Morgunblaðið - 02.11.1956, Blaðsíða 14

TUORCVHBLAÐlTt
FSstudagur 22. nðv. W56
t'
- RÆÐA ÓLAFS BJÓRNSSOIMAR
♦ DAG er elzta kvikmyndahús
■■■ landsins, Gamla Bíó, fimmtíu
ára, það er að segja, fyrirtækið
mx ekki byggingin sem það starf-
ar L — Hinn 10. október 1906 gat
að líta í ísafold svofellda aug-
iýsingu:
„Reykjavikur Biograftheater
byrjar í þessum mánuði í
Breiðfjörðshúsi sýningar á
lifandi myndum. Nýtt pró-
gramm hverja viku. Sýning
á hverju kvöldi. Hljóðfæra-
■láttur og raflýsing. Úr pró-
irömmunum má nefna: Hs.
hátign Friðrik 8. tekur við
konungdómi. Alþingismenn í
Khöfn og margt annað. Aths.
Sýningarskálinn verður byggð
ur til batnaðar."
Þetta þótti að sjálfsögðu mikil
tíöindi í Reykjavík þeirra daga
og ekki annað meira rætt manna
f milli. Ekki varð þó úr að
Reykjavíkur Biograftheater byrj-
•ði sýningar fyrr en 2. nóvember
eg eru því í dag rétt 50 ár liðin
frá því er Gamla Bíó, eins og það
■iðar nefndist, hóf starfsemi sína.
Stofnandi fyrirtækisins og eig-
*ndi fyrstu 7 árin var Fr. War-
burg, danskur stórkaupmaður, en
•tjórnendur þess fyrsta árið voru
þeir Albert Lind og P. Petersen.
Lind fluttist héðan árið eftir að
•ýningar hófust, en P. Petersen,
lem flestir Reykvíkingar kann-
*st við undir nafninu Bió-Peter-
•en, starfaði áfram við kvik-
■ayndahúsið og var eigandi þess
frá 1913 til 1939, er hann seldi
það núverandi eigendum þess,
Gamla Bíó h.f.
Það er athyglisvert, að aðeins
11 árum eftir að fyrst var farið
*ð sýna kvikmyndir (í París og
Berlín 1895), reis upp kvikmynda
hús í Reykjavík, ekki veglegri en
hún var árið 1906. Á fyrstu árum
kvikmyndanna töldu flestir að
þessi nýjung mundi litla framtíð
«iga fyrir sér og að fólk yrði fljótt
leitt á þessu. En raunin varð
Snnur hér sem annars staðar.
Kvikmyndasýningar urðu brátt
▼insælustu skemmtanir almenn-
fcigs og svo hefur það verið í þessi
fimmtíu ár, enda aðsókn að kvik-
myndasýningum stöðugt aukizt.
Kr óhætt að fullyrða að þær séu
nú orðnar snar þáttur í menn-
kigarlífi þjóðanna, enda hefur
kvikmyndagerð tekið svo stór-
•tígurn framförum að hún er orð-
in að áhrifamikilii og sjálfstæðri
lástgrein.
Bíó-Petersen sá fljótt fram á
það, að húsnæðið í „Fjalakettin-
um“ við Bröttugötu yrði eigi til
frambúðar. Hófst hann því handa
árið 1925 um byggingu nýs kvik-
myndahúss við Ingólfsstræti og
tók Gamla Bíó þar til starfa 2.
ágúst 1927. Einar Erlendsson síð-
ar húsarneistari ríkisins, teiknaði
húsið í samráði við Petersen og
var ekkert til sparað, að gera
húsið svo vandað og vistlegt sem
tök voru á. Var ýmsum nýjung-
um komið þar fyrir til aukinna
þæginda og bættrar þjónustu við
kvikmyndahúsgesti.
