sækja persónur sínar
í útgarða máls og menningar. Um
þetta farast honum sjálfum
j þannig orö:
„Sá annmarki fylgir eftir-
hermum, að þá verður að lofa
einstaklingum að masa og vella,
tala bögumæli og fara með orð-
skrípi. Þess háttar samsetningi er
auðvelt að rubba upp. En ég hefi
I enga löngun borið í brjósti til að
1 fást við þann blekbyttuiðnað ....
Sú regla, þó þögul sé, er gefin
I í fornsögum vorum, að hugsanir
j einstaklinganna eru sýndar í svo
I fáum orðum sem unnt er. Höfð-
ingjar og alþýða tala nálega jafn-
vandað mál að viti og orðfæri.
Sjá má af þessari aðferð rithöf-
Undanna, að þeir hafa ekki metið
mikils málkæki né ávana orða-
beigjanna og skrafskjóðanna, sem
útlendir skáldsagnahöfundar
sumir temja sér mjög að draga
fram í dagsljósið.... Með þessu
móti er unnt að sneiða hjá rugli
og vaðli og málspjöllum.“
Það sýnir eitt með öðru sjálf-
stæði Guðmundar, gerhygli og
ást á móðurmálinu, að honum
dettur ekki í hug að fara að
skríða eftir sorprennunum i leit
að sagnástíl, þó að aðrir minni
háttar rithöfundar telji sjálfsagt
að apa þetta eftir öðrum, búandi
til herfilegar mállýzkur eftir
þörfum til að ata út bækur sín-
ar með, þó að engar finnist í
landinu. Af sömu rót er runnin
sú tilhneiging sumra yngri rit-
höfunda að skrifa allt í belg og
biðu eítir fi-amburði, þar sem
hann kann að finnast bágborn-
astur. Ef nokkur hugsun er á bak
við þetta, hlýtur það að vera sú,
að vinna sem mest skemmdar-
verk á tungunni og vega þannig
aftan að íslenzkri menningu Þeir,
sem þannig starfa sem mölur og
ryð í tignarklæðum tungu vorrar,
eru sama sinnis og sá „höfðingi
þessa heims“, er Stephan G.
Stephansson lætur opinbera hug-
renninvar sínar á þennan hátt:
Ið greiðasta skeið til að skríl-
menna þjóð
er skemmdir á tungunni að vinna.
Frá hugsanaleysi er afturför óð
til apanna, bræðrunga sinna.
íslendingar hafa löngum haft
skýrlegt tungutak, ólærðir alþýðu
menn engu síður en aðrir, og því
óþarfi að gera þeim upp skrílsku
í orðbrágði. Vegna mikillar bók-
menningar þjóðarinnar frá fornu
fari getur varla heitið að hér hafi
þekkzt mállýzkur. Með því að
fara að búa þær til samkvæmt er-
lendri bókmenntatízku, þar sem
menning stendur á öðru stigi, er
bæði tungan og þjóðin niðurlægð
að ófyrirsynju, og lagði Guð-
mundur á Sandi aldrei hönd að
þess konar verkum. Hvar mynd-
um vér vera á vegi stödd í dag,
ef þeir Sveinbjörn Egilsson og
Jónas Hallgrímsson hefðu frem-
ur varið hæfileikum sínum í það
að halda til haga orðskrípum og
bögumælum en starfað að því að
uppræta þau úr akri tungunnar?
Guðmundi fylgdi alltaf hreint
og bjart veður. Hann var ein-
arður og fylginn sér og vígfimur
í bezta lagi, hvar sem hann brá
sínu andans sverði. Af vitsmuna-
legum ástæðum hafði hann yndi
af slíkum skilmingum, en eigi rak
hann þó til þeirra þrætugirni ein.
Hann var gæddur þeim veður-
næma hug, sem lét sér fátt mann-
legt óviðkomandi. í honum brann
alltaf hjartað á veginum. Um
hann ólgaði líf og fjör. Slíkir
menn eru salt jarðar, þeir dreifa
burt lognþoku sinnuleysisins.
Það var undraverj, hversu
mörg og sundurleit þau áhugaefni
voru, sem orkuðu á húga hans.
Og það hefði mátt undur heita,
ef aldrei hefði honum missézt í
neinu. Víst var þó um það, að
hann átti þann drengskap, að
sannleikanum vildi hann vitni
bera, hvar sem hann hugði að á
honum væri níðzt. Þar sem sá
eldurinn brennur, verða menn að
jafnaði vitrari eftir því sem á
ævina líður. Svo fór Guðmundi.
Hann líktist ekki kredduþrælum
þeim, sem bíta því fastar í
heimsku sina sem hún verður
öðrum mönnum auðsærri, unz
þeir ganga í vitsmunalegan barn-
dóm. Þess vegna var hann stund-
um kallaður veltikútur allra
flokka. En hvaða ástæða ætti að
vera til fyrir því, að nokkur and-
lega fullveðja maður fari að gefa
einhverjum flokk lífstíðarábúð á
sér? Það kann að vera gott til
atvinnubóta, en naumast til and-
legs þroska.
