Morgunblaðið - 30.09.1956, Qupperneq 11

Sunnudagur 30. sept. 1956
II
I. FALLEGT YFIRBORB
ÞEGAR menn ferðast um sveitir
landsins nú á tímum, þá blasir
sums staðar við augum þeirra
glæsileg mynd. Miklar og vel
gerðar byggingar, stór og vélar-
fær tún, margvíslegar vinnuvél-
ar og stórir hópar af fallegum
búpeningi. Mýrar og flóalönd
hafa víða verið ræst með stór-
virkum skurðgröfum. Annars-
staðar er verið að vinna á þeirri
leið og nokkuð þokast áleiðis á
ári hverju.
Allt er þetta glæsilegt á yfir-
borðinu, en nokkuð misjafnt eft-
ir héruðum og svæðum innan
sama sýslufélags. En þó víða
þannig, að þeir sem ókunnugir
eru og aðrir sem hugsa grunnt,
álykta á þá leið, að mikil vel-
sæld sé í sveitum landsins um
þessar mundir. Bændurnir hljóti
að vera ríkir menn og þeir og
þeirra fólk geti lifað í „vellyst-
ingum praktuglega" eins og þar
stendur. Því er heldur eigi að
neita að margt hefir breytzt til
batnaðar. Vinnan er léttari en
var, og framfarirnar eru miklar.
Þær eru til orðnar fyrir mikinn
áhuga og mikinn dugnað bænd-
anna, húsfreyjanna og barnanna
á sveitaheimilunum. En þær eru
líka til orðnar fyrir sterlc og
fjárfrek vamarráð þjóðfélagsins
gegn því, að sveitirnar yfirleitt
le"ðust í auðn.
Þau ráð sem á því sviði hafa
komið til greina eru aðallega
þessi:
1. Jarðræktarlögin frá 1923
með öllum síðari breytingum
og lagfæringum.
2. Lög um jarðræktar- og húsa-
gerðarsamþykktir í sveitum
frá 1945 með siðari breyting-
um.
3. Lög um landnám, nýbyggðir
og endurbyggingar í sveitum
frá 1946 með þeim endurbót-
um, sem síðar hafa verið
gerðar á þeim lögum.
4. Lög um Ræktunarsjóð ís-
lands frá 1947.
5. Raforkulögin frá 1945.
Samkvæmt öllum þessum lög-
um hefir mikið fjármagn í lánum
og styrkjum farið til þess, að
þoka framförunum áfram í sveit-
um landsins. Ella hefðu þær ekki
orðið til, nema í smáum stíl og
þá væru mörg blómleg héruð
komin að mestu eða öllu leyti í
auðn'.
Auk þessa hafa samgöngubæt-
ur landsins komið að miklu haldi
sveitunum til bjargar. Vegalagn-
ingar, brúagerðir, símar á bæina
og hafnarbætur í kauptúnunum.
Allt þetta hefir til samans
stuðlað að því að gera strjálbýlið
byggilegra og koma því til leiðar
að unnt hefir verið að koma hin-
um miklu framkvæmdum í verk
á tiltölulega skömmum tíma. —
Verður þó að taka fram, að mik-
ið er óunnið á þeirri leið. Þar
er langt í land.
II. HORFT UNDIR YFIRBORÐIÐ
Sveitalífið í landi voru er háð
sama lögmáli, sem flest annað, að
því leyti að á því eru margar
hliðar. Bjartir geislar og fagrar
hlíðar, en líka dimmir skuggar,
hríðarél og krapahryðjur. Er
sannleikurinn sá, að með þeirri
miklu þekkingu, sem nú er til,
með þeirri fjölbreyttu tækni, sem
völ er á og með þeirri miklu
ræktun og góðu samgöngum, sem
nú er við að búa, þá ætti okkar
landbúnaður að vera í blóma. ■—
Hann ætti að vera eftirsóknar-
verður gróðavegur. Fremur flestu
öðim laðandi fyrir ungt fólk og
þannig að mest stæði í veginum
að fá jarðnæði.
En þessu er ekki alveg að
heilsa. Á fáum áratugum hefir
hlutfallið breyzt þannig, að
sveitafólkinu hefir fækkað úr
60—70% af þjóðinni allri og nið-
ur í 20% eða tæplega það. Mörg
hundruð jarðir hafa fat ið í eyði
síðustu 30 árin. Hús og önnur
mannvirki eyðilegst með öllu.