Eigendur Gamla Bíós hafa ætíð
lagt áherzlu á að fylgjast sem
bezt með öllum nýjungum á sviði
kvikmyndatækninnar og jafnan
reynt að afla sér beztu tækja, sem
kostur hefur verið á. 1. september
1930 sýndi Gamla Bíó talmynd i
fyrsta sinn og síðan hefur fyrir-
tækið reynt að fylgjast með þeim
miklu og margvíslegu breyting-
um sem orðið hafa á tækniþróun
kvikmyndanna. Nýjar sýningar-
vélar af fullkomnustu gerð frá
Philips-verksmiðjunum voru
keyptar árið 1948 og Wide-screen
eða breiðtjald árið 1953. — Á
fimmtíu ára afmælisdeginum hefj
ast svo sýningar á Cinemascope-
myndum, en Cinemascope er full
komnasta töku- og sýningarað-
ferð sem þekkist í dag, enda hef-
ur hún náð almennri útbreiðslu.
Gamla Bíó minnist 50 ára af-
mælisins í dag með þeim lofsam-
lega hætti, að það lætur allan að-
gangseyri að sýningum þennan
dag renna til starfsemi Blindra-
vinafélags íslands. — í tilefni
dagsins frumsýnir Gamla Bíó í
kvöld amerísku kvikmyndina
„Sæfarinn“, sem gerð er eftir
hinni frægu skáldsögu með sama
nafni, eftir franska rithöfundinn
Jules Verne. Hefur sú bók verið
þýdd á íslenzku endur fyrir
löngu. Jules Verne var allra
skálda hugmyndarikastur og í
bók þessari segir hann frá ferð
með kafbáti um undirdjúpin. —
Þótti hugmyndaflug skáldsíns í
sögunni æði stóríenglegt og fjarri
öllum hugsanlegum möguleika,
enda var sagan samin mörgum
áratugum áður en nokkrum
manni datt í hug að smíða slíkt
furðuverk sem kafbát. í mynd-
inni fara með aðalhlutverk af-
burða leikarar svo sem James
Mason, Kirk Douglas, Peter
Lorre og Paul Lukas. Er myndin
tekin í litum og er ærið reyfara-
kennd eins og sagan, sem hún er
gerð eftir, en hreint furðuverk
að hugkvæmni og tækni.
Ego.
Framh. af bls. 11
ietu hennar til þess að gegna
hluíverki sínu. Allar tilraunir
kaupmanna til þess að leggja
óeðlilega á vörur, sem frjálst er
að flytja inn, hlytu að leiða til
þess að öll viðskipti færðust til
kaupfélaganna, og sú þróun mun
vart vera talin óæskileg frá sjón-
armiði flestra þeirra, er verðlags-
eftirliti fylgja.
Hæstv. menntamálaráðherra
furðaði sig á því að ég hefði ekki
nefnt lánsfjárþenslu af hálfu
bankanna og greiðsluhaUa á fjár-
lögum sem orsök verðbólgunnar.
Vitanlega hafa bæði þessi atriði
þýðingu, ef gera á sér grein fyrir
orsökum verðbólgunnar, en ræða
mín á mánudaginn átti ekki
að vera neinn fyrirlestur
um almennar orsakir verð-
bólgunnar, heldur vildi ég
þar aðeins ræða frv. það, sem
hér er til umræðu. En úr því að
á þessi atriði er minnzt, þá er
ekki úr vegi að minna þingmenn
þeirra tveggja flokka, er undan-
farið hafa verið í stjómarand-
stöðu á fyrri afstöðu þeirra til
afgreiðslu fjárlaga og útlána-
starfsemi bankanna. Hvernig
ætli fjárlögin hefðu litið út síð-
ustu ár, ef samþykktar hefðu
verið allar þeirra tillögur um
hækkun útgjalda annars vegar
og lækkun tolla og skatta hins
vegar?
FÉLAGSMÁLARÁÐHERRA
MÁLSVARI MBL.-
STEFNUNNAR
Þá ætla ég að víkja nokkrum
orðurn að ræðu hæstv. félags-
málaráðherra. Hann kvað mig
hafa boðað stefnu Morgimblaðs-
ins í kaupgjalds- og kjaramálum,
en ekki unnið að hagsmunum
launafólks. Að vísu er það ekki
fyllilega ljóst, hvað hæstv. félm,-
ráðh. hefur átt við með stefnu
Morgunbl. í þessum málum, en
ef miða á t. d. við lýsingu hæstv.
menntamálaráðherra á henni
þá virðist erfitt að komast hjá
því að draga þá ályktun, að
hæstv. fél.málaráðh. sjálfur hljóti
nú að vera skeleggasti málsvari
Morgunblaðs-stefnunnar. Hæstv.
félagsmálaráðh. taldi þó að ég
hefði raunveruíega náð meiri
árangri í launabaráttunni fyrir
mína umbjóðendur en hann fyrir
sína, svo að Morgunblaðs-stefnan
virðist þá ekki hafa verið árang-
urslaus með öllu.
Ég get ekki látið hjá líða að
leiðrétta nokkuð, að mínu áliti,
villandi samanburð hæstv. fél,-
málaráðh. á tillögum ráðherra
Sjálfstæðisfl. um niðurgr. frá
s.l. vori og bráðabirgðalögum
þessum, en hann taldi þær tillög-
ur hafa verið launþegunum til
muna óhagstæðari en lögin. Það
ætti að gefa auga leið að þessi
staðhæfing er fráleit. Tillögur
ráðherra Sjálfst.fl. voru við það
miðaðar að launþegar fengju
fulla dýrtiðaruppbót samkv. vísi-
tölu, þannig að hiutfallið milli
kaupgjalds og vísitölu varð und-
ir öllum kringumstæðum hag-
stæðara en með framkvæmd
skerðingarinnar. Þetta verður
ekki hrakið með því að benda á
vísitölufölsunina, því að hennar
gætir jafnt í báðum tilfellum.
Verðfestingarákvæði bráðabirgða
laganna breyta engu hér um, þvi
að vitað er að þau eru gagns-
laus með öllu og eftirlit með
þeim óframkvæmanlegt, þótt ég
dragi ekki í efa hinn bezta vilja
ríkisstjórnarinnar til þess að
framkvæma þau. Það má í þessu
dæmi benda á það, að jafnvel
þótt hægt væri að hafa fullkom-
ið eftirlit með því að verðlag í
verzlunimum hækltaði ekki, sem
þó er ærið erfitt, þá fer mjög
mikill hluti allra daglegra við-
skipta fram milli einstaklinga
utan við öll verzlunarfyrirtæki.
MENNTAMÁLARÁÐHERRA
ÁTTI ERFITT MEÐ
SKILGREININGAR
Það hefur ekki verið hrakið,
sem ég hélt fram í fyrri ræðu
minni, aö lög þessi hefðu ekki
verið borin undir neinn þann að-
ila, er heimild hefði til þess að
taka ákvarðanir um breytingu á
kaupi og kjörum launafólks.
Hæstv. menntamrh. fór í seinni
ræðu sinni inn á ýmsar fræðileg-
ar skýrgreiningar á stefnum í
stjórnmálum og efnahagsmálum.
Ég ætla ekki að gera þetta að sér-
stöku umræðuefni hér, því að ég
tel, að hér sé ekki sá rétti vett-
vangur til slíks. Að mínu áliti
þarf enginn að lá hæstv. mennta-
málaráðherra það, þó honum
gengi erfiðlega að skilgreina,
hvað væri hægri og vinstri stefna
í stjórnmálum og efnahagsmál-
um, því að sannleikurinn er nú
sá, að hér er um slagorð em að
ræða, sem ekki hafa neina merk-
ingu og eru því ónothæf, að mínu
áliti, í skynsamlegum umræðum
um þessi máL
Hæstv. menntamrh. eyddi all-
miklu af ræðutíma sínum til þess
að sýna fram á það, að stefna
hæstv. ríkisstj. í utanríkismálum
væri ekki kommúnísk. Ég er
sannfærður um það, að hæstv.
menntamrh. óskar síður en svo
eftir því að ísland verði gert að
austrænu leppríki, en það sem að
mínu áliti er kjarni þessa máls,
er sá, að þessi ríkisstj. lifir
hvorki skemur eða lengur heldur
en kommúnistar óska, og þó að
stefna kommúnista í kaupgjalds-
málum sé að vísu reikul og þar
sé keyrt fram og aftur og í allar
áttir, enda er það haft eftir ein-
um verkamanni frá því í byrjun
september, að hann hafði á orði,
að hann færi að segja upp Þjóð-
viljanum, því að allt, sem nú
stæði í honum daglega, gæti hann
alveg eins vel lesið i gömlu Morg-
unblaði. En þó að þetta eigi við
um kaupgjaldsmálin, þá á ekki
það sama við um utanríkismálin.
Þar vita kommúnistar hvað þeir
vilja og þar er einstefnuakstur og
allir vita í hvaða átt er stefnt.
Og þegar að því kemun* að
hæstv. menntamrh. og aðrir and-
kommúnistar, sem eiga sæti í
ríkisstj. gerast þess ófúsir að
halda lengra, þá mirnu kommún-
istar stöðva vagninn, en spurs-
málið er það, hvað.langt verður
þá komið.
ÚTÚRSNÚNINGAR
LEIÐRÉTTIR
Ég ætla að lokum að leiðrétta
nokkra útúrsnúninga úr ræðu
hv. 1. þm. Rv., þar sem hann
getur ekki oftar tekið til máls
við þessa umræðu. En í sumum
málgögnum ríkisstjómarinnar
hafa verið hent á lofti mismæli
er honum varð á í lok ræðu
sinnar, þegar hann sagði að
gengislækkunarlögin hefðu ver-
ið misráðin, en átti við gerðar-
dómslögin eins og raunar mátti
ljóst vera af fyrri ummælum
hans. Hv. 1. þm. Reykvíkinga
varaði einnig með tilliti til feng-
innar reynslu við of mikilli bjart-
sýni um það að hægt væri að
framkvæma varanlega allsherj-
arlausn á efnahagsvandamálum
þjóðarinnar, og nefndi í því sam-
bandi að árangur lagasetningar
eins og gerðardómslaganna, dýr-
tíðarlaganna frá áramótum 1947
til 1948 og gengislækkunarlag-
smna hefði ekki orðið svo var-
anlegur sem menn gerðu sér von-
ir um er lög þessi voru sett. —
Þetta hefur svo verið lagt út á
þann veg af andstæðingum Sjálf-
stæðisflokksins, að varaformaður
hans hafi með þessu játað, að allt
sem Sjálfstæðismenn og þeir sem
með þeim hafa staðið að stjórn
landsins undanfarin ár, hafi gert
til viðreisnar efnahagsmálunum,
hafi verið glópska ein. Hér er
þó vitanlega um útúrsnúning
einn að ræða. Hvorki hv. 1. þm.
Reykvíkinga né aðrir sem að
gengislækkunarlögunum stóðu,
munu hafa skipt um skoðun á
því, að gengislækkunarlögin
höfðu í för með sér stórbætt
ástand í efnahagsmálum lands-
manna og voru langsamlega
haldbezta ráðstöfunin sem fram-
kvæmd hefur verið í efnahags-
málum frá því er seinni heims-
styrjöldin hófst, því að jafnvægi
það er þá náðist hélzt næstu 5
ár, er það raskaðist af ástæðum,
sem á engan hátt áttu rót sína
að rekja til setningar laganna á
sínum tíma. Það hefur heldur
ekki verið hrakið af neinum að
þessi leið var sú bezta, sem á
þeim tíma var völ á, og hefur
það í rauninni verið óbeinlínis
viðurkennt af andstæðingum lag-
anna með því að þeir bentu ekld
á neinar leiðir aðrar til úrlausn-
ar vandamálunum, sem þeim
hefði verið skylt að gera, ef þeir
hefðu þekkt nokkrar hagkvæm-
ari leiðir.