Það má teljast með miklum
bókmenntaviðburðum i landi
voru, að um síðastliðið nýár
komu út ritverk Guðmundar
Friðjónssonar í sex bindum, og er
hið sjöunda í vonum á þessu 6ri.
Frh. af bls. 20 ‘ |
ráðið til fundar, þegar honum
þurfa þykir. Honum er skylt að
kveðja til fundar, ef tvö eða fleiri|
lönd æskja þess. Einsvakir menn
í ráðinu geta ekki skilað sérat-
kvæði, því að öll atkvæði hvers
lands skulu falla á einn veg.
Formaður hverrar ráðherra-
nefndar lýsir atkvæðagreiðslu
síns lands í ráðinu.
Sambandsráðið hefur rétt til
þess að fylgjast með störfum
sambandsþingsins og pingnefnda.
Menn, er ráðið skipa, hafa mál-
frelsi og tillögurétt á þingi.
Ráðið getur flutt frumvörp á
þingi og breytingartillögur við
frumvörp. Sambandsstjórninni
er skylt að láta ráðið fylgjast
með öllum meiriháttar stjórnar-
ahöfnum. Hún skal leggja öll
stjórnarfrumvörp fyrir ráðið inn
an þriggja vikna frá því þau
eru lögð fram á þingi. Ráðinu
ber að taka afstöðu til þeirra.
Breytingar á stjórnarskránni og
lög, sem varða sambandslöndin
sérstaklega, ná því aðeins stað-
festu, að ráðið gjaldi peim jáyrði.
Ráðið hefur neitunarvald. Lög,
sem ráðið stöðvar, taka því aðeins
gildi, að þau séu samþykkt við
nýja atlivæðagreiðslu með sama
atkvæðahlutfalli og þau voru
stöðvuð með í ráðinu. Ráðið til-
nefnir af hálfu dómara í stjórn-
lagadóminn. Það getur kært for-
setann fyrir þessum dómi.
Sérstakt þing velur forsetann.
Á því eiga sæti allir sambands-
þingmenn og jafnmargir valdir
af þingum sambandslandanna.
Kjörtímabil forsetans eru fimm
ár. Hann iná endurkjósa einu
sinni. Prófessor Theodor Heuss
hefur gegnt forsetastörfum frá
1949. Hann átti sæti á sambands-
þingi og var formaður Frjáls-
lyndra demókrata.
Sambandsþingið kýs kanslar-
ann samkvæmt uppástungu for-
setans. Kanslarinn myndar stjórn
og veitir henni forystu.
*
SAMB ANDSÞING, er nú situr,
var kosið 1953. Þingmenn eru 487.
Þeir skiptust svo milli flokka:
Kristilegir demókratar 244. Jafn-
aðarmenn 151. Frjálslyndir demó
kratar 52. Flóttamannaflokkur- j
inn 27 og Þýzki flokkurinn 11.’
Helztu breytingamar frá kosn-
ingunum 1949 voru þær, að
Kristilegir demókratar og Jafn-
aðarmenn juku vemlega fylgi
sitt. Kommúnistar, sem höfðu 15
menn á þingi, komu engum að
Hafa synir hans unnið það þarfa-
verk minningu föður síns og bók-
menntum þjóðarinnar að gefa rit
hans myndarlega út. Eigi voru
áður til nema ófullkomnar og fá-
tæklegar útgáfur af verkum
hans, sem bæði voru algerlega
ósamboðnar þeim andlegu fjár-
sjóðum, sem hér er um að jæ'ða,
enda orðnar ófáanlegar. Útgef-
endur eiga því miklar þakkir
skildar fyrir það stórmerkilega
átak að koma þessu Ritsafni út,
og greiða þjóðinni þannig aðgang
að svo mikilli og góðri andlegri
arfleifð. Ekki þarf að taka það
fram, að af frábærri alúð hefir
verið að útgáfu þessari unnið, og
■eru formálar þeirra Bjartmars og
Þórodds Guðmundssona hinir
prýðilegustu, auk þess sem Þór-
oddur hefir fyrir nokkrum árum
skrifað ágæta bók um ævi og
störf föður síns, sem er ómissandi
öllum þeim, sem leita skilnings á
þessum merkilega manni og
skáldi. Einnig fvlgir hér fvrsta
bindinu hin ágæta ritgerð dr.
Stefáns Einarssonar um Guð-
mund, sem er hin merkasta bók-
menntarannsókn, er átti á sínum
tíma góðan þátt í þvi að auka
skilning á þessu umdeilda skáldi.
f þessari útgáfu fylla sögurnar
þrjú bindi, kvæðin tvö, og rit-
gerðir verða tvö bindi. Alls verð-
ur þetta lesmál um hálft fjórða
þúsund blaðsíður og fer þó fjarri
því að öll kurl komi til grafar.
