Morgunblaðið - 01.05.1957, Blaðsíða 16

16
MORCTJNBT *ÐIÐ
Miðvikudagur 1 maí 1957
Ný gerö skreiöarhjalls sem ver
fiskirm vætu og eykur gæöin
Hugmynd Páls
frá Vestmt
NÝLEGA kom Mbl. að máli við
Pál Oddgeirsson fyrrverandi út-
gerðarmann og kaupmann í Vest-
mannaeyjum. Páll er mikill
áhugamaður um allt sem að út-
gerð lýtur og að undanförnu hefir
hann unnið að því að koma á
framfæri hugmynd sinni um nýja
tegund skreiðarhjalla, sem hann
álítur stórum hagkvæmari og
hentugri en þá sem nú eru í not-
kun, og myndi geta sparað ís-
lenzkum útgerðarmönnum mikið
fé ef teknir yrðu í notkun. Fer
spjallið við Pál hér á eftir.
★
— Mbl. hefur fregnað að þér
hafið í huga að gjöra endurbætur
á þurrkun skreiðar og vinnið að
þeim tilraunum nú.
— Já, það er rétt. Mér fannst
liggja í augum uppi, að verja
þyrfti fiskinn regni — í svo regn-
sömu landi, sem íslandi, enda er
það vitað að mjög er erfitt að
verja skreiðina fyrir jarðslaga,
eins og þurrkun er nú háttað. í
för minni til útl. eftir áramótin
kynntist ég þýzkum verkfræðingi
mjög rómuðum fyrir ýmiss konar
uppfinningar. Lýsti ég fyrir hon-
um hugmynd minni — og þér
sjáið nú hér fyrir framan okkur
likan af nýjum skreiðarhjalli,
eins og ég tel heppilegast að hafa
þá. Líkanið er gert í Þýzkalandi.
— Hafið þér fengizt við skreið-
arframleiðslu?
— Já, ég held það sé rétt, að ég
hafi fyrstur útgerðarmanna í
Eyjum hafið verkun á skreið. Það
var árið 1940. Ég hafði frétt að
útgerðarmenn hér syðra væru
byrjaðir á þessari verkun, en þá
í smáum stíl og fékk ég áhuga
á að vera með. Hjall eins og
menn syðra notuðu hafði ég ekki
séð. Vildi nú svo vel til að ég
ræddi þetta mál við gamlan Eyja-
mann sem var fróður um margt,
Hann segir: Fyrir nokkrum árum
herti hér norskur maður þorsk
til að flytja til Noregs. Ég held að
úti á Torfmýri við Herjólfsd. séu
léifar af hjalli hans. Það reyndist
rétt, þar lá hálfbrotinn hjallur er
ég gerði sem nýjan, og hóf þegar
skreiðarherzlu. Þessi hjallur var
með 3 þurrkhæðum, eins og fyrir
myndin hér, en þó mikið öðru
vísi gerður.
Oddgeirssonar
Ég breiddi ævinlega yfir skreið
ina, þegar útlit var fyrir rign-
ingu, en tók verjuna af, þegar til
sólar sást.
AÐ SIÐ FORNMANNA
— Hvernig fenguð þér þessa hug
mynd að nauðsyn væri að verja
fiskinn vætu?
— Það veittist mér auðvelt.
Ég hafði séð byrgin í Fiskhellra-
nefi við Herjólfsdal þar sem for-
feður Eyjamanna höfðu þurrkað
fisk sinn um aldaraðir. Saman-
ber það, að íbúar Eyja flúðu und
an Tyrkjurn upp í byrgin.
Það var árið 1627. I þess-
um byrgjum kom ekki dropi á
fiskinn. Þá mátti sjá grjótbyrgi á
Ofanleitis- og Æðarhrauni, sem
notuð voru fyrr á sínum tímum
til að verka skreið.
Því er því slegið föstu, að
forfeður vorir hafa litið svo á
að óumflýjanlegt væri að
verja skreiðina vætu. Og tek
ég eindregið undir þá skilyrð-
islausu nauðsyn.
— Hvaða ávinning teljið þér í
því að hafa verjur yfir hjöllun-
um?
— 1. Fiskurinn verður miklu
fallegri útlits, með því næst eðli-
legur roðlitur.
