Morgunblaðið - 29.12.1956, Qupperneq 6

8
MOPCrrynr 4fíifí
LaugaTdagur 29 des. 1956
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
Töfraflauizsn eftir Mozart
Ó P E R A N Töfraflautan eftir
Mozart var frumsýnd í Þjóðleik-
húsinu annan jóladag í glæsileg-
um búningi og við góðar viðtölc-
ur. Þetta er þriðja óperan eftir
hann, sem flutt er hér í Reykja-
vík. Hinar eru Brúðkaup Figarós,
sem fiutt var í Þjóðleikhúsinu
vorið 1950 af söngkröftum Kon-
unglegu sænsku óperunnar í
Stokkhólmi — fyrsta óperan, sem
flutt er hér á landi — og Bastien
og Bastienne, sem flutt var í Sjálf
stæðishúsinu haustið 1955.
Mozart samdi Töfraflautuna
laust fyrir andlát sitt. Hún er
ólík fyrri óperum hans að því
leyti, að hún er ekki samin í
ítalska stílnum — opera buffa
—, heldur er hún sú tegund,
sem Þjóðverjar kalla Singspiel.
Hún er söngur og leikur, stund-
um er talað, en ekki sungið á
sviðinu, og tónlistin er í anda
hins alþýðulega söngs í Þýzka-
landi, bæði vísnasöngs og kór-
söngs. Þó hefir Mozart ekki með
öllu sleppt ítalska stílnum, því
að í óperunni eru koleratúr-arí-
ur, eins og t.d. arían, sem drottn-
ing næturinnar syngur í 2. þætti,
en hún er einhver tilkomumesta
og vandsungnasta óperuaría, sem
samin hefir verið. Engu að síður
er óperan sérstæð og er upphaf
nýrrar, þýzkrar tónlistarstefnu. A
þessum grundvelli er þýzka óper-
an reist. Næsta merka óperan í
þessum stíl var Freischiitz eftir
Weber, sem er Singspiel. Wagner
reisti list sína á Weber, auk þess
sem hann lagði nýtt til frá sjálf-
um sér. Þannig má rekja þráð-
inn til Richard Strauss. Þetta er
saga alþýzkrar óperu.
Töfraflautan er látin gerast í
Egyptalandi einhvernUman í
fyrndinni. Hún hefst á því, að
Tamínó prins er á flótta undan
eiturslöngu. Hann hefir skutið öll-
um örvum sínum og virðist úti um
hann. Þá birtast allt í einu þrjár j
þernur drottningar næturinnar og ;
drepa kvikindið með kyngikrafti'
orðanna, en prinsinn fellur í dá.
Nú heyrast fimm tónar í stíg-
andi röð úr panflautu og Papa-
geno kemur inn á sviðið og syng-
ur fuglaveiðarsönginn. Hann lifir
á fuglaveiðum og er með fugla-
búr. Hann er einföld sál og hugs-
ar ekki um annað en m.mn og
maga.
Þegar prinsinn vaknar úr dá-
inu, gortar Papageno af því, að
hann hafi drepið dýrið með eigin
hendi. Þernurnar refsa honum
fyrir lygina með því að svifta
hann málinu. Þær sýna nú prins-
inum mynd af Tamínu, dóttur
næturdrottningarinnar, og verður
hann strax ástfanginn. Nú myrkv
ast sviðið og heyrast þrumur og
sjálf næturdrottningin hirtist á
baksviðinu og syngur aðra af
hinum frægu aríum sínum og
rekur raunir sínar. Hún fræðir
prinsinn um það, að Pamína dótt-
ir hennar hafi verið numin brott
af fjandmönnum hennar. Tamíno
lætur ekki á sér standa og býðst
til að frelsa hana. Papageno fugla
veiðari ætlar að slást í förina með
honum, en þernurnar hafa nú
gefið honum málið aftur. Þær
gefa prinsinum töfraflautu og
fuglaveiðaranum töfrabjöllur,
sem hafa þann mátt að fæla burt
iU öfl, sem að þeim kunna að
sækja.
Hefst nú leitin að Pamínu
prinsessu, en hún er innilokuð í
musteri spekinnar. Þetta hefir
prinsinn fengið að vita. Musterinu
ræður Sarastró, sem er æðsti
prestur Isis og Osiris. Eins og
nærri má geta er ekki auðhlaup-
ið þar inn, því musterisins er
vandlega gætt. Náðin ein nægir
ekk-i til að upplokið verði. Það
þarf meira til. Til þess þarf verð-
leika eða mannlega fullkomnun.
En úr því verður ekki skorið
nema með prófum. Það er
skemmst af að segja, að prinsinn,
sem vill allt til vinna til að geta
frelsað sína elskuðu óstmey,
stenzt öll prófin, og fær hennar
að launum.
Papageno er sú manntegund,
sem ekki virðist líkleg til að
standast þær freistingar, sem á
hann eru lagðar, og er ekki útlit
fyrir annað en að hann muni kol-
falla á prófunum. En af því þetta
er ævintýri, og eins og allir vita,
þá eiga öll ævintýri að enda vel,
þá slampast hann einhvernveg-
inn í gegn um prófin og fær
sína Papagenu.