Löndin sumsstaðar eitthvað nytj-
uð úr kaupstöðum. Annars stað-
ar ekld. Að þessu leyti er ástand-
ið hræðilegast í afskekktustu
stöðum landsins. Annars vegar
frá Snæfellsnesfjallgarði, vestur
um land að Hrútafirði.
Jón Pálmason alþm. skrifar
Um tekjur bæsida
Hins vegar frá Jökulsá á Fjöll-
um, austur um land til Rangár-
vallasýslu. Beztu héruð landsins
á Norðurlandi og Suðvesturlandi
eru að þessu leyti betur sett. En
margar eru jarðirnar samt, sem
líka þar hafa farið í eyði.
Gegn heildarfækkun byggðra
býla hefur þó verið allmikið
hamlað með starfsemi og fram-
kvæmdum „nýbýlastjómar ríkis-
ins“. Koma þar til greina nokk-
ur byggðahverfi og að öðru leyti
þéttun byggðarinnar í betri sveit-
unum með stofnun sérstakra ný-
býla. Allt það hefir gert mikið
gagn, en er þó mjög ófullnægj-
andi þegar allt kemur til alls.
Til þess ástands, sem hér hefir
verið að vikið, liggja margar
ástæður. En aðal ástæðan, sem
hér kemur til greina, er alger
röskun á jafnvæginu milli kaup-
gjalds og afurðaverðs. Það er
ekki lengur hægt að reka búskap
með aðkeyptu vinnuafli. Svo
langt er komið í þessu efni, að
ef miðað er við árskaup, þá hefir
breytingin orðið slík síðustu 50
árin, að kaupgjald við sveita-
vinnu hefir 250—300 faldazt en
afurðaverð 25—50 faldazt. Eins
og gefur að skilja gat ekki hið
fyrra hlutfall haldizt fram á
þennan dag og átti ekki að hald-
ast. Aukin tækni og bætt að-
staða átti og hlaut að raska því.
En á þessu sem víða annars stað-
ar er skammt öfganna milli. Og
breytingin er svo gífurleg, að
enginn von er til, að jafnvægi
haldist á þann hátt. I þessu efni
sem mörgum öðrum, er það vísi-
tölu- og verðlagsbótaskrúfan, sem
hefir orðið landbúnaðinum
hættulegust. Þess vegna hefir
fólkið flúið úr sveitunum. Þess
vegna hafa jarðirnar lagzt í auðn
og þess vegna er bændastéttin
ekki svo þróttmikil og kjarkgóð
stétt, sem hún þarf og á að
vera.
Sú spuming er eðlileg, af
hverju það er, að þessi röskun
hefir orðið svo ör? Til þess liggja
margvísleg félagsleg fyrirbæri.
Sum eðlileg Sum fávísleg. Aðal
atriðið er þó það, að það er
vinsælt að hækka kaup og hækka
föst laun. Fjórir af hverjum fimm
landsmanna telja sér það hagnað.
Hitt er óvinsælt, að hækka verð-
ið á matnum, sem bændurnir
framleiða. Hinir sömu % lands-
manna telja sér það tjón. Þó
hafa framleiðsluvörur sveitanna
verið hækkaðar svo mikið, að
engin þeirra er seljanleg á er-
lendum markaði fyrir neitt það
verð, sem kemur nærri fram-
leiðslukostnaði. Röskunin öll hef-
ir gerzt af því, að það eru til-
tölulega örfáir menn, sem eru
svo rökvísir í hugsun, að skilja
það og beita sér fyrir því, og
þora að standa við það, að jafn-
vægi þarf og á að vera á milli
framleiðslu og vinnu.
Ein alvarlegasta afleiðing Vísi-
töluskrúfunnar til óheilla fyrir
landbúnaðinn er það, að kostn-
aðurinn við stofnun búskapar
hefir hækkað svo gííurlega, að
til vandræða horfir. Hvort sem
frumbýlingarnir reisa nýbýli frá
grunni, eða kaupa eldri jarðir,
verður meðalbú með vélakosti
naumast stofnað fyrir minni
upphæð en 500 þús. kr. Lánsfé
svo verulega dragi er örðugt að
fá til þessara nota, eða svo hefur
verið að þessu. Og afleiiðngin
verður nokkuð oft sú, að menn
sem annars hefðu gjarna viljað
verða bændur, hverfa frá, hætta
við. Þeir lenda í bæjunum. Berj-
ast þar í kapphlaupinu um hús-
næði og atvinnu. Sumir sigra. —
Aðrir tapa. Og þeir sem tapa
verða fyrr eða síðar þurfamenn
III. MIN TILLAGA
Eg hefi nokkuð oft lent í bar-
áttu á Alþingi og utan þess um
þau atriði, sem eg hef hér vikið
að. Stundum unnið mikið á. —
Stundum staðið einn. Oft með of
Jón Fálmason alþingismaður.
