Morgunblaðið - 25.10.1957, Blaðsíða 9

Föstudagur 25. olctóber 1957
MORr.T'iVBI 4 ÐIÐ
9
orkuversins urðu fyrir um mán-
aðartöfum út af deilu og síðar
vekfalli.
í júnímánuði 1936 kom Kist-
jón X. hingað í opinbea heim-
sókn og lagði hann þá honstein
Ljósafossstöðvainnar, en hann er
i kjallara stöðvarhússins.
Ásmundur Sveinsson mynd-
íöggvari gerði mjög táknræna
ágmynd á framhlið stöðvarhúss-
ns: „Hið unga ísland tekur við
crafti fossins“.
Þegar svo 25. október 1937,
ann upp, var rafstraumi frá
..jósafossstöðinni hleypt á laust
aftir hádegi þann dag. Við það
tækifæri héldu ræður þeir Pétur
Halldórsson borgarstjóri, Harald-
ur Guðmundsson þáverandi ráð-
herra og Steingrímur Jónsson
rafmagnsstjóri. Viðstaddir voru
ýmsir gestir. í leiðara Mbl. dag-
inn eftir segir m. a. um þennan
merka áfanga: „Meðan Sogsvirkj
unin stendur og starfar, verður
hún órjúfánlaga tengd nafni Jóns
Þorlákssonar . . .
„ . . . . íslendingar hafa lagt í
mikil og kostnaðarsöm fyrirtæki
á undanförnum árum. En það er
sérstaklega vel til fallið, að
stærsta og dýrasta fyrirtækið
skuli vera vígt baráttunni við
þau öfl, sem mest hafa þjakað
þjóðina: myrkrið og kuldann".
Fréttayfirlit frá utanríkis
ráðuneytinu
MAGN'ÚS JÓNSSON og Gunnar Thoroddsen flytja svohljóðandi
íillögu til þingsályktunar:
Alþingi ályktar að skora á ríkisstjórnina að gefa út mánaðar-
íega eða oftar á vegum utanríkisráðuneytisins, yfirlit um helztu
viðburði í landinu, og senda fréttayfirlit þetta sendiráð'um íslands
erlendis, ræðismönnum, kjörræðismönnum og öðrum þeim aðilum,
er .ætla má að hafi áhuga á að kynnast islenzkum málefnum og
rnnast landkynningu á einn eða annan hátt.
Á framhlið Ljósafossstöðvarinnar er táknmyndin: Hið unga island tekur við krafti fossins.
Ljósafossstöðin var vígð bar-
áttunni vib myrkrið og kuldann
20 ár frá þvi orkuveriö tók til starfa
1 DAG eru liðin 20 síðan Keykja-
vík fékk fyrst orku frá Ljósa-
íossstöðinni í Sogi, sem þá var
mesta mannvirkið, sem íslend-
ingar höfðu ráðizt í að byggja.
Hafði Reykjavíkurbær farsæla
forustu þessa máls allt frá upp-
hafi. Alþingi hafði synjað Reykja
víkurbæ í tvígang um ríkis-
ábyrgð á lánum. Fullyrða má,
að Ljósafossstöðin hafi markað
þau tímamót, sem hinir framsýnu
höfðu komið auga á, og varð
Ljósafossstöðin til þess að opna
augu hinna, sem ekki höfðu skiln
ing á málinu. Má þakka það
Reykjavíkurbæ fremur en nokkr-
um öðrum, hve ör þróunin hefur
verið á sviði rafvæðingar hér á
landi.
Fyrst 1916
Virkjun Sogsins er miklu eldra
mál, því menn höfðu komið auga
á þá miklu möguleika, sem þar
voru. Árið 1916, þegar bæjar-
stjórn Reykj avíkur fékk norskt
verkfræðifélag til að gera áætl-
anir um virkjun Elliðaánna, var
því fyrirtæki falið að semja álits
gjörð um virkjun Sogsins.
.Álitsgjörð þessi sýndi þá, að
virkjun Sogs fyrir Reykjavík gat
borgað sig þá er íbúatalan kom-
in upp í 30.000.
Árið 1927 tekur bæjarstjórnin
mál þetta upp á ný, og er þá Raf-
magnsveitu Reykjavíkur undir
forustu Steingríms Jónssonar raf
magnsstjóra, falið að láta athuga
möguleika á virkjun Sogsins.
Haustið 1929 koma svo hingað
tveir norskir sérfræðingar, er
endurskoða virkjunaráætlanirn-
ar frá 1916 og gera ýmsar breyt-
ingar þar á.
Útboðslýslng og tvö tilboð.
