Morgunblaðið - 25.11.1956, Qupperneq 6

6
M ORCUNBT/AÐIÐ
Sunnudagur 25. nóv. 1956
Með jarðfræðilegri kortlagningu lands-
ins, leggjum við fram skerf til
TVEIR KUNNIR íslenzkir vís-
indamenn, þeir prófessor Trausti
Einarsson og Þorbjörn Sigur-
geirsson, forstöðumaður rann-
sóknaráðs ríkisins, eru fyrir
nokkrum dögum komnir heim úr
fyrirlestraför til Lundúna-
háskóla. Fluttu þeir þar sinn fyr-
irlesturinn hvor um þær rann-
sóknir, er þeir hafa haft með
höndum hér á landi sl. þrjú ár, til
könnunnar á bergsegulmagni, en
rannsóknir þessar eru mjög
merkilegar fyrir jarðfræðirann-
sóknir. Tíðindamaður Mbl. hefur
átt tal við prófessor Trausta Ein-
arsson um bergsegulmagnsmæl-
ingar og fundinn í Lundúnum.
Til þessa fundar var stofnað
af eðlisfræðideild Lundúnahá-
skóla undir forustu próf. Black-
ett, en á vegum Intemational
Council of Scientific Unions
(I. C. S. U.) og var fundinum
einkum ætlað að draga fram í
dagsljósið þær beinu mælingar á
bergsegulmagni, sem gerðar hafa
verið undanfarin ár.
BERGSEGULMAGN
Bergsegulmagnið er eins konar
steingerfing á segulsviði jarðar á
liðnum tímum. Þegar hraun
storknar segulmagnast það þann-
ig, að það geymir í sér mynd
af segulsviðinu sem þá ríkti.
almennra vísinda
Samtal við próf. Trausta Einarsson
um hergsegulmagnsrannsóknir og
fyrirlestraför til Lundúna
Með því að rannsaka eldri og
eldri hraunlög má þá kanna
breytingar segulsviðsins tugi og
hundruð milljónir ára aftur í
tímann. Skiptir þá miklu, að
eldsumbrot hafi verið tíð á löngu
skeiði. Hér á landi höfum við
hraun sem spenna yfir síðustu
50 milljón árin, en það er, að
segja má, einsdæmi, og þess
vegna höfum við frá náttúrunnar
hendi ágæta möguleika til að
vimia á þessu sviði.
SEGULSVIÐÍÐ SNERI ÖFUGT
Það virðist nú alveg öruggt,
að fyrir ca 1 milljón ára, þ.e.
við upphaf ísaldar,. sneri segul-
svið jarðar öfugt við það sem
nú er. Norðurpóll segulnálar
hefði þá vísað í suður en ekki
norður. Þetta er samkvæmt rann-
sóknum hér, í Frakklandi og í
Japan.
Þar á undan sneri sviðið um
tíma aftur eins og í dag og
Sænsk kona kennir íslenzkum
húsmæðrum sS maireiða síld
Frú Anna>Briff Agnsafer hefur dvalizf hér í fvær vikur
UNDANFARNAR tvær vikur hefur dvalizt hér á landi sænsk
kona, frú Anna-Britt Agnsater, á vegum SÍS. Var hún
fengin hingað til þess að kenna íslenzkum húsmæðrum að mat-
reiða síld og aðra rétti. Frúin er forstöðukona tilraunaeldhúss
sænska Sambandsins, sem fæst aðallega við rannsóknir á mat-
vælum, gerir tilraunir með matartilbúning og reynir ýmis bús-
áhöld og heimilistæki. Fréttamenn áttu viðtal í gær við frú
Agnsater, en hún heldur heim til Svíþjóðar í dag.
KYNNIR SÉR ÍSLENZKT
LAMBAKJÖT
Tilgangur komu frúarinnar hing
að er tvíþættur. í fyrsta lagi til
þess að halda hér húsmæðra-
íundi og sýna tilbúning síldar-
rétta, en í öðru lagi að kynna
sér íslenzka dilkakjötið og með
ferð þess. Hefur hún í því sam-
bandi heimsótt ýmsar kjötvinnslu
stöðvar bæði norðanlands og
sunnan. Þá hefur Helga Sigurð-
ardótitr, skólastjóri, leiðbeint
henni með tilbúning kjötrétta.