lítið lið. Hefir sú ævinlega orðið
raunin síðustu 16 árin þegar
vísitöluskrúfan hefir verið annars
vegar. Mun eg eigi fjölyrða um
það að þessu sinni.
En það er ein tillaga er ég flutti
á síðasta þingi, sem eg vil sér- i
staklega gera að umtalsefni. Það |
að hún hefir eigi fengið byr er
aðal ástæðan til þess, að eg
skrifa þessa grein. Einkum tel
eg það nauðsynlegt ,að fleiri en
er, viti það hver sjónarmið liggja
til grundvallar fyrir þeirri til-
lögu.
Svo sem kunnugt er flutti eg
í þingbyrjun 1955 frumvarp um
„Verðtryggingarsjóð“, til trygg-
ingar hindrunarlausum rekstri
landbúnaðar- og sjávarútvegs, til
stöðvunar vísitölu, og um leið
varnar gegn gengishruni. — í því
frumvarpi lagði eg það til, að
afurðaverð bænadnna yrði
tryggt og að það miðaðist á hverj
um tíma við það, sem framleiðsla
þeirra vara kostar raunverulega
að meðaltali á 5 rikisbúum. —
Skyldi það þó fylgja, að reiknað
væri með því, að þessi bú
greiddu vexti af höfuðstól, og
skatta til ríkis- og bæjar á sama
hátt og einkafyrirtæki. Þessi
tillaga hefir ekki fengið byr. Al-
þingi og ríkisstjórn óttuðust
kostnaðinn, sem af framkvæmd-
inni leiddi. Bændurnir hafa ekki
þorað að taka kröfuna upp. Báð-
um er ljóst, að krafan er tals-
vert hærri en nokkur önnur, sem
flutt hefir verið. En þá er aðal
atriðið: Væri þctta ósanngjamt?
Búin á Bessastöðum, Hólum,
Hvanneyri, Kleppi og Vífilsstöð-
um hafa við að búa beztu að-
stöðu og fullkomnustu tækni, sem
til er á íslandi. Þau eru öll stór-
bú og eiga að vera rekin af full-
komnustu þekkingu. Stöku mað-
ur hefir spurt mig, hvort eg sé
orðinn svo mikill „sósíalisti", að
eg vilji allt miða við ríkisrekst-
urinn. Þessu er eigi þannig var-
ið. Þvert á móti er tillagan byggð
á sterkara trausti á sjálfsbjarg-
arviðleitni og einkaframtaki en
flest annað, sem sést hefir.
í 30—40 ár hefir landbúnaður-
inn og útgerðin verið í stöðugri
baráttu við hið sósíalistiska vald
og alltaf á undanhaldi. Því hafa
fylgt þær afleiðingar, að engin
framleiðsla getur lengur þrifizt
nema með margvíslegri opin-
berri aðstoð.
Mín tillaga, mitt tilboð, er
byggt á svo sterkri trú á þraut-
seigju einkaframtaksins, að ég
þori að gera ráð fyrir því, að 6000
bændur, sem flestir eru smá-
bændur og einyrkjar, geti þrifizt
og viðhaldið sínum atvinnu-
rekstri, ef þeir eiga það víst, að
Cá það verð fyrir vörur sínar,
sem raunverulega kostar að
framleiða þær á 5 ríkisreknum
stórbúum við beztu aðstöðu og
fullkomnustu tækni, sem til er í
íandinu. Það mætti segja frem-
ur, að þetta sé ofdirfska heldur
en of mikil kröfufrekja. Það er
frá eignaréttarmanni hólmgöngu-
áskorun til hins sósíalíska valds,
þar sem ætlunin er, að fram-
kvæmdin og reynslan skeri úr
um það, hvort bændurnir geta
þolað samkeppnina við svo ó-
jafna aðstöðu.
