Morgunblaðið - 25.08.1957, Síða 2

2
MOTtOVJKTtl Afílf)
Sunnudagur 25. ágöst 1957
*.

Náið samstarf NATO-ríkjanna
á efnahags- og félagsmálasviði h
myndi efla varnamátt þeirra
Er Keldnoskáli irá
jóðveldisöld?
HÉR Á LANDI hefur dvalizt að
undanförnu fulltrúi samtaka um
eflingu samstarfs NATO-þjóð-
anna á sviði stjórnmála, efna-
hagsmála og félagsmála. Maður
þessi nefnist Walden Moore og
kemur frá Bandaríkjunum. Hef-
ur hann rætt við ýmsa mikils-
metna forustumenn hér á landi
um eflingu þeirra hugsjóna, sem
eru grundvöllur Atlantshafs-
bandalagsins. Héðan ætlaði hann
að halda för sinni áfram til
Evrópu og beita sér m.a. fyrir
þátttöku Luxemborgar, Portgais,
Grikklands og Tyrklands í um-
ræddum samtökum.
Þegt fréttamaður Mbl. átti
stutt samtal við Walden Moore
á Hótel Borg í gær greindi hann
svo frá:
— Samtök þau sem ég starfa
fyrir voru stofnuð í október 1954
með því að 30 nafnkunrtir banda-
rískir forustumenn undirrituðu
yfirlýsingu um að þeir vildu
stefna að aukinni samvinnu
þátttökuríkja Atlantshafsbanda-
lagsins á sviði stjórnmála, efna-
hags og félagsmála. Síðan hefur
hugmynd þessi breiðzt út og
henni vaxið fylgi í flestum þátt-
tökuríkjunum. Nú þegar hafa
stjórnmálalegir og aðrir andlegir
forystumenn í 11 þátttökuríkj-
um undirritað samstarfsyfirlýs-
inguna.
— Eru fslendingar orðnir þátt
takendur í samtökunum?
— Já, þeir gerðust það sl. vet-
ur Alexander Jóhannesson próf-
essor hefur beitt sér fyrir mál-
inu á íslandi og fengið í lið með
sér þá Bjarna Bendiktsson rit-
stjóra, Jóhann Hafstein banka-
stjóra, Gylfa Þ. Gíslason mennta-
málaráðherra, Harald Guðmunds
son sendiherra og Hauk Snorra-
son ritstjóra. Hef ég í heimsókn
minni hingað rætt við þessa menn
um ýmís málefni Atlantshafs-
bandalagsins.
— Með hvaða ráðum hyggjast
samtökin einkum vinna að auk-
inni samvinnu?
— Ég vildi minna á, að þessi
samtök áttu mikinn þátt í að
farið var að halda þingmannaráð
stefnur Atlantshafsbandalagsins.
Sú fyrsta var haldin 1954, en
önnur I nóvember sl., og mættu
þar tveir íslenzkir fulltrúar þeir
Jóhann Hafstein og Benedikt
Gröndal. Næsta þingmannaráð-
stefna verður haldin í nóvember
næstkomandi.
Þá vildi ég nefna eitt helzta
áhugamál samtakanna nú, en það
er að efna til ráðstefnu forsæt-
isráðherra allra þátttökuríkjanna
á 10 ára afmæli Atlantshafs-
bandalagsins í apríl 1959. Samtök
in hafa ritað bréf um þetta til
ríkisstjórna allra þátttökuríkj-
anna og nú þegar hefur t.d. hinn
nýi forsætisráðherra Kanada,
John Diefenbaker, lýst sig mjög
hlynntan þeirri hugmynd. Þetta
gæti orðið þýðingarmikið fyrir
framtíðar-samstarf NATO-ríkj-
anna og stuðlað að raunhæfri
samvinnu á ýmsum sviðum.
— Finnst yður nú stefna í átt-
ina til aukins samstarfs NATO
á stjórnmála og efnahagssvið-
inu?