Næst gerist það í beinu fram-
haldi af þessum athugunum, að
útboðslýsing er gerð á virkjun-
inni, verki, efni og fé til fram-
kvæmdanna. Voru það einkum
átta erlend fyi'irtæki, er höfðu
tjáð sig fús til þess, að taka verk-
ið að sér. í júlímánuði 1930, þeg-
ar tilboðin skyldu liggja fyrir,
höfðu aðeins borizt tvö. Voru þau
eingöngu um sölu á efni og fram
kvæmd verksins. Öðru fylgdi vil-
yrði um lánsfjárútvegun. Þessi
tilboð þóttu of há og var hafnað.
Þetta haust fór héðan nefnd
manna utan til þess að vinna að
lánsfjárútvegun. Komu nefndar-
menn heim aftur með tilboð frá
Svíþjóð, sem var því skilyrði
bundið, að ríkisábyrgð fengist.
Þessu láni varð að hafna.
Veldur þingrofi.
Ákvað bæjarstjórn Reykjavík-
ur þá að leita til Alþingis um
ríkisábyrgð fyrir allt að 8 millj.
kr. láni. Var málið lagt fyrir Al-
þingi í marz 1931, Var Alþingi
rofið þetta vor fyrir tilstilli Fram
sóknarflokksins. M. a. var það
borið fyrir að hætta væri á að Al-
þingi myndi stofna fjárhag ríkis-
ins í hættu með samþ. á ábyrgð
til virkjunarinnar, ef ekkert
væri aðhafzt. En bæjarstjórn
var ekki með öllu vonlaus um
að málið myndi mæta skilningi
alþingsmanna, og næsta vor var
það enn lagt fyrir Alþingi. En
það fór á sömu leið, að meiri-
hluti þingmanna bar ekki gæfu
til að skilja hvílíkt stórmál hér
var um að ræða.
En ekki varð þetta þó til þess
að drepa málið. Árið 1931 kom
fram ný hugmynd um virkjun
Efra Sogs. Kom hún að tilhlutan
Jóns heit. Þorlákssonar borgar-
stjóra.
Fyrst Ljósafoss
Ymsar till. voru nú komnar
fram um byrjunarvirkjun Sogs-
ins. Var enn ákveðið I bæjar-
stjórn Reykjavíkur að láta fram
fara rannsókn á því, hvar og
hvernig bezt væri að virkja Sog-
ið. í þessu skyni voru þeir ráðn-
ir sem séfræðingar B. Berdal
vatnsvirkjunarverkfræðingur og
J. Nissen rafmagnsverkfræðing-
ur, en þeir eru báðir Norðmenn.
Álit þessara sérfræðinga kom
fram í janúar 1934. Málið var
síðan rætt í bæjarstjórn, sem
eftir síðari. umræðu um það þ.
1. marz 1934, var samþykkt:
......að virkja Sogið samkv.
tillögum ráðunautanna, ef fé
fengist með viðunandi kjör-
um, og að hefja lánsumleitan-
ir, allt að 7 millj. kr. til virkj-
unarinnar . . .“. En tillögur
þeirra Berdal og Nisseens
voru þær að hefja virkjun
Sogsins með að yirlcja fyrst
Ljósafoss. Sú virkjun yrði ó-
dýrust og gæti Ljósafoss gefið
25000 hestafla orku.
Síðan var hinum norsku sér-
fræðingum falið að ganga end-
anlega frá og fullundirbúa út-
boðslýsingu orkuversins.
í maímánuði 1934 ákvað bæj-
arstjórnin að taka virkjunat'lán
allt að £ 275.000 og veita borg-
arstjóra Jóni Þorlákssyni ótak-
markaða heimild til að semja um
lántöku þessa. Þetta sumar eign-
aðist Reykjavíkurbær það, sem
eftir var af vatnsréttindum í
Sogi að vestanverðu, með því
að kaupa jörðina Úlfljóts.vatn.
Um haustið er útboðslýsing send
til Norðurlandanna um virkjun-
ina og komu fram 5 tilboð.
8. desember 1934.
í sögu virkjunar sogsins mun
dagurinn 8. desember 1934, jafn-
an bera hátt, því ’að þann dag
tókst borgarstjóranum að fá lán
til framkvæmdanna. Veittu það
í sameiningu Stockholms Ens-
kilda Bank og Köbenhavns Hand
elsbank og var lánsupphæðin 5,7
millj. sænskra króna. í framhaldi
af þessu var síðan gengið frá öll-
um samningum varðandi virkjun
ina. Það var samið við fyrirtækið
Höjgaard & Schults í Kaupm.-
höfn um að taka að sér verkið,
en vélar voru keyptar í Svíþjóð.
Verkið skyldi hafið vorið 1935, en
að fullu lokið 1. sept. 1937.
Með þessum samningum var
framkvæmd Sogsvirkjunarinnar
tryggð.
Kristján X. lagði hornsteininn.