Ég tel það vorkunnarmál þó
forráðamenn ríkisins, sem að
miklum hluta eru sósialistar, ótt-
ist of mikinn kostnað af minni
tillögu. Þeim þykir gott að bænd-
urnir haldi áfram að sætta sig
við lítið.
Hitt er ekki eins eðlilegt, að
forystumenn bænaastéttarinnar
skuli ekki þora að fylgja mér
með því að gera svona háa kröfu
varðandi rétt og þörf sinna stétt-
arhræðra. Þó er þettá skiljanlegt
um marga þessa menn. Þeir vilja
pólitíska samvinnu við sósíalist-
ana og nokkur hundruð bænd-
anna kjósa þá á Alþing.
, IV. VERÐLAGSGRUND-
I VÖLLUR LANDBÚNADAR-
1AFURÐA
Svo sem áður er fram tekið í
þessari grein, er ekki nú hægt að
reka búskap með aðkeyptri
vinnu. Þetta vita allir bændur.
Það þýðir, að það verð sem bænd
um er skammtað með gerðardómi
og öðrum ráðstöfunum, er ekki
framleiðslukostnaðarverð. — Það
svarar ekki til þess, að þeir sem
landbúnað stunda, fái fyrir sína
vinnu það sem til var ætlast með
6 manna nefndar samkomulaginu
1943. Ég held, að sá tilgangur hafi
verið því meira sniðgenginn sem
lengra hefur liðið frá, og einkum
síðustu árin.
Ég hef nú yfirfarið þann verð-
lagsgrundvöll sem afurðaverðið
á að byggjast á frá 1. september
til 31. desember 1956. í þeim út-
reikningi hef ég rekizt á nokkra
einkennilega liði, sem ég vil að-
eins víkja að hér. Skal ég þó leiða
hjá mér með öllu, að ræða um
bústærð, áburðarkaup, kjarn-
fóðurneyzlu, viðhald o. fl„ sem
allt er breytilegt og alltaf mikið
álitamál um vegna þess. En það
er sitt af hverju annað, sem mér
sýnist nokkuð lágt reiknað og
skal ég aðeins víkja að því.
1. Kostnaður við vélar: þ. e.
viðgerðir, varahlutir, benzín,
smurólía og fyrning. Þetta er
reiknað yfir árið kr. 3.663 og þar
af fyrningin ein kr. 1.975. Annað
hvort er, að ekki er gert ráð fyrir
miklum vélakosti, eða til þess
ætlast, að vélarnar séu lítið not-
aðar. Ef til vill komast einhverjir
af með þetta. Ég þekki það ekki
og aðrir bændur geta sagt fyrir
sig.
2. Vextir eru reiknaðir kr.
5.637 yfir árið. Það svara til 4%
vaxta af 140 þús. króna lánsfé.
Líklega á þetta eingnögu að mið-
asf við skuldavexti og til er það,
að bændur skulda ekki meira en
þeíta og sumir minna. Þó munu
þeir nú vera nokkuð margir, sem
skulda stórum meira. En frá
mínu sjónarmiði á ekki að miða
við svo breytilega aðstöðu, enda
aldrei hægt að áætla það —
Þarna á allt annað að ráða og það
er hvaða höfuðstóll stendur í
jörð og búi. Af þeim höfuðstól
ber að reikna eðlilega vexti til
kostnaðar, og þá er þessi upphæð
mikils til of lág. Líklega ætlast
fáir til þess, að eftirgjald eftir
jörð sé ekki kostnaður við búið
og á sama hátt er um eðlilega
vexti eða leigu af bústofni og
vélum.
3. Skatta og útsvar finn ég
ekki í áætluðum gjaldaliðum bús
ins. Allir vita þó að það eru nú
| orðið tilfinnanlegir útgjaldaliðir
á hverju búi og ekki hægt undan
að komast. Er hér líklega tekin
til fyrirmyndar ein allra mesta
heimskán sem til er í íslenzkri
löggjöf, sem er sú, að ekki má
draga tekjuskatt og útsvar frá
tekjum við skattaframtal. Þar er
lagður skattur á skatt. Að vísu
er mér ljóst, að bóndinn verður
persónulega að bera útgjöldin af
suiu eigin kaupi og af þenn vöxt-
um af höfuðstóli, sem er skuld-
laus eign. En sá hluti útgjald-
anna tii hins opinbera, sem iagð-
ur er á búið að öðru leyti verður
auðvitað að teljast með kostnaði
við framleiðsluna.
