Morgunblaðið - 12.12.1956, Blaðsíða 12

M0RCU1\BLAF>1Ð
Miðvikudagur 12. d«e. 1956
IMú er þrautin leyst
Bezta jólagjöfin handa
konunni er:
Helena Rubinstein
Gjafakassi
yfir 20 tegundir.
MARKAÐURINN
Hafnarstræti 11
Laugavegi 100
Hafnarstræti 5
Merkiletft rit Kristjáns Eidjárns
Kutni otf hauffié ” komiÖ út
f7á
ð/"RISTJÁN ELDJÁRN, þjóðminjavörður hefur allt frá árinu
1941 lagt sérstaka stund á að safna saman fróðleik um þau
ku*nl úr heiðnum sið, sem fundizt hafa hér á landi. Árangur
þessara fræðistarfa kom í ljós á fundi, sem Kristján og forstöðu-
menn bókaútgáfunnar Norðrít áttu með fréttamönnum í gær.
Skýrðu þeir þar frá útkomu merkilegrar bókar, er ber titilinn
„Kuml og haugfé“. Hefur hún inni að halda geysimikinn fróð-
leik um íslenzka forngripi og rannsóknir og hugleiðingar Kristjáns
á fornum greftrunarsiðum o. fl.
Viðstaddir á blaðamannafundinum voru nokkrir prófess-
orar við Háskóla íslands. En dómnefnd Háskólans, sem í
áttu saeti prófessorarnir Jón Jóhannesson, Einar Ólafur
Sveinsson og dr. Jan Fetersen safnstjóri í Stafangri, hafa
kjörið bókina hæfa sem doktorsritgerð. Mun doktorsvörn
fara.fram í Háskólanum um miðjan janúar.
frá þessu kumli í bókinni.
En stærsti kumlfundur á ís-
landi mun hafa verið við Dalvík
1908. Fannst þar kumlateigur við
túnræktarrask og rannsökuðu
þeir Daniel Bruun og Finnur
Jónsson kumlin. Þau teljast hafa
verið 14 og fannst það síðasta
1942. Nokkuð var af munum í
þeim. Leifar af skipum eða bát-
um voru í þeim og bæði hundar
og hestar hafa verið heygðir hjá
húsbændum sínum. Er frásögn af
þessu kumli sem og mörgum
mjög fróðleg og skemmtileg af-
lestrar.
Bókin hefst á stuttum kafla um
fornminjar á fslandi, sem hugs-
anlegt er að séu frá því fyrir
íslands byggð. Eru það hinir
rómversku peningar er fundust
á Austurlandi, sem kunnugt er.
HIB MERKILEGA
KDMLATAL
Meginkafli bókarinnar er
Kumlatal á íslandi. En fundar-
staðir eru 123 og hafa ný kuml
enn verið að finnast á síðustu
árum. T.d. gat Kristján Eldjárn
þess, að á þessu ári hefðu fund-
izt þrjú kuml fornmanna, sem
ekki hefði verið hægt að taka
með.
í þessu kumlatali eru geysi-
miklar upplýsingar um fornleifa-
fundi. Fylgja ljósmyndir af fund-
arstöðum og forngripum og fjöldi
uppdrátta.
MERKILEGUSTU
FUNDIRNIR
Kumlfundir eru mjög mis-
jafnir. Sumstaðar eru kumlin
mörg saman, sumstaðar hefur
mikið af munum fylgt hinum
Xátna í jörðina, en annarsstað-
ar er lítið annað en beinin.
