Morgunblaðið - 17.11.1957, Blaðsíða 12

12
MORGVISBT 4Ð1Ð
Sunnudagur 17. nóv. 1957.

Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfus Jónsson.
Aðatritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Öla, sími 33045
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargjaid kr. 30.00 á mánuði innaniands.
í lausasölu kr. 1.50 eintakið.
HVORT MAN NU ENSINN--------?
TÍMINN hefur að undan-
förnu birt hverja rógs-
greina á fætur annarri um
Hitaveitu Reykjavíkur og Sjálf-
stæðismenn í bæjarstjórn í því
sambandi. í blaðinu er talað um
„Hitaveituhneykslið“, því er
skrökvað upp að Reykjavíkurbær
hafi hvorki meira né minna en
dregið tugi milljóna á fáum árum
út úr rekstri Hitaveitunnar og
hún standi síðan slypp og snauð
og hafi ekkert fé til nauðsyn-
legra framkvæmda. Á öðrum
stað í blaðinu er gerð grein fyrir
þessu máli og vísast til þess. Það
sem Tíminn segir um hitaveituna
eru staðlausir stafir.
Hitaveita Reykjavíkur er vafa-
laust mesta mannvirki íslend-
inga. Það er sérstætt og á engan
sinn lika í heiminum. Það þurfti
að yfirvinna marga tæknilega
örðugleika áður en verkið var
unnið, en um það höfðu Sjálf-
stæðismenn alla forystu. En þar
var við ramman reip að draga.
Á þeim árum, sem tæknilegur
undirbúningur Hitaveitunnar
stóð yfir, var „vinstri stjórn“ í
landinu eins og nú. Þá voru höft,
eins og nú, pólitísk höft, þar sem
þjónar Framsóknar og Sambands
ísl. samvinnufélaga réðu öllu,
enda var þá lagður grundvöllur
inn að auðvaldi SÍS. Þá var líka
gjaldeyrisskortur, eins og nú. Á
skömmum tíma hafði „vinstri
stjórninni“ tekizt að eyðileggja
íslenzku krónuna. Áður var hún
í góðu gildi, hún naut álits á
alþjóðlegum peningamarkaði og
var raunverulega króna, en ekki
nokkrir aurar að verðgildi, eins
og nú. Þannig var ástatt, þegar
Framsókn tók við íslenzku krón-
unni úr höndum Sjálfstæðis-
manna. En „vinstra" bröttið eyði
lagði fjármál landsins og álit, eins
og það er líka að gera nú. Hvort
man nú enginn eymdartíma
„vinstri stjórnarinnar" sem þá
var? Á þeim tíma, sem Sjálf-
stæðismenn voru að undirbúa
stærsta og sérstæðasta mann-
virki íslendinga, var í landinu
stjórn, sem ofsótti þann flokk,
sem fyrir þessu verki barðist og
reyndi að spilla öllu, sem hann
gerði. Verst af öllu var þó það
þjóðfélagsástand, sem þessir
menn sköpuðu. Það blés ekki
byrlega fyrir stórframkvæmd-
um í þá „vinstri" daga,
fremur en nú. En Sjálf-
stæðismenn töpuðu ekki trú á
þessu stórmáli, þeir héldu áfram
að berjast fyrir því, unz sigur
var unninn.
En „vinstri mönnunum“ tókst
að tefja Hitaveituna, sem þeir
litu á sem sérstakt mál Sjálfstæð-
ismanna og þyrfti því að draga
það á langinn eins og framast
væri hægt. Við tæknilegan undir-
búning Hitaveitunnar þurfti fyrst
af öllu jarðbor til að ná til vatns
djúpt í jörðu. Gjaldeyrisyfirvöld
Framsóknar töfðu þetta mál, svo
lengi sem unnt var með því að
neita nauðsynlegum leyfisveit-
ingum. Var það mál mjög frægt
á sinni tíð, því ofsóknarsvipur-
inn á aðgerðum vinstri mannanna
var svo augljós, að almenningi
blandaðist ekki hugur, um, hvað
væri á ferðinni. Þetta var einn
liðurinn í viðleitninni til að tefja
en hefði hið allsráðandi „vinstra"
lið ekki getað komið bolabrögð-
um sínum fram á þeim tíma,
mundi Hitaveitan hafa orðið lögð
miklu fyrr og orðið ódýrari.
Vegna ofsókna „vinstri" yfirvald-
anna dróst lagning Hitaveit-
unnar fram í styrjöldina og veru
legur hluti af efninu til hennar
„fraus inni“ úti í Danmörku
vegna samgönguteppu.
Fjárútvegunin til Hitaveitunn-
ar var Önnur hlið málsins. ís-
lenzka ríkið hafði þá ekki mikla
tiltrú, fremur en það hefur nú
með vinstri óreiðuna við völd.
„Vinstri stjórn“ þá og „vinstri
stjórn“ nú og þá ættu menn, sem
sjá, hvernig ástandið er í dag, að
skilja, við hvað Sjálfstæðismenn
höfðu að berjast, á þessum árum
þegar þeir voru að hrinda af stað
Hitaveitu Reykjavíkur. Það var
líka „opinbert leyndarmál“ að
„vinstra" liðið gerði allt, sem það
gat, til þess að spilla fyrir, að
Reykjavíkurbær fengi erlent lán
til Hitaveitunnar. Þegar Pétur
heitinn Halldórsson borgarstjóri
var úti í London, til að leita
eftir láni til framkvæmdanna,
barst héðan úr landi „fyrirspurn"
til ráðamanna í London, um hvort
unnt mundi, að fá brezka sér-
fræðinga hingað til landsins, til
að kanna, hvort hægt væri að
leggja hitaveitu í ReykjavíkH
Þessi „fyrirspurn", sem talið
var, að „vinstri“ stjórninni
þáverandi hafi ekki verið
ókunnugt um, var til þess
fallin að gefa hlutaðeigandi fjár-
málamönnum Breta bendingu
um, að Hitaveitan væri einhverj-
ir hugarórar en erlendir bankar
eru ekki vanir að leggja fé sitt
í slíkt. Það var fyrst, þegar
Sjálfstæðismenn voru komnir í
ríkisstjórn, eftir uppgjöf Eysteins
Jónssonar 1939, að málinu var j
bjargað. Þá var Jakob heitinn
Möller, fjármálaráðherra, og
fekkst þá lán í Danmörku til
Hitaveitunnar. Þannig gátu Sjálf
stæðismenn fyrst knúið málið
fram, þegar þeir höfðu fengið
sæti í ríkisstjórn, því meðan
„vinstra“-liðið, sat eitt við völd,
tókst því að hefta þetta velferð-
armál Reykjavikur.
Það er ástæða til að rifja aðal-
atriði þessa máls upp, þegar blað
Framsóknarmanna gerir Hitaveit
una að rógsefni gagnvart Sjálf-
stæðismönnum nú, en Framsókn-
armenn hafa ætíð spillt fyrir því
máli og gert allt, sem þeir hafa
getað til þess að eyðileggja það.
Sