Morgunblaðið - 02.11.1956, Blaðsíða 10

MORGUNBT. AÐIÐ
Föstudagur 22. nóv. 1956
W
Ralmagnsperur
T E S L A, allar stærðir
Heildsölubirgðir:
TEBEii TRADINS HF.
Sími 1864
Snjallar og merkilegar
skdldsögur
Eftir prófessor Richard Beck
Hefi opnað
T asm" ækn?<ngastof ii
MOSGERÐI 1
Viðtalstími kl. 3—6 alla virka daga, nema laugardaga.
Simi: 3420 — Heima: 82107.
MAGNÚS R. GÍSLASON,
tannlæknir.
j/ •/ /•
wikmunaif
Upplýsingaþjónusta Bandaríkjanna hefur til umráða
um 700 16 mm kvuanyndir, allt tal- og tónmyndir, sem
lánaðar eru út endurgjaldslaust til allra félaga, skóla,
stofnana og fyrirtækja. Um 120 af þessum kvikmyndum
eru með íslenzku tali, ög er sérstök skrá yfir þær nýkom-
in út. Upplýsingaþjónustan lánar einnig út sýningavélar,
til að sýna þessar kvikmyndir.
Allar pantanir á kvikmyndum og sýningarvélum ber að
gera með nokkrum fyrirvara, og senda til skrifstofu okk-
ar að Laugavegi 13, Reykjavík eða Lesstofu íslenzk-
Ameríska félagsins, Akureyri.
ÞÓ að Guðmundur Daníelsson sé
eigi nema hálf-fimmtugur á hann
sér að baki langan og glæsilegan
rithöfundarferil; hefir hann verið
óvenjulega afkastamikill í rit-
mennskunni, en hitt er þó stórum
ánægjulegra til frásagnar, að
hann hefir jafnframt vaxið sem
skáld með hverri nýrri bók, er
frá honum hefir komið á síðustu
árum. Nægir að minna á skáld-
sögu hans, Musteri óttans, sem
kom út árið 1953, og hlaut að
verðleikum þann samhljóma
dóm kunnra gagnrýnenda, að þar
væri um mikið og sérstætt skáld-
rit að ræða, í heild sinni með
snilldarbrag.
Síðastliðið haust sendi Guð-
mundur frá sér tvær nýjar bæk-
ur, en það voru smásagnasafnið
Vængjaðir hestar (Útgefandi fsa-
foldarprentsmiðja, Reykjavík)
og skáldsagan Blindingsleikur
(Útgefandi Helgafell, Reykjavík)
í bókum þessum fara saman tíma
bær viðfangsefni og eggjandi til
umhugsunar, og sambærileg list-
ræn meðferð þeirra, enda hafa
þær báðar fengið ágæta dóma.
I.
Rúmur áratugur var liðinn frá
því að Guðmundur gaf út fyrsta
smásagnasafn sitt Heldrimenn á
húsgangi (1944), þegar hið nýja
másagnasafn hans, Vængjað'ir
hestar, kom fyrir sjónir almenn-
ings; sýndu sumar sögurnar í
fyrra safninu, og þó sérstaklega
ein þeirra, að mikils mætti af
honum vænta á því sviði skáld-
sagnagerðarinnar, ef hann legði
Parker ‘51’
Gjöf, sem frægir menn fúslega þiggfa
frekari rækt við það vandmeð-
farna form listrænnar tjáningar.
Er það nú í ríkum mæli á daginn
komið.
í hinu nýja smásagnasafni hans
skipar öndvegi sagan „Pytturinn
botnlausi“, og á hún það fyllilega
skilið, því að síðan ég las hana
fyrst í handriti fyrir nokkrum ár-
um, hefi ég verið sannfærður um,
það, að hún væri heilsteypt lista-
verk. Þar sameinast markviss
snilld í efnismeðferð og sál-
skyggni á háu stigi. „Höfundur-
ParKgf ‘51’ hefur alltaf
verið langt á .undan öðr-
um pennum. Er nú með
sínu sérstæða Aerometric
blekkerf’ og hinum raf-
fægða platínuoddi, sem
einnig er alltaf í fram-
för.
Með Parker ”51“
hafa þeir ráðíð örlög yðar.
Flestir af þekktustu ráðamönnum
heimsins — svo og þeir sem þér
hafið mest dálæti á — eru stoltir
af að eiga Parker ”51 og muna
ávallt þann sem færði peim hann
að gjöf Með honum hafa þeir fram-
kvæmt úrbætur fyrir veiferð yðar.
Mundi það ekki vera dásamlegt
ef einhver vildi heiðra yður með
gjöf sem pessari?
Parker ’Sí'
Eftirsóttasti penni heims, gefinn
og notaður af fræg’u lolk'
Verð: Parker ‘51’ með gullhettu kr. 560.00
Parker ‘51’ með lustraloy hettu kr. 480.00 Pai’ker Vacumatic kr. 228.00.
Einkaumboðsmaður Sigurður H. Egilsson, P. O. Box 283, Reykjavík.
Viðgerðir annasv: Gleraugnaverzlun Ingólfs Gíslasonar, Skólavórðustíg 5, Reykjavík.
2401E
Guðmundur Daníelsson.
inn speglar þar draum æskunnar
og viðhorf hennar og örlög og
gerir vandasömu viðfangsefni
frábær skil.“ (Helgi Sæmundsson,
Suðurland, 19. nóv. 1955).
„Svala“, frásögnin um ungu
stúlkuna fyrir norðan, sem á hug
söguhetjunnar allan, er einnig
prýðisvel samin smásaga, og beit-
h’ höfundur þar af mikilli leikni
cndasamri aðferð hinnar „hálf-
-'gðu sögu“, og eykur það drjúg-
m áhrifamagn sögunnar.
„Styrkir" er bráðskemmtileg
ádeiia, að vísu ekki eins fastmót-
uð, og fyrrnefndar sögur, en hug-
nyndaauðlegð og frásagnargleði
höfundarins njóía sín þar ágæt-
l;ga, og mannlýsingarnar eru
Jóslifandi, sérstaklega á sögu-
etjunni.
Af skyldum toga spunnin er
„ugan „Fasteignir hreppsins“,
údeilusaga, en hér er slegið á
strengi alvörunnar fremur en
gamanseminnar, þó ekki sé frá-
sögnin með öllu laus við nokkura
kaldhæðni; þessi saga er ágæt-
lega sögð, gamla fólkinu, sem þar
lcemur við sögu, lýst af nærfærni
og samúð.
„Vísa Hadríans keisara" er að
ýmsu leyti skemmtileg frásögn og
ber bitni hugkvæmni höfundar,
en nokkuð laus i reipunum, og I
ber mciri svip góðrar blaða-
mennsku en skáldsögu, eins og
bent hefir verið á af öðrum. Og
fyrst frásögn þessi er, eins og
sögulokin sýna, tengd vestúrför
höfundar, þá fer vel á því að
geta samtímis þeirrar sögunnar
í safninu, „Þú skalt farmanns-
kufli klæðast", sem er hreinrækt-
aður ferðaþáttur, og sver sig ó-
tvírætt í ætt til fyrri ferðasagna
höfundar um snjallar lýsingar og
hressilegan frásagnarhátt, svo að
myndirnar, sem þar er brugðið
upp, verða minnisstæðar.
Þrjár sögur í þessu safni eru
að 'því leyti í samhengi, að þær
snerta allar drenginn Húna, en
þær eru: „ Úr blöðum Húna
drengs“, „Vígsla“ og „Faðir og
sonur“. i fyrstu sögunni svífa
lesandanum fyrir sjónir átakan-
legar en vel gerðar myndir úr
lífi drengsins. „Vígsla“ segir frá
örlagaríkri stund í lífi hins unga
sveins, „dyrum heimsins hefir
verið lokið upp fyrir honum“. Um
innsæi og fastmótaða efnismeð-
ferð svipar þessari áhrifamiklu
sögu til „Pyttsins botnslausa“.
Djúpur sálrænn skilningur og
þróttmikill stíll haldast þar í
hendur. „Faðir og sonur“ er mjög
vel gerð saga, svipmerkt sömu
einkennum og „Vígsla“, þó eigi
sé hún eins fastmótuð í efnis-
meðferð.
Hins vegar fatast höfundi lista-
tökin í seinustu sögunni, „Gest-
urinn“, þó að hún sé athyglisverð
að efni til.
En í heild sinni er þetta smá-
sagnasafn Guðmundar prýðilegt
og hið merkilegasta; það sýnir á
minnisstæðan hátt, að hann er
búinn að ná föstum tökum á list-
rænu formi smásögunnar, og eyk-
ur að sama skapi skáldhróður
hans. Því að auk annarra vel sam-
inna sagna og athyglisverðra, eru
fjórar af þessum sögum, „Pyttur-
inn botnlausi“, „Svala“, „Fasteign
ir hreppsins“ og „Vígsla", gerðar
af þeirri snilld, að þær skipa
heiðursrúm í þeim skáldsagna-
flokki íslenzkra nútíðarbók-
mennta.
II.
Það er ánægjuleg fjallganga, í
andlegri merkingu talað, að fylgj
ast með ungum rithöfundi, er
klífur æ hærra brattan tind auk-
ins þroska og snilldar, og þá eigi
sízt vinum hans og velunnurum.
Þetta hefir góðu heilli, verið að
gerast hvað snertir Guðmund
Daníelsson, eins og þegar er gefið
í skyn í sambandi við hið nýja
smásagnasafn hans; en það er
eigi síður sannmæli um nýjustu
skáldsögu hans, Blindingsleik.
Hann hefir á undanförnum ár-
um stöðugt verið að sækja í sig
veðrið í skáldsagnagerðinni; hin
ríka skáldgáfa hans, sem auðsæ
var þegar í fyrstu bókum hans,
hefir notið sín betur og betur í
seinni skáldsögum hans, en
hvergi örugglegar eða á eftir-
minnilegri hátt heldur en í ofan-
nefndri skáldsögu hans. Réttilega
lýsir einn af snjöllustu samtíðar-
höfundum íslenzkum henni á
þessa leið:
„í hinni nýju skáldsögu Guð-
mundar hníga allir kostir hans
sem rithöfundar í einn farveg.
Málið er fagurt og þróttmikið,
stíllinn breytilegur eftir efni,
glæsilega lit- og myndríkur, en
þó hvergi uin of, heldur í fyllsta
samræmi við tilgang höfundar og
heildina. Lýsingarnar á um-
hverfinu skera sig ekki úr eins
og stundum áður í sögum Guð-
mundar, en falla að hugblæ per-
sónanna og rás atburðanna eins
og vel gerð og sjálfsögð um-.
gerð. Um atburðalýsingarnar er
sama máli að gegna. Þær mynda
samfellda heild, þar sem eitt
svarar til annars.“ (Guðmundur
Gíslason Hagalín, Vísir, 28. des.
1955).
Blindingsleikur er mjög sér-
stæð skáldsaga bæði um efni og
frumlega meðferð þess. Hún ger-
ist öll á einni nóttu í litlu sunn-
lenzku sjávarþorpi á íslandi ein-
hvern tíma á árunum 1900—1920,
en staður og stund skipta 1 raun-
inni mjög litlu máli, því að þessi
saga er táknræn frá upphafi til
enda, í fyllstu merkingu orðsins;
hún hefði alveg eins getað gerzt
hvar sem var annars staðar í
heiminum, og það er einmitt þessi
hlið hennar, algildi hennar, sem
gerir hana eins_kyngimagnaða og
raun ber vitni. í harmsögu þeirra,
sem þar heyja sína óvægu bar-
áttu, speglast almenn örlög mann
anna barna, sem hljóta að vekja
bergmál og samúð l huga les-
andans, hvern dóm sem hann
kann annars að fella á breytni
þeirra og horf til lífsins.
Sagan fjallar um mesta vanda-
mál vorrar aldar og allra alda,
um hamingjuleitina, leitina eftir
og baráttuna fyrir betra og æðra
lífi. Og sú barátta er háð hið
innra, á vettvangi sálarlífsins,
Hér sviptir höfundurinn til hliðar
huliðsblæjunni frá innstu afkim-
um hugskots - sögupersóna sinna;
gerir lesendur hluthafa í því
ölduróti tilfinninganna, sem bylt
ist um í sálum þeirra manna og
Framh. á bls. 15