Um vorið hófust svo alhliða
undirbúningsframkvæmdrir við
hið mikla mannvirki, vegagerð,
byggingar hvers konar, vinnu-
skála austur við Ljósafoss o. fl.
fl- — T. d. smíðuð ný brú
austur við Þrastarlund, því svo
þung voru sum stykkin, er flytja
þurfti austur, að þau myndu hafa
orðið gömlu brúnni ofviða. En
allt gekk þetta eftir áætlun. í
júní gátu flutningar á vinnuvél-
um og efni hafizt austur, en
þyngsta stykkið í þeim flutningi
var 7 tonna grafvél. í ágústmán-
uði komu fyrstu vélahlutarnir, og
í septembermánuði var risið 250
manna þörp austur við Ljósafoss.
Framkvæmdir við byggingu
I greinargerð segir m. a.:
Víða erlendis hefur á síðustu
árum birzt vaxandi áhugi á Is-
landi og íslenzkum málefnum,
ekki hvað sízt á Norðurlöndum.
Stafar þetta fyrst og fremst af
þátttöku íslands í ýmiss konar
alþjóðlegri samvinnu. Hins veg-
ar er yfirleitt mjög erfitt fyrir
fólk í öðrum löndum að afla sér
upplýsinga um ísland. Sums stað-
ar á Norðurlöndum eru að vísu
fluttir öðru hverju sérstakir út-
varpsþættir um ísland og grein-
ar birtar í blöðum um íslenzk
málefni, en annars staðar er svo
að segja engar upplýsingar að fá.
Þar sem íslenzk sendiráð eru
starfandi eða útsendir ræðis-
menn, geta þessir aðilar auðvitað
veitt upplýsingar, en þess er eng-
in von, að íslendingar geti haft
sendiráð í öllum löndum.
Þessar aðstæður valda því, að
telja verður nauðsynlegt að geta
látið í té öðru hverju yfirlit um
það helzta, sem í landinu gerist.
Eru slík fréttayfirlit gefin út af
utanríkisráðuneytum ýmissa
lancla eða jafnvel af sendiráðum
þeirra. Ætti slík útgáfa ekki að
þurfa að verða mjög kostnaðar-
söm, enda sérstakur blaðafull-
trúi starfandi í utanríkisráðu-
neytinu.
Um nauðsyn landkynningar
þarf ekki að fjölyrða. Jafnvel
stórþjóðir, sem ætíð draga að sér
athygli heimsins, telja mikilvægt
að halda uppi víðtækri land-
kynningu erlendis. Bæði vegna
viðskipta og af öðrum ástæðum
er nauðsynlegt fyrir íslendinga
að stuðla að því, að hægt sé að
fá erlendis réttar upplýsingar um
land og þjóð.
ú'í’ ■ ;ttíiiftís
Mynd þessi er af dansparinu Mimar og Shermon.
Fjölbreyttur kabarett
AA-samtakanna
AA-SAMTÖKIN hafa ákveðið að
efna til kabarettsýmngar í byrj-
un nóvember og verður hún h!n
fjölbreyttasta. Koma þar m.a.
tram tólf erlendir skemratikraft-
ar frá fimm löndum, Svíþjóð,
Danmörku, Englandi, Þýzka’andi
og Bandaríkjunum.
Fyrst skulu taldir grínleikararn
ir Rex og Romain frá Banda-
ríkjunum, sem hafa að undan-
förnu verið á sýningarferð um
Evrópu, og hvarvetna notið fá-
dæma vinsælda.
Þá kemur fram einn hættuleg-
asti vasaþjófur Evrópu, Gentle-
man Jack, og fjórir dansarar úr
Tivoli-ballettinum í Kaupmanna-
’ höfn. Dansa þeir allt frá ballet til
calypso.
Ennfremur leika og sýna listir
I sínar þrír sérkennilegir og stór-
Ifurðulegir hljómlistarmenn, sem
vakið hafa óskipta kátinu svo a8
sumum hefir jafnvel þótt nóg um.
Loks er svo danspar, Mimar og
Shermon, sem sýnir listdans og
listleikfimi.
íslenzkir skemmtikraftar verða
einnig á kabarett þessurn. Gaman
leikari kemur þar fram, sýndur
verður Rock’n’ Roll-dans og Bald
ur Georgs ( og væntanlega Konni
líka) verður kynnir.
Fyrsta sýningin verður fös.tu-
daginn 1. nóvember og síðan
verða tvær isýningar daglega kl.
7 og 11,15 til 8. nóvember, en þá
er ráðgert að kabarettinum ljúki.
Forsala aðgöngumiða hefst í Aust
urbæjarbíói á mánudag, en tekið
er á móti pöntunum í skrifstofu
AA-samtakanna, Mjósundi 3.
Allur ágóðinn rennur til starf-
semi Reykjavíkurdeildar AA-
samtakanna, sem er mjög fjár-
þurfi.