TTrVi 4 ai
I-
1953. Flcttamannaflokkurinn
bauð ekki fram til þings fyrr
en 1953. i \
Dr. Konráð Adenauer hefur f
verið kanslari trá 1949. Hann er •
formaðnr Kristilegra demókrata
og nýtur þingfylgis hans. Frjáls- (
lyndir demókratar og Þýzki flokk
urinn hafa og stutt hann frá
byrjun, en auk þess riaut hann
stuðnings Flóttamanna flokksins
frá 1953 til 1955.
í vetur hefur verið grunnt &
því góða milli Kristilegra og
Frjálsra demókrata, sérstaklega
eftir stjórnarskiptin í Dússeldorf,
sem er höfuðborg í Rín-Vestfal-
en. Frjásir demókratar hættu þar
samstarfi við Kristilega demó-
krata, en gengu í lið með Jafn-
aðarmönnum. Það er talið fyrst
og fremst hafa vakað fyrir
Frjálsum demókrötum með
þessu stjómarrofi, að veikja að-
stöðu kanslarans í sambandsráð-
inu. í Wúrtenberg-Baden, var kos
ið 4. rnarz til landsþings. í þeirri,
kosningahríð deildu þeir harð-
ast þessir tveir flokkar, sem
kenna sig við demókratí, enda
dorga þeir á sömu miðum. Kom-
múnistar komu engum að við
þessar kosningar, en höfðu hafti
fjóra þingmenn áður.
Mörg verkefni biðu nýju sam-
bandsstjórnarinnar þýzku 1949.
Er vopnaviðskiptum lauk og
Þýzkaland gafst upp skilyrðis-
laust, var allt atvinnulíf í kalda
koli. Flestar borgir, er nokkru
máli skiptu, voru í rústum. Land-
ið var hlutað í sundur.’ Sumir
sigurvegaramir hugðu fá borinn
upp herkostnað sinn með góssi
því, er fyrr fannst. Er allt um
þraut, var gengið í skrokk á
skógunum þýzku, sem ekki bera
sitt barr ennþá. Þýzkir hermenp.
vora stríðsfangar í austri oiflf'r’
| vestri. Enn, ellefu árum eftir
striðslok, eru þýzkir fangar að
tínast úr rússneskum fangabúð-
um, og enn eru ekki þar 511
| kurl komin til grafar. Um tlu
I milljónir þýzkra útlaga úr Aust-,
ur-Þýzkalandi, Tékkóslóvakíu og
baltisku löndunum fiykktust til
Vestur-Þýzkalands. Enn þá held-
ur straumur flóttafóíksins vest-
ur fyrir Jánrtjald.
I *
HVERNIG hefur nú Sambands-i
lýðveldinu tekizt að vmna bug á's
öllum bcssum torfæru.n? Atvinnu;
leysi er ekkert. Skortur er á
vinnuafli, svo að flytja verðuri:
inn landbúnaðarverkamenn.i
. Borgirnar risa af grunni betri'
og bjartari. Um Saar sömdu þeir(
dr. Adenauer og Mendes-France'
1954. Dr. Adenauer hlaut harða
gagnrýni í Þýzkalandi fyrir þann
samning. Þótti hann hafa staðið
slælega i ístaðinu. Hann hafði
þó fengið það inn í sáttmálann,
að Saarbúar sjálfir fengu að sam-
þykkja eða hafna samningunum
j við atkvæðagreiðslu. Þeir felldu
samninginn með miklum mun at-
kvæða. \
J Mál málanna í Þýzkalandi er
sameining landsins. Er það hafið.
yfir flokkadrátt. Raunar róa
Kommúnista þar sér á báti. Vest
urveldin eru samningsbundin að
styðja það mál. En eru líkur til.
þess, að Rússar slenpi tangarhaldi
á þýzkum löndum austan Jám-
tjalds? Landamærl milli Austura
og Vesturs lengdust mjög, el
Tjaldið þokaðist austur fyrir
þýzku löndin. Fylgiiíki Rfcasa
kynnu líka að ókvrrast og vilja
losna úr klóm Rússa. Rússar
hafa sannarlega hag af óbreytt-
um landamærum. En önnur sjón-
armið kynnu að mega sín nokk-
urs. Rússar mynda hagnast á
frjálsari viðskiptum i vesturátt.
Þeir kynnu og að vilja slaka hér
á klónni, ef þeir fengju frjálsarl
hendui' annars staðar, en þar yrði
fyrst og fremst við Bandaríkja-
menn að semja. Það verða því for
ráðamenn í Moskvu og Washlng-
ton sem skera úr um það, hvort
Þýzkaland sameinast i eitt ríki f
bróð, eða ekki.
Jón Á. GLssurarson. :r