Meðal merkilegustu kuml-
funda má nefna Kaldárhöfða-
kuml í Grímsnesi. Það fannst
1937 við það að vatn hækkaði
í Úlfljótsvatni eftir byggingu
Ljósafossstöðvar. í því var
mesti fjöldi gripa. Má ætla
að það hafi verið haugfé
tveggja manna. Þetta kuml
var merkilegt m.a. fyrir það
að mennirnir voru heygðir í
bát og fundust 80—90 rær úr
járni og naglabrot í þvi. Er
að sjálfsögðu skýrt ýtarlega
fundarstaða væri mjög misjafn
eftir héruðum. Flestir fundar-
staðir væru í Rangárvalla-
sýslu, en fæsíir eru í Yestfirð-
ingaf jórðungi. Þetta taldi hann
þó tilviljun eina. Yegna upp-
blásturs í Rangárvallasýslu
hefðu kumlin komíö fremur í
ljós þar. Næst á eftir Rangár-
vallasýslu um fjölda fundar-
staða er Eyjafjarðarsýsla, en
þar eru kumlin fleiri, vegna
þess m.a. hve mörg voru á ein-
um fundarstað við Dalvík.
ATHUGANIR Á GREFTRUNAR
SIÐUM
Að loknu Kumlatali skýrir
höfundur frá rannsóknum sínum
í sambandi við þessar fornleifar.
Einn kaflinn fjallar um umbún-
að kumla. Fyrst segir hann frá
því hvernig kuml komi fram. Þar
er uppblásturinn stórvirkastur
eða um 40%. Aðallega er þetta á
Suður- og Austurlandi. Aðeins 6
lsuml hafa komið í ljós af náttúru
völdum öðrum en uppblæstri. En
meðan kuml komu einkum í ljós
á Suðurlandi af uppblæstri, var
það vegagerðin sem fjölgaði fund
arstöðum á Norðurlandi. Hafa
Uppdráttur af kumlinu sem fannst í landi Kaldárhöfða 1937. I þvl
fannst sverð, spjót, örvaroddar, öxi, beltishringja, tveir jaspis-molar,
skjaldarbóla, önguil og mikið aí járnsaumi úr báti o. fl.
FLEST FUNDIN f
RANGÁRVALLASÝSLU
Kristján Eldjárn svaraði
nokkrum spurningum blaða-
manna. Hann sagði m.a. að
ekki væri vitað um nöfn
neinna þeirra manna, frá forn-
öld, sem fundizt hafa heygðir.
Einnig gat hann þess að f jöldi
HEKLL'-
FRAKKIM
með loðfeldi
er nýjasta
kuldaflíkin
^ II
KIRKJUSTRÆTI
vegagerðarmenn fundið kuml-
staði á 28 stöðum eða 22%. Við
túnrækt hafa fundizt 10 og við
húsbyggingar 10.
Kristján ritar ýtarlega um stað-
setningu kumla. Þau voru ekki
valin af handahófi, en sú hug-
mynd sem kemur fram í sögum
að menn hafi viljað láta heygja
sig þar sem víðsýni er og jafnvel
uppi á fjöllum stenzt ekki, held-
ur fremur í dældum og nálægt
bæjum.
ENGIN LÍKBRENNSLA
Á ÍSLANDI
Það er athyglisvert, að hér
á íslandi hafa engin bruna-
kuml fundizt. f þessu sam-
bandi má geta þess að lík-
brennsla var mjög fátíð í Dan-
mörku á víkingaöld, nokkru
tíðari í Noregi. í Svíþjóð var
líkbrennsla hins vegar mikið
algengari en greftrun.
HVAB VAR LAGT f
HAUGANA?
Langur kafli í bók Kristjáns
Eldjárns fjallar um haugfé, það
er muni þá eða dýr sem hafa
verið lögð í hauga. Er þessi kafli
„KattarauguM
handa öllum
skólahörnum
LÖGREGLU ST J ÓRl sagði fri
því á fundi með blaðamönnum í
gær, að örugg reynsla væri feng-
in fyrir ágæti hinna sjálflýsandi
„kattaraugna", sem fjöldi barna
hefur nælt í yfirhöfn sína. Sagði
hann, að til stæði að dreifa bráð-
lega slíkum merkjum meðal allra
skólabarna í bænum. Eins væri
um það rætt nú, að ekki aðeins
börn fengju þau, heldur full-
orðnir líka og þá helzt eldra fólk.
Því væri mikil nauðsyn á slíkum
1 merkjum. '