Shikaneder, höfundur textans,
hafði fengið Mozart til að semja
tónlistina. Fyrir honum vakti
ekki annað en að semja töfra-
eða galdraóperu, eins og þá voru
í tízku. En Mozart sá málið í
öðru ljósi. Báðir voru þeir frímúr-
arar og Mozart var það af lífi
og sál. Mannkærleikshugsjón
reglunnar heillaði hann. En frí-
múrarareglan var þá sem leyni-
regla illa séð af valdhöfunum og
hafði fjórum af sex stúkum henn-
ar verið lokað með valdboði, svo
að betur væri hægt að fylgjast
með starfi hennar. Mozart þóttist
sjá, að óperan gæti orðið frímúr-
arareglunni til gagns með því að
gefa í skyn, að leynireglan eða
musterisreglan í .2. þætti væri
ekki þjóðhættulegur félagsskap-
ur, heldur góður, með göfugar
og háleitar hugsjónir.
Jósep konungur hafði verið
hlynntur frímúrurum meðan
hann var prins, en hann var ný-
tekinn við konungsdómi, þegar
óperan var sarpin. Hann er því
Atriði úr 2. þæíti: Papageno (Kristinn Hallsson) og hinir þrir
unglingar.
shrifar úr
daglega lifinu
ÞÁ er jólunum lokið og aftur
komm kyrrð á. Það er alltaf
mikill hvíldartími, sem tekur við
að lokinni hátíðinni. Boginn hef-
ir verið spenntur til hins ítrasta
fyrir hana, allir hafa unnið í óða
önn og gengið þreyttir til hvílu.
Starfið hefir verið margt og mér
liggur við að halda, að margir
hverjir njóti alls ekki jólahátíð-
arinnar sem skyldi fyrir þá sök,
að þeir ganga í fagnaðinn ör-
þreyttir, hvort sem það eru hús-
mæður á barnmörgum heimiluro
eða aðrir. En það er sama hvort
menn eru hvíldir eða þreyttir,
jólin eru ávallt sama mikla há-
tíðin, sem gleður jafnt unga sem
gamla. Og nú „post festum" þeg-
ar við rennum huganum til þess-
ara jóla minnumst við þeirra líka
með gleðihug og biðjum þess að
alltaf fáum við að njóta jólanna
í friði og ró án þess að nokkur
öfl rjúfi þá helgi sem yfir þeim
jafnan hvílir.
Jólaferð í lausu lofti.
ÞEGAR menn mætast á þriðja
dag jóla eins og kallað er, til
vinnu og starfa, er oft mikið
spjallað um jólahaldið og jóla-
gjafirnar. Sjáifur átti ég nokkuð
óvenjuleg jól að þessu sinni, að
því leyti, að ég lagði land undir
fót og fór með flugvél yfir landið
þvert og endilangt. Á leiðinni var
veður óstöðugt mjög, það var á
Þorláksmessu, illt í lofti og vélin
hristist og kafaði svo skarplega,
að stundum fannst manni að mag
inn yrði eftir, þegar líkaminn féll
óravegu niður í geimnum. Það er
sannarlega óþægileg tilfinning og
undarleg mjög. Enda leið ekki á
löngu þar til farþegarnir í véí-
inni tóku að veikjast hver af öðr-
um af flugveiki, sem er nákvæm-
lega eins og sjóveikin með öllum
hennar sjúkdómsmerkjum. Flug-
þei'nan, hin vörpulegasta kona,
var á þönum um vélina og bar
frá fólki afleiðingu loftveiki þess
og að því vatn til hressingar.
Mátti segja að þar væri að sjá
annan hvern mann veikan.
Reykjandi yfir
sjúklingum.
EN það sem mér þótti sæta
mestri furðu var, að nokkrir
af karlmönnunum í flugvélinni
reyktu sígarettur sínar hinir ró-
legustu, púuðu út í loftið og höll-
uðu sér makindalega aftur i sæt-
unum. Þeir voru ekki sjúkir, en
þeim hugkvæmdist augsýnilega
heldur ekki, að ekkert er vena
fyrir sjóveikt eða loftveikt fólk
en sígarettureykur. En þeir
skeyttu þvi engu og héldu upp-
teknum hætti. En hér hefði flug-
freyjan, ef vel hefði verið átt að
grípa fram í og skakka leikinn.
Hún átti að biðja þá, sem sígrett-
ur reyktu kurteislega um að
hætta því, enda er vafalaust að
allir hefðu farið að beiðni henn-
ar. En í þetta sinn láðist henni
það, þótt segja mætti að raunveru
lega sé það ein af starfssky’dum
flugfreyja, þegar svona s’endur
á. Og nú vil ég beina því til allra
þeirra flugfreyja, sem þennan
dálk lesa að gæta þess í framtíð-
inni að loft í flugvélum sé ekki
allt mengað sígarettureyk þegar
allmargir farþeganna kveijast aí
loftveiki.