FERÐAST UM
Frú Agnsáter hefur haldið hús-
mæðrafundí í Reykjavík, Borgar
nesi, Akranesi, Akureyri og á Sel
fossi. Einnig kom hún í skólana
að Bifröst og á Varmalandi. Á
þessum fundum var afhentur
bæklingur um sænska síldarrétti,
sýndar l'vikmyndir um matvæli
og kynnt ýmiss konar búáhöld.
Frk. Jónína Guðmundsdóttir hús
mæðrakennari, hefur aðstoðað
frú Agnsater við kennsluna.
þannig hefur það snúizt við að
minnsta kosti 30 sinnum frá upp-
hafi íslands. Þannig geturn við
skipt jarðfræðilegum tíma í
skeið með „réttu“ og „öfugu“
segulsviði á víxl og hefur hvert
skeið verið 100 þús. til milljón
ára. En jafnframt getum við
skipt hraununum, þ. e. basaltinu,
sem ísland er gert úr, í flokka
með „réttri“ og „öfugri“ segul-
stefnu á víxl, og það opnar okk-
ur möguleika, sem við höfum
eiginlega ekki haft áður, til að
kanna heildarþverskurð lands-
ins og kortleggja bergið jarð-
fræðilega. Höfum við Þorbjörn
þegar kortlagt ýmis svæði lands-
ins á þennan hátt.
FYRSTA JARÖFRÆÐIKORTEÐ
Á fundinum fluttum við sitt
erindið hvor um rannsóknir okk-
ar síðustu 3 árin og lögðum m. a.
fram fyrsta jarðfræðikortið, sem
gert hefur verið með því að nota
bergsegulmagn.
En hér þarf að gera stærra á-
tak á næstu árum og dugar þá
ekki sumarfrí tveggja manna,
Við verðum að nota möguleikana,
sem skapazt hafa til að kort-
leggja landið jarðfræðilega
sjálfra okkar vegna og um leið
leggja fram vérulegan skerf til
almennra vísinda.
Sé nú farið lengra til baka
en jarðlög íslands ná,-T?n þau
eru jarðfræðilega ung, þá kemur
ýmislegt nýtt til sögunnar,
LANDAFLUTNINGAR
í fyrsta lagi verður örðugra
að ákveða segulstefnuna í mjög
gömlu bergi, en sé því treyst, að
mælingin sýni segulsviðið þegar
bergtegundin varð til, þá virðist
tvennt koma í ljós. Annars veg-
ar það, að snúningspólar jarðar
ha_fi færzt tiJ hægt og hægt miðað, ÚR FRELSISBABÁTTUNNT
vio löndin. Norðmpóllinn hefurl Dagskráin hófst með því,
Próf. Trausti Einarsson
samkv. sumum mælingum færzt
á 1000 milljón árum frá Norður-
Ameríku vestur yfir Kyrrahaf til
Japan og þaðan norður til nú-
verandi staðar. En þessi braut
pólsins verður öðruvísi eftir mæl-
ingum á enslcu bergi en amer-
ísku. Þennan mun má skýra með
því að Ameríka hafi á fyrri jarð-
öldum verið miklu nær Evrópu
en nú. Það er með öðrum orð-
um hin fræga landflutningakenn-
ing Wegeners o. fl. sem hér skýt-
ur aftur upp kollinum.
Fyrsta fundardeginum í Lond-
on var varið til þess að ræða
um landflutninga og urðu menn
ekki á eitt sáttir. En svo mikið
er ljóst, að frekari rannsóknir
á segulmagni í bergi frá miðöld
og fornöld jarðar fela í sér þann
möguleika, að skorið verði úr
um það hvort miklir landflutn-
ingar hafa átt sér stað og þá hve-
nær.
Sú spuming liggur auðvitað
nærri hvers vegna segulsviðið
hefur snúizt við hvað eftir ann-
að. Hún var utan við verkefni
fundarins, en ýmsir hafa glímt
við hana á síðustu árum. Svarið
virðist vera þetta: Segulsviðið
stafar af rafstraumum í kjama
jarðar og þegar straumarnir
skipta lun stefnu hlýtur skv. al-
kunnum lögmálum, segulsviðið
að skipta um póla. Og. nú ætti
það að lokum að vera ljóst að
pólaskipti segulsviðsins eiga
ekkert skylt við svokallaða veltu
jarðar, þ. e. tiltölulega snögg og
mikil breyting á súningsás jarð-
ar. Slík velta jarðar er alveg
óhugsandi þegar nánar er að
gáð. —
í ÞÝZKALANDI
Eru þessi mál ekki á dagskrá
víða?