— Jú, og það hlýtur að gera
það. Það er nauðsynleg þróun til
að efla mátt Atlantshafsbanda-
lagsins og auka öryggi hinna
einstöku þjóða í því. Eitt stigið
1 þessari þróun var álit hinna
vísu þremenninga, Langes, Mart-
inos og Pearsons, sem hvöttu ein-
dregið til aukins samstarfs víðar
en á hermálasviðinu.
— Hvað segið þér um þá
túlkun sem heyxzt hefur á áliti
þremenninganna, að efnahagssam
starfið sé nú orðið mikilvægara
en landvarnarsamstarfið í
NATO?
— Það get ég að sjálfsögðu
ekki fallizt á, enda er ekki hægt
réttilega að túlka álitið þannig.
3500 ára gamlar
memiingarleifar
BAGDAD, 24. ágúst. Danskur
leiðangur í írak hefur fundið leif
ar menningar, sem talin er hafa
verið í blóma um 1500 árum fyrir
Krist. Var þjóð þessi þekkt und-
ir nafninu Harrats eða Harrians.
Mikilvægustu fornleifafundirnir
eru hof og rúmar hundrað leir-
töflur þaktar myndletri, sem gef-
ur til kynna þjóðfélagshætti á
þeim tíma.
Landvarnarsamstarfið er að sjálf
sögðu meginkjarni Atlantshafs-
bandalagsins og bentu þremenn-
ingarnir m.a. á það að einn meg-
intilgangurinn með auknu sam-
starfi á öðrum sviðum væri að
efla varnarmátt NATO.
Þannig var skoðun Walden
Moores, og hann bætti við:
— Samstarf NATO-þjóðanna í
efnahags- og félagsmálum getur
þó fengið víðtækari þýðingu í
framtíðinni. Það kæmi t.d. fram
ef þær vonir rættust, sem ég sé
því miður ekki líkur á sem
stendur, að samkomulag næðist
milli austurs og vesturs um af-
vopnun. Ef svo yrði, mætti hugsa
sér að Atlantshafsbandalagið
starfaði áfram og þá aðallega sem
samtök á sviði stjórnmála, efna-
hags og félagsmála. Þjóðirnar
sem í því starfa eiga svo margt
sameiginlegt, menningu og þjóð-
skipulag. Atburðir sem gerast í
einu landi geta haft víðtæk á-
hrif í öllum hinum. Á þessu
er vaxandi skilningur og þá um
leið á því, að vandamálin yrðu
ætíð • auðleystari með sameigin-
legu átaki.
Olíusamningur í íran
TEHERAN, 24. ágúst. — Öldunga
deild persneska þingsins sam-
þyklcti í dag samninginn milli
hins þjóðnýtta ítalska olíufélags
og ríkisolíufélagsins í fran. Sam-
kvæmt samningnum, sem nú verð
ur að fá samþykki konungs
(shah), munu olíufélögin vinna
olíuna saman i nýju félagi
„SIRIP“ og skipta með sér á-
góðanum, eftir að þau hafa greitt
íransstjórn 50% af honum.
— Reuter.
EG HEF verið að lesa fslands-
sögu dr. Jóns Jóhannessonar,
Þjóðveldisöldin, er ég fékk rétt
fyrir jól 1956. Er það mikið og
merkilegt rit, enda var prófessor-
inn einhver kunnugasti maður í
fornsögu vorri. Rit þetta geym-
ir margan fróðleik írá þessu tíma
bili, og af vísindarannsókn fræði-
mannsins er þar ýmsu hnekkt,
sem kunnir fræðimenn hafa hald-
ið fram fyrr. Vísindarit þetta
geta allir notfært sér á bezta
hátt, sem sögunum unna, svo vel
er það ritað frá höfundarins
hendi. Það er ritað af einurð vís-
indamannsins, þó af sérstakri
góðvild til manna og málefnis,
eftir því sem tilefni standa til,
— er það lofsvert. Hafði ég mikla
ánægju af að lesa bók þessa. —
Færi eg hinum mikilsvirta höf-
undi sérstakar þakkir fyrir það
og þann mikilsverða skerf, sem
hann á sjálfstætt í riti þessu. Þó
er þar eitt atriði, sem gaf þar
átyllu til, að ég stakk niður
penna, af því ég gat ekki sætt
mig við að það yrði tekin sem
jákvæð fullyrðing, án mótmæla,
því að miklar líkur benda og á,
að fái heldur ekki staðizt. Því
hafði eg þessa fyrirsögn.