2. Án efa fæst miklu þyngri vikt.
Bendi ég á að skreið sú sem ég
verkaði með yfirbreiðslu var
miklu þykkri að sjá en skreið nú
til dags — og þar með þyngri að
vikt. (Skreið þá sem ég verkaði
seldi ég Samb. ísl. samvinnufél.,
og líkaði hún vel). Skreið
þessi var seld til Ítalíu til neyzlu
þar í landi.
3. Þegar athuguð er skýrsla
Veðurstofu íslands um úrkomu-
daga á tímabilinu, marz—júní —
4 mánuði eða 122 daga, eru jafn-
aðarúrkomudagar, síðan skreið-
arframleiðsla hófst árin 1950—
1956 sem hér greinir:
Úrkomudagar Vestmannaeyjar
74 5/7. Suðurnes, Rvík og sennil.
Akranes 64 4/7 dag. Akureyri og
umhverfi 45 3/7 dag.
Að þessari staðreynd athug-
affiri þætti mér ekki ósennilegt
að fiskurinn (skreiðin) rýrn-
aði meffi núverandi verkunar-
fyrirkomuiagi eitthvað kring-
um 10 af hundraði. Auk þess
sem hinn ásækni jarðslagi
kæmi vart til greina.
Með fyrirkomulagi því er ég vil
koma í framkvæmd, verður skor-
ið úr þessu mikilvæga atriði fyrir
Páll Oddgeirsson.
íslenzka útgerð með því að reyna
þessa aðferð. Bera saman útlit
fisks og vikt — með gömlu og
nýju þurrkunaraðferðinni. Má þá
ganga úr skugga um hvort halda
skal áfram með gömlu aðferðina
eða nota það sem arðvænlegra
reynist.
KOSTIR NÝJA HJALLSINS
Fjörefni hljóta að rýrna við svo
mikla vætu sem fiskur verður
fyrir meðan hann hangir uppi,
eftir tilraun mína verður þetta
atriði rannsakað efnafræðilega
erlendis.
Bragð af soðinni skreið er sem
ekkert, það hefi ég reynt, sem
eðlilegt er. Vætan hefur séð fyrir
því. —
— Hvað getið þér sagt um
ávinning gagnvart skreiðaherzlu
í þessum nýja hjalli yðar?
— 1. Hjallurinn er 90 fermetr-
ar meffi þrem þurrkhæffium og því
auffivelt að hafa yfirbreiffislu.
2. Gömlu hjallarnir eru yfir-
leitt 177 fermetrar en aðeins með
einni þurrkhæffi, enda er 52%
minna þurrkrúm í þeim, en
þriggja hæða nýja hjallinum.
3. Hjallarnir endast miklu leng
ur, ef þeim er hlíft fyrir vætu.
— Segið þér mér Páll, hafið
þér notið nokkurrar aðstoðarhins
opinbera til að koma þessum
endurbótum í framkvæmd.?
Myndin er af líkani af skreiðar-
hjallinum. Hann er áætlaður 15 m
langur og 6 m breiður eða alls 90
ferm. En með því að hjallurinn er
gerður með 3 þurrkhæðum er
þurrkrúmið 270 ferm. enda getur
hann tekið 52% meira aí fiski en
hjallar þeir sem nú eru notaðir,
og eru 177 ferm. allir en að-
eins með einni þurrkhæð.
Líkanið sýnir ekki rétt hlutföll,
en gefur aðeins hugmynd um
hvernig hjallurinn skal byggður.
Að sjálfsögðu er fyrirhugað hæfi-
legt hæðarrúm, til þes að vindur-
inn geti leikið milli hæðanna.
Myndin sýnir að miðhluti hjalls-
ins er hærri — 5 metra langur.
Er það gert til þess að vindurinn
geti leikið inn í hjallinn þrátt
fyrir yfirbreiðslurnar á hon-
um. Þær eru þrjár og hver þeirra
þriðjungur af lengd hjallsins
Þær eru með sterkum olíuborn-
um böndum sem vel skulu fest í
jörð. Yfirbreiðslurnar má taka
fljótlega af með því að kasta
böndunum yfir hjallinn. í ráði er
að gera a.m.k. 1 slíkan hjall og
gefst þá skreiðarframleiðendum
færi á að kynna sér gerð hans og
notagildi.
— Eins og sakir standa er þetta
að segja: Ég sýndi framkvæmda-
stjóra Skreiðarsamlagsins, hr.
alþm. Jóhanni Þ. Jósefssyni
ásamt formanni stjórnar samlags
ins, hr. Óskari Jónssyni fyrir-
myndina affi þessum nýja hjalli.
Framkvæmdastj. J.Þ.J. og stjórn
arform. Ó.J. leizt vel á hugmynd
ina og lögffiu eindregið til, að ég
gjörði tilraun á þessari vertíð og
leitaði til stjórnar Fiskveiðasjóðs
til að koma þessum nýju til-
raunum í framkvæmd. Ég skrif-
aði stjórn Fiskimálasjóðs hinn 6.
marz síðastliðinn, en ég hefi enn
sem komið er ekki fengið
svar stjórnarinnar. Hitt hefi ég
fregnað að sjóðstjórnin hafi
óvenju mörg erindi til afgreiðslu,
ásamt því sem formaður stjórn-
arinnar hr. Sigurvin Einarson
situr nú á Alþingi. Hinsvegar
héfði verið æskilegt að sjóðstjórn
in hefði gefið svar við nefndu
bréfi, svo hægt væri að korna
þessum tilrauna endurbótum 1
framkvæmd nú þegar, því þorsk-
vertíð er nú að nálgast lok.
— Hver er kostnaður við hina
nýja hjall og yfirbreiðslur.
— Með því að fara hyggilega
að, t. d. með því að hver útgerð-
armaður kaupi 5—10 yfirbreiðsl.
ur á ári má fullvíst telja að
hann fái þær meira en greiddar
með meiri þunga og verðmeiri
vöru.
Bændur horfa ekki í þann
kostnað að verja töðuna frá hrakn
ingum og telja sér hag í. Hví
ættu útgerðarmenn ekki að gera
hið sama varðandi skreiðina?
Sœmundur Guðmundsson
frá Brunná
MARGIR eru þeir, og flestir lítt
geðþekkir fylgifiskar ellinnar.
Skal hér nú hann telja er nú
liggur næst í huga mér. Sam-
ferðamenn, vinir og kunningjar
hverfa örar yfir um landamæri
lífs og dauða, er aldur færist yf-
ir sjálfan mann. Jafnaldrarnir
gjörast gamlaðir og náttúrulög-
málið lætur ekki hjá líða að
krefja þá lokagjalda ævi þeirra.
Þeim sem eftir lifa þykir flest-
um sem vinaflokknum hafi fækk-
að um tölu þeirra sem horfið
hafa, því að þeim er það lítt að
skapi, og oft nokkuð um hönd
að kippa öðrum í rúm þeirra,
sem burtu eru. Öllum er það
áskilið að greiða skuld þeirra
fyrir lífið og er ekki um slíkt
að sakast, en því er ekki að neita
að yfirleitt verður líf mannsins
fábreytilegra og kennir þar meir
einstseðingsskaparins, sem högg-
in verða fleiri og stærri verða
skörðin í vinaraðirnar. Þó glæða
minningarnar um góða drengi og
konur huga vorn og ylja oss í
ellinni.
1 vetur hefir riddarinn á Helj-
arbleik farið víða og höggvið títt.
Nýlega hefir hann fellt til jarð-
ar einn vina minna. Þann 8. þ.m.
var borinn til grafar að Kirkju-
hvoli í Saurbæ Sæmundur Guð-
mundsson bóndi frá Brunná
neðri. Krankur fór hann hingað
suður til Reykjavíkur í vetur til
þess að leita sér heilsubótar. —
Nokkru eftir áramótin lagðist
hann í Landsspítalann og var þar
um tíma allhress, en snögglega
brá til hins verra og missti hann
þá að mestu rænu og andaðist
eftir örfáa daga. Lungnakrabbi
varð honum að aldurtila þann
25. f. m. 29. sama mán. var hald-
in fjölmenn kveðjuathöfn yfir
'nonum í Fossvogskapellu. Var
líkið síðan flutt í Saurbæ vest-
ur, því að þar vildi hann beinin
bera og í þeirri sveit hafði hann
dvalið mestan sinn aldur. Var
hann jarðsettur að viðstöddu fjöl-
menni.