Eftir fundinn í London fór ég
til Kölnar í Þýzkalandi og var
þar gestur háskólans í nokkra
daga. Flutti ég þar erindi um
nokkuð svipað efni og í London,
en með aðaláherzlu á bergsegul-
magni, sem tæki til jarðfræði-
legra rannsókna.
Annars verð ég þess greini-
lega var að menn sækjast eftir
að heyra um íslenzk efni, því
ég fékk tilmæli um 3 frekari er-
indi, 2 frá Hollandi og 1 frá
London, en gat ekki orðið við
þeim vegna tímaskorts núna í
miðri háskólakennslunni.
★ ★ ★
Að lokum vil ég nota tæki-
færið til að þakka þeim aðilum,
sem hafa stutt segulrannsóknim-
ar fjárhagslega, en það eru rann-
sóknarráð og menntamálaráð,
sem hafa borið kostnaðinn að
mestu, og háskólaráð sem tvö
árin hefur veitt styrk til þeirra.
Ágœt kynning á ung-
veskri menningu
i FÖSTUDAGSKVÖLDXÐ efndi tímarit ungra Sjálfstæðismanna
FS- Stefnir til ágætrar kynningar á ungverskri tónlist og bók-
menntum í Sjálfstæðishúsinu. Var mjög vel vandað til dagskrár-
innar. Þar voru m.a. leikin tónverk eftir Franz Liszt og Bela
Bartok og lesnir úrvalskaflar úr sögu frelsisbaráttu Ungverja, ljóð
í þýðingu Steingríms og Gísla Brynjúlfssonar og tvær smásögur.
Áheyrendur tóku dagskránni mjög vel og hylltu að lokum ung-
versku bjóðina, hugrekki hennar og hetjulund í baráltunni fyrir
frelsi síisu.
að
shrifar úr
daglega lífinu
Ógæftasaml vlð
Arnarfjörð
BÍLDUDAL, 23. nóv. — Afar
sjaldan hefur gefið á sjó undan-
farið. Eini báturinn sem stundar
róðra héðan nú er Frigg, sem
farið hefur tvo róðra. Afli hefur
verið lítill, eða 2—3 lestir í hvor-
um róðri.
Rækjuveiðin hefur gengið vel
upp á síðkastið og stundum hef-
ur verið ágætis afli. — Stöðugt
hefur verið unnið við rækju
vinnsluna. — Friðrik.
ÞESSA dagana er fyrsti snjó;--
inn að koma. Ég segi fyrsti
snjórinn, því sá sem kom um dag-
inn var eiginlega ómark, eins og
krakkarnir sesja, því hann fór
svo fljótt aftur.
En nú trúi ég því að hann sé
að koma. Reyndar kemur hann
ósköp hægt, ekki nema nokkur
korn í byrjun, svo líða fleiri tím-
ar, kannske dægur, þar til þau
næstu sáldrast niður úr tæru
himinhvolfinu og setjast á freðna
jörðina.
E
Eii»s og lítil stúlka
N það fer samt ekki milli mála.
Snjórinn er að koma, hikandi
og feiminn eins og lítil stúlka á
sínum fyrsta dansleik og innan
tíðar verður hvítur mjúkur
möttull fallinn yfir allt landið.
Þá er ísland réttnefni, kalt, bjart
og fagurt, fegurra en nokkurt
annað land á jörðunni.
Snjórinn er teikn árstíðarinn-
ar sem drepur í dróma litskrúð
landsins, grænar grundir og
brúna liti fjallanna, sem eiga sér
slíka fjölbreytni, að stundum
virðist manni þúsund afbrigði til
af þeim brúna lit, sem í íslenzku
fjallalandslagi er að finna. Mað-
ur sér það í Súlum, Esju og
Hengli jafnt og í myndunum hjá
Kjarval og stendur orðlaus af
undrun og aðdáun yfir þeim fjöl-
breytileik, sem drottinn gaf ís-
lenzku fjöiiunum og dásamar
hann um leið fyrir að hafa gert
loftið yfir þessu landi svo íðií-
tært, að við getum séð öll lit-
brigði jarðar.
Hlnn hvíti hjúpur.