I sögunni bl. 401 segir: „Eng-
in hús eru til á Islandi frá þjóð-
veldisöld". Þetta er fullyrðing,
máske of mikil, sem ekki er hægt
að sanna, og kanske heldur ekki
hægt að fortaka. En rétt er þó að
láta eftirfarandi tala sínu máli
um þetta, svo það komi fram,
sem óefað er til stuðnings frek-
ar enn hitt, um að Keldnaskál-
inn sé frá þjóðveldisöld.
Keldnaskálinn er talinn elzta
hús landsins og form hans og
stíll haldizt svipað frá fyrstu
gerð og þá tekin til Sturlungaöld,
máske fyrir 1200? Fræðimenn
telja suma viði Keldnaskálans
æva gamla, þótt það máske ekki
verði rökstutt frekar.
Jón Loftsson, hinn kunni
bændahöfðingi, býr hér 10—20
síðustu ár ævi sinnar og hér deyr
hann 1197. A þessum árum bygg-
ir hann kirkju á Keldum og reis-
ir klausturhús, sem hann ætlaði
að ganga í, en entist ekki aldur
til að láta vígja það. Sæmundur
í Odda, sonur Jóns, fékk Pál
biskup í Skálholti (1195—1211),
bróður sinn, til að vígja bæði
klaustur og kirkju, svo hélt Sæ-
mundur hvorutveggju við um
sína daga (d. 1222). En hann átti
Keldur og hafði yfirumsjón með
búi Keldna-Valgerðar, frillu sinn
ar, sem var hið mesta rausnarbú.
Hér í uppblástursrofi Keldnatúns
fannst signet, sem að líkindum
hefur átt einhver Sveinn Pálsson,
príor, bendir það til klausturs-
lifnaðar hér. Annars er ekkert
kunnugt um þetta klaustur og
hefur það lagzt af með dauða
Sæmundar. Nú er það svo, að
sumir af þeim, sem um þetta hafa
fjallað, telja að klausturhús Jóns
Loftssonar hafi einmitt verið
reist þar sem núverandi skáli er,
og sé með svipuðum stíl og formi
og frá fyrstu gerð. Vitanlegt þó,
að margoft er búið að gera við
skálann á þessum mörgu öldum,
eins og gefur að skilja.
Eftir dauða Sæmundar, hætti
Keldna-Valgerður búskap hér og
við tók 1223, Hálfdán, sonur Sæ-
mundar og býr hér til þess hann
deyr 1265.
Óstaðfest munnmæli herma, að
skálinn hafi verið helmingi lengri
en nú, sem sé náð austur fyrir
allar skemmur. Bræður tveir,
ónefndir þó, hafi skipt honum á
milli sín, sem erfðahlut sinum.
Fór annar að búa á Eyvindar-
múla í Fljótshlíð og fór með við-
ina að sínum hluta skálans þang-
að. Sögn þessi er rétt að því leyti,
ef á við bræður þessa, að Hálfdán
á Keldum býr hér, en bróðir hans
Andrés í Eyvindarmúla, meira
er ekki hægt að staðfesta um
sögn þessa, má vera að hún sé
þó sönn.
Jarðgöng voru eigi óalgeng í
fornöld og eins á Sturlungaöld,
er allt logaði í ófriði. Hér fund-
ust jarðgöng 1932, sem hafa náð
úr lækjarbrekkunni og inn í skál
ann. Óvíða — ef nokkurs staðar
— hefur verið jafnhentugt að
grafa jarðgöng og hér, né betur
undankomu auðið ef með þurfti.
Þau náðu úr skálanum niður í
lækjarbrekkuna, svo ruðningur-
inn úr þeim var afar handhægur,
lækurinn tók við honum, vegs-
ummerki því engin hið ytra, og
dyrnar ekki auðfundnar, máske
í skógarbrekku?