Kaupaeði fyrir jólin.
HÉR í höfuðborginni munu fjöl-
margir hafa fest kaup á ýmiss
konar heimilisvélum síðustu dag-
ana fyrir jólin og látið sinn jóla-
pening í kaup þau. Þetta er vegna
þess að hin nýju „úrræði“ ríkis-
stjórnarinnar hækka allmjög
verð á þessum nauðsynlegu tækj-
um, sem almenningur allur kaup-
ir og notar, enda er fjarri því að
unnt sé að kalla heimilisvélar
neinn lúxus lengur. Einn kunn-
ingi minn, sem átti nokkurt fé
handbært, lagði það í forláta út-
varpsgrammófón, annar gat snú-
ið sér út stóran ísskáp á heildsölu
verði, Þannig var það um marga,
að þeir lögðu handbært fé í heim-
ilisvélar, jafnvel þótt þeir hefðu
ekki ætlað sér að kaupa þær
næstu misserin. Þetta er ekki
nema ein afleiðingin af þeim
þungu sköttum og tollum, sem
stjórnin hefir lagt á okkur, sem
almenningi tilheyrum, en flestir
verða víst sammála um það að
fjarri er að þeir skattar séu rétt-
látir, enda á þeim vörum sem
við kaupum öll daglega.
Og því er öllum ráðið heilt með
því að leggja sparipeninga sína
í önnur verðmæti, meðan þau
hafa ekki enn hækkað í verði.
Tamínó prins í óperunni og Pam-
ína prinsessa er austurríska þjóð-
in. Sarastró, æðsti prestur í must-
eri Isis og Osiris, er andlegur
höfðingi frímúrarareglunnar í
Vínarborg, Ignaz von Born.
Drottning næturinnar er engin
önnur en María Theresia drottn-
ing, sem vann að því að brjóta
niður regluna. Drottningunni tii
hjálpar í óperunni er blökkumað-
urinn Monostatos. Hann hefir
smeygt sér inn í sjálft muste'rið
og hann ásælist prinsessuna. Og
hvern haldið þið að sú persóna
eigi að tákna? Hún á að tákna
kaþólska klerkavaldið.
í óperunni eru mörg frímúrara-
tákn, svo sem hinir frægu hljóm-
ar hornanna í forleiknum, sem
koma þar þrisvar sinnum þrisvar
fyrir og eru síðar endurteknir
í óperunni, þegar Taminó prins
er í þann veginn að ganga í hinn
leynilega félagsskap í musterinu.
Mannkærleikshugsjón reglunn-
ar var lifandi kraftur í Mozart
og það verðum við að hafa í huga,
þegar við hlustum á þessa óperu.
í mörgum lögunum birtist hrein-
leiki og fegurð, sem er af himn-
Atriði úr 2. þætti: Paiuina
(Þorst. Haimesson).
unour Páisúótúr) og Tamino
Atriði úr 2. þætti. Næíurdrottn-
ingin (Stina Britta Melander).
eskum uppruna, og er nærtækt
dæmi að benda á lagið, sem al-
þekkt er hér á landi við sálminn
„í dag er glatt í döprum hjörtum".
Eftir þennan langa inngang vil
ég minnast á söngvarana og aðra,
sem mestan veg og vanda höfðu
af þessari óperusýningu.
Jón Sigurbjörnsson fór með
hlutverk Sarastró æðsta prests.
Hann hefir djúpa og trausta
bassarödd og fór virðulega með
hlutverk sitt og leyndi sér ekki,
að hann er vanur leikari. Þor-
steinn Hannesson fór með hlut-
verk prinsins. Hann er vanur
sviðinu sem óperusöngvari og
söng af smekk og skilningi. Tenór
rödd hans er mikil, en ég saknaði
þess, að hún hefir ekki þann
ljóma og lit, sem hlutverkið gerir
kröfu til. Guðmundur Jónsson
hafði lítið hlutverk, en gerði því
góð skil, eins og vænta mátti.
Stina Britta Meíander fór með
hlutverk næturdrottningarinnar.
Söng hún hér sem gestur í þriðja
sinn. Hún hefir mikla og skæra*
sópranrödd og mjög háa "Hvað
tækni og raddsvið snertir, var
ekkert því til fyrirstöðu, að hún
gæti gert hinum vandsungnu
koleratúr-aríum góð skil, en ár-
angurinn varð minni en efni stóðu
til og hygg ég það stafa af því,
að hún söng á íslenzku. Málið
hefir ef til vill átt nokkurn þátt
í því, að hún gat ekki beitt sér
nóg við sjálfa túlkunina. Þuríð-
ur Pálsdóttir fór með hlutverk
prinsessunnar. Hún er geðþekk
og glæsileg á sviðinu og hefir
fagra sópranrödd, sem hún beitir
af mikilli tækni. Hygg ég, að allir
hafi verið ánægðir með frammi-
stöðu hennar. Kristinn Hallsson
fór með hlutverk Papagenos,
Framh. á bls. 11.