EN allt hverfur þetta nú er líð-
ur að jólum og veturinn sezt
að. Þá kemur hinn hvíti klaka-
hjúpur, litirnir blikna og allt
verður fölt og grátt, jafnvel
rjúpan verður tákn hinnar hvítu
árstíðar. En samt er það svo að
þrátt fyrir allan snjóinn og jökul-
inn sem yfir landinu hvílir, þá
er það aldrei hvítt eða tilbreyt-
ingarlaust. Yfir því hvílir aldrei
dauður svipur hins eilífa eina
litar. Jafnvel í snjónum, sem þek-
ur foldina leynast ótal litbrigði,
sem hljóta að snerta fegurðar-
skyn okkar, mjúkir litir ísbreið-
unnar og fallinnar lausamjallar
staf a í augum og skuggarnir und-
ir heiðarbarði skapa kynjamynd-
ir líkastar stóru, dýrofnu vegg-
klæði.
Og með snjónum kemur líka
þögnin. Þessi djúpa, þunga ei-
lífa þögn, sem þó lætur svo hátt
í eyrum og getur verið jafnkæf-
andi og svartasta Austfjarðar-
þoka. En í þögninni uppi á heið-
um að vetrarlagi enduróma fjöll-
in, dalir, gil og kleifar og verka
svo sterkt á mann, að maður
rennur inn í þessa stóru voldugu
víðáttu og lifir með íslenzkri
fjallanáttúru sem einn lítill hluti
hennar í fullu samræmi við land-
ið og hjartarætur þess.
Þar ríkir hciðríkjan.
ÞVÍ er það sem íslenzk fjöll að
vetrarlagi eru meiri sálarbót
en þúsur.d þenkingar í marg-
menni láglendisins. Þar ríkir heið
ríkjan, tignin og fegurðin meiri
en nokkurs staðar annars á jörðu
hér, og þaðan er föðurlandsástin
sprottin.
Sagt hefir verið að landið hafi
mótað okkur fslendinga.
Hin stórbrotna náttúra, og grá-
lynd veður í 10 aldir hafa Iagt
sín mörk á ásjónu þjóðarinnar og
skilið eftir drætti, sem ekki mást
út á fáum sólarsumrum. En þá
eigum við líka heiðríkjuna i
skapgerðinni og hreinlyndið, því
við eigum snjóinn og fjöllin, og
þögnina sem er svo djúp að allir
hljóta að hlýða.
Stundum finnst okkur þó þessa
drætti skorta, ekkí í landið okk-
ar heldur fólkið, sem það byggir
frá afdölum til annnesja. En þá
er það okkur sjálíum að kenna,
þvi enginn fær við fjöllin sakazt.
En ef við gleymum íslenzku fjöll-
unum á skafheiðum vetrardegi og
víðsýninu sem þar er að finna,
höfum við um leið brugðizt ætt-
arskyldu okkar og réttinum til að
byggja þetta land.
Gunnar G. Schram, einn af rit-
stjórum Stefnis flutti stutt ávarp
og fór nokkrum orðum um menn-
ingu ungversku þjóðarinnar og
það hve skáid hennar og rithöf-
undar hefðu ávallt staðið í fylk-
ingarbrjósti í baráttu hennar fyr-
ir sjálfstæði og frelsi sínu.
Þá flutti Ævar Kvaran kafla
úr sögu frelsisbaráttu Ungverja
1849 og flutti einnig kafla úr
hvatningarræðu Kossuths við
Szegedin, en það er ein fræg-
asta ræða í sögu Ung
verjalands. Helga Valtýsdóttir las
ungversk ljóð eftir Sandor Petöfi,
Gísli Magnússon lék þ'.iú þjóð-
lög í útsetningu Bela Bavtoks,
Sveinn Víkingur las smásögu
eftir Molnar, Guðmundur Jónsson
lék tvær etýður eftir Liszt, Bald-
vin Halldórsson fór með ung-
verska sögu og að lokum söng
Þorsteinn Hannesson fjögur ung-
versk þjóðlög, og varð að syngja
aukalag við mikla hrifningu
áheyrenda.
SKÝR MYND
Eins og áður er sagt var mjóg
til þessarar dagskrár vandað, og
gaf hún ágæta mynd af því hva
Iitrík og glæsileg menning Ung-
verja er og hve djúpum rótum
frelsisást þeirra stendur.
Er það vel að tímaritið Stefn
ir skuli hafa tekið sig fram um
að efna til þessarar kynningar,
einmitt á þessum örlagaríku
dögum í sögu ungversku þjóð-
arinnar. Sú mynd sem þar var
brugðið upp sýndi, að hverjar
hörmungar sem ungverska
þjóðin gengur í gegnum þá
glatar hún ekki fornri menn-
ingu né veröur með vopnum
buguð.