Sæmundur heitinn var fæddur
að Kverngrjóti í Saurbæ 20. febr.
1889. Hann var kominn af gegn-
um og góðum bændaættum. For-
eldrar hans voru þau hjónin Guð-
mundur Jónsson Hannessonar og
Margrét María Jónsdóttir. Undir
eins og hann var fær um að
vinna fyrir sér var honum komið
í vist til vandalausra. Hann
dvaldist fram yfir þrítugsaldur
í Saurbæ og á Skarðsströhd ým-
ist vinnumaður eða lausamaður
og lagði á margt gjörva hönd,
t. d. sótti hann til Vestmanna-
eyja nokkrar vertíðar.
Árið 1924 réðst Sæmundur til
mín að Staðarfelli og þar kynnt-
ist hann eftirlifandi konu sinni,
— mtnnsng
Skógum er þá var hjá okkur hjón
um. 1926 fluttust þau hjónaefn-
in út á Skarðsströnd og fór Mar-
grét þá um haustið í ljósmæðra-
skólann, Þau giftust haustið 1927
og fékk Margrét þá veitingu
fyrir Saurbæjarljósmóðurum-
dæminu er hún rækir enn. Síðan
hafa þau búið í Saurbæ á ýmsum
jörðum, en Brunná neðri keypti
Sæmundur 1946 og þar hafa þau
búið síðan. Reisti hann þar stórt
og vandað íbúðarhús úr steini og
hefir bætt jörðina á annan hátt.
Þau hjón hófu búskap nær eigna-
laus en hefir farnazt vel. Er
Margrét dugnaðar- og mannkosta-
kona. Hún hefur á hendi síma-
vörzlu og bréfhirðingu sem
hvort tveggja var flutt að Brunná
fyrir nokkrum árum. Börn þeirra
hjóna eru fjögur: dóttir gift í
Hafnarfirði Elzti sonurinn kvænt
ur, býr á hluta Brunnár. Tveir
yngri bræðurnir eru heima í for-
eldragarði og vinna þar nú að
bústörfum hjá móður sinni. Það
var bjart framundan fyrir þeim
Brunnárhjónum er heilsan —
sem aldrei var traust Sæmundi
—. brast og dauðinn barði að
dyrum.
Sæmundur heitinn var meS
hæstu mönnum, frekar grannvax-
inn, kvikur á fæti og vel á sig
kominn. Jafnan var hann glaður
og reifur. Stundum lenti hann í
orðasennum, því að fast hélt
hann á máli sínu og var enginn
veifiskati í skoðunum. Helzt var
það í stjórnmálum, enda var
hann ekki myrkur í máli uni
skoðanir sínar þar. Þótt brýnur
þær gætu orðið allsnarpar á köfl-
um var slíkt ekki lengi erft. —
Sveitarmál lét hann allmjög til
sín taka en sótti litt eftir nefnd-
arsætum. — Hann var manna vin
sælastur og vildi hverjum greiða
gera. Trygglyndur var hann og
traustur vinur vina sinna. Áttu
þeir engan slíkan málsvara sem
Sæmund ef ráðizt ver að bakl
þeim. Möttu hinir drenglunduðu
andstæðingar þetta hugarfar hans
að verðleikum. Sveitungar hans
og aðrir þeir er af honum höfðu
kynni sakna hans nú og finnst að
horfinn sé hinn hressandi and-
blær er Sæmundi fylgdi þar sem
hann fór.
Nú ert þú farinn héðan góði
trausti vinur. Vér trúum því að
þú sért ekki okkur horfinn að
fullu, þú hinn hreinlyndi mað-
ur með höfðingslund — oft fram-
ar en efni leyfðu, — hvass í
máli með viðkvæmt hjarta. —
Væntum endurfunda á landi
fagnaðar. Vér sem eftir stönd-
um þökkum samveruna hérna
megin og munum lengi geyma
minningarnar um hinn falslausa
mann.
Sumardaginn fyrsta 1957
Þorst. Þorsteinsson.