4. Kaup bóndans er re;knað
kr. 18.28 á klukkustund og er pað
dagvinnukaup Dagsbrúnaxverka-
manns. Bóndanum er ætlað kaup
fyrir 2730 klst. á ári og svarar
það 9 tírna vinnu í 303 daga. Allt
er þetta lægra en vera mundi
iijá óbreyttum verkamanni, sem
hefur atvinnu árið um kring. —
Margir þeirra vinna allveruiega
á yiirvirmukaupi, næíurvinnu-
kaupi og heigidagakaupi, sem er
rnikiu hærra en dagvinnukaup.
Það er lika aðaiatriöið, að flestir
bændur sem verkfærir eru vinna
lengur en 9 tíma á dag og fleiri
daga ársins en 303. Þaö vita aliir,
að búpening þarf að hirða á helgi
dögum sem öórum á vetrum. —
Kýrnar þarf líka að mjólka eins
á sumrum þó helgidagar séu. —■
Annars munu bændurnir sjá það
sjáliir hvert hlutskipti þenn er
ætlað í þessu efni.
5. Adkeypt vinna er reiknuð
til kostnaöar kr. 14.992 og er pað
íurðu nákvæmiega tiltekiö. — í
þessari upphæð á sjalfsagt að fel-
ast það, sem konan og bornin
vinna aö bústörfum. Er þvi.auð-
sætt, að bóndanum er ætlað að
vera alger einyrki eða að fyrir
vinnu konunnar við bústöríin er
ekkert ætlað, því að aliir vita,
að nú á tímum fæst ekki mikil
vinna, að meðtöldu fæði fyrir
14—15 þús. kr.
Allt er þetta á eina bókina
iært. Og þegar þar við bætist, að
víða um land fá bændur ekki
nærri því það veið, sem þó er
ætlast til, að þeir fái út úr grund-
vellinum, þá er engin furöa þó
mörgum bóndanum þyki þröngt
fyrir dyrum um sinn hag, enda
er það svo.
Vera má, að einhverjum finn-
ist ég nokkuð ósanngjarn í lýs-
ingum þessara atriði. En þetta,
sem'hér er sagt, er engan veginn
tæmandi. Gaman heíði ég iíka
af því, að sem flestir bændur létu
í ljósi áiit sitt á þeim atriðum,
sem hér hafa veriö nefnd. Ef þeir
vilja skamma mig fyrir kröfu-
frekju á þessu sviði, þá geri þeir
það. Ef þeir eru mér sammála,
þá eiga þeir að láta það sjást og
það sem fyrst.
Nú eru mikil loforð gefin um
betra jafnvægi í byggðum lands-
ins og bættan hag okkar bænd-
anna. Rannsóknanefndir eru starf
andi og á öilum sviðum eru lof-
orðin í ræðu og riti. Það er því
áríðandi, að láta til sín heyra um
það sem laga þarf. Það sem hér
er hreyft er aðeins ein hliðin. —.
Færi verður sjálfsagt á að nefna
fleiri innan skamms tíma.
Reykjavík, 23. sept. 1956.
J. P.
Mb. Böðvar leifar
, síldar í Breiðafirði
; SVO SEM kunnugt er hefir síld-
veiðin við Suðvesturland verið
j mjög treg undanfarnar vikur og
| hafa margir bátar þess vegna orð
i ið að hætta veiðum um stundar-
sakir. Enn skortir þó nokkuð á,
að til séu nægar birgðir af beitu-
síld fyrir komandi vetrarvertíð
og sömuleiðis á eftir að framleiða
allmikið upp í samninga, sem
gerðir hafa verið um sölu á salt-
| aðri og frystri síld.
Sj á var útvegsmálaráðuney tið
j gerði því ráðstafanir til þess, að
, haldið yrði uppi sílcVirleit og
j undanfarnar tvær vikur hefir
! v.b. Böðvar frá Akranesi leitað
j síldar á vegum ráðuneytisins við
, Suðurland og í Faxaflóa, djúpt
I og grunnt og mun nú fara til
j leitar á Breiðafirði. Enn hefir
j orðið mjög lítið vart síldar. Böðv-
j ar er vel búinn leitartækjum.
Ingvar Pálmason skipstjóri
1 stjórnar lehinni.