Hafi jarðgöngin verið gerð til
öryggis af ófriðarhættu, sem eðli-
legast er að álykta, er þó ekki
ástæða að ætla þau yngri en frá
Sturlungaöld, og er þá helzt nefnt
til nafn Hálfdánar á Keldum, að
hann hafi þau gera látið. Frið-
samur var hann að vísu sjálfur,
en hann átti fyrirferðarmikla
mága, Kolbein unga Arnórsson,
sem krafði hann liðveizlu með
allan sinn afla í herferð mikla.
En Hálfdán neitaði þótt Kolbeinn
sýndi honum banatilræði, sem þó
Hálfdán fékk afstýrt af sínum
miklu kröftum. Gisti Kolbeinn
þá á Keldum með hundrað manna
flokk. Setti húsbóndann (það er
Hálfdán) í stofufangelsi, ásamt
fleiri heirftamönnum, og rændi er
hann fór burt, vopnum öllum og
hestum mörgum.
Þórður Sighvatsson kakali,
mágur Hálfdánar, kvaddi hann
til liðveizlu tvisvar eða máske
oftar, er Þórður var að fá upp-
reisn og ná ríki því er Sighvat-
ur faðir hans átti nyrðra, og að
hefna föður og bræðra þeirra
Steinvarar, konu Hálfdánar, er
féllu í örygsstaðabardaga 1238,
en Hálfdán hummaði £tf sér alla
liðveizlu við Þórð. Þá má vel vera
— og liggur beinast við að halda
—■ að Hálfdán hafi látið gera
leynigöng þessi fyrir öryggis sak-
ir við aðrar slíkar heimsóknir.
Getið hefur þess verið til, að
jarðgöngin hafi verið gerð vegna
vatnsburðar. En það hefur yfir-
leitt engan byr fengið, og fáir
talið það trúanlegt. Stutt er í
vatn, vatnið frýs aldrei, hér er
snjólétt, svo sízt er ástæða að
gera þau vatnsburðar vegna í bse
aðeins en fjós hefur sjálfsagt ætíð
verið langt frá bæ, sem það er
nú. —.
Þessar stiklur sem hér hefur
verið stiklað á, eru allar frá þjóð-
veldisöld, og þeim öllum verður
að hnekkja fyrst, áður en Keldna
skálinn er afsagður frá þeim
tíma.
Guðmundur Skúlason.
Veiða má 600
hreindýr í sumar
í LÖGBIRTINGI, sem út kom í
gær, er tilk. frá menntamálaráðu-
neytinu, þar sem gefið er út leyfl
til þess að fella alls 600 hreindýr,
á þessu sumri, en hreindýraveið-
ar eru leyfðar í Múlasýslum á
tímabilinu 17. ágúst til 20. sept,
Flest dýr má veiða í Fljótsdals-
hreppi 150, í Jökuldalshreppi 130,
Fellahreppi 80, og Tunguhreppi
70.
Hreindýraveiðarnar skulu fram
fara undir eftirliti hreindýra-
eftirlitsmanns. Hann skal gæta
þess vandlega að eigi séu veidd
hreindýr á þeim slóðum, sem
dýrin eru að nema ný lönd.
Kynna sér lestrar-
kennslu í Svíþjóð
FYRIRHUGAÐ er að sex kennar-
ar frá barnaskólum hér í Reykja-
vík fari utan, til Svíþjóðar, til
að kynna sér þar byrjunar-
kennslu í lestri. Hefur bæjarráð
samþykkt að veita 11.000 kr.
styrk til þessa gegn jafnháu fram
lagi úr ríkissjóði.
í þessum stellingum sat bandariski herlæknirinn David G.
Simons í 32 tírna, þegar hann fór í loftbelg nær 40 kílómetra
upp í gufuhvolfið, hærra en nokkur annar maður hefur nokk-
urn tíma komizt. Hefur hann unnið einstætt afrek og mikið
brautryðjandastarf með þessu. Þegar niður kom, kvað hann
sér minnisstæðust einmanakenndin, sem kom yfir hann uppi í
háloftunum. Ilún hefði gert út af við mig, ef ég hefði ekki verið
í sambandi við jörðina, sagði hann.
>
v