En þótt reynslan hafi þannig
sýnt að árangur löggjafar þess-
arar varð mikill og góður, þá
er ekki ástæða til þess að draga
fjöður yfir hitt, að margt fór
öðruvísi en ætlað var í sambandi
við þá löggjöf, þannig að árang-
ur hennar varð aldrei að fullu
sá sem til var ætlazt. Þrem mán-
uðum eftir það að lögin voru
samþykkt á Alþingi brauzt út
styrjöldin í Kóreu, en áhrif
hennar röskuðu að verulegu leyti
þeim grundvelli sem byggt hafði
verið á við undirbúning löggjaf-
arinnar, þannig að fullyrða má,
að löggjöf þessi hefði aldrei verið
sett óbreytt, ef hægt hefði verið
að sjá þá atburði fyrir. Alvar-
legasta afleiðing þessa var sú að
óhjákvæmilegt* varð skömmu
síðar að taka upp bátagjaldeyris-
fyrirkomulagið sem að ýmsu
leyti kom í bág við grundvallar-
tilgang gengisbreytingarinnar. —
Með þessar staðreyndir í huga
benti hv. 1. þm. Rv á það hversu
óvarlegt það væri að tala um
frambúðarlausn efnahagsvanda-
málanna, og ætti að mínu áliti
ekki að vera ágreiningur um það,
að sú ábending er bæði réttmæt
og tímabær.
SAMHLJÚÐA ATHUGUN
HAGFRÆÐINGA ALÞÝÐU-
SAMBANDSINS OG OKKAR
Til viðbótar því, sem þegar
hefur verið tekið fram af hv. 1.
þm. Rv. um aðdraganda verk-
fallsins í apr. 1955, tel ég rétt að
rifja það upp, að fyrrv. ríkis-
stjórn fól okkur Klemenai
Tryggvasyni hagstofustjóra um
áramótin 1954—55 að gera at-
hugun á þeirri breytingu á kaup-
mætti tímakaups verkamanna
sem orðið hefði frá verkfallinu
í des. 1952. Niðurstaða okkar
varð sú, að um lítilfjörlega aukn-
ingu kaupmáttar tímakaupsina
væri að ræða, en til þess að vera
vissir um það að fullyrða ekki
meira en efni stóðu til, sögðum
við í áliti okkar, að ekki yrði
séð að um neina breytingu væri
að ræða. Hins vegar var vitað.
að hagur verkamanna hafði
raunverulega batnað vegna mun
meiri eftirvinnu, þótt ekki tækj-
um við tillit til þess í okkar
skýrslu.
Er skýrsla okkar var birt, rak
Þjóðviljinn upp ramakvein og
taldi útreikninga þessa tómar
falsanir og fór hinum verstu orð-
um um hagstofustjóra í því til-
efni. Stjóm Alþýðusambandsins
fól þá tveim hagfræðingum er
hún treysti, að framkvæma end-
urskoðun þessara útreikninga.
En árangur þeirrar athugunar
varð sá, að þeir staðfestu í megin
atriðum niðurstöður okkar Klem-
enzar. En til Þess að eitthvað
hefðist upp úr krafsinu, voru þeir
látnir gera útreikninga, er sýna
áttu svo og svo mikla rýmun á
kaupmætti launanna frá því f
júlí 1947. Mjög verður þó að telja
þá útreikninga hæpna.
Kaupgjaldsbaráttunni var þá
snúið upp í það, að krefjast bót*
fyrir kjaraskerðingu, sem aðal-
lega hafði átt sér stað árin 1947
til 1949, sem afleiðing löggjafar,
er forseti Alþ.samb. hæstv. félagj
málaráðherra hafði sjálfur átt
þátt í að setja ásamt öðrum þing-
mönnum flokks þess, er hann þá
tilheyrði og fór með stjórnarfor-
ystu. Má af þessu ráða, hve fjarri
lagi það er, þegar hæstv. félags-
málaráðh. fullyrðir, að stórfelld
skerðing á lífskjörum frá því er
desemberverkfallinu 1952 lauk;
hafi knúið verkamenn út í verk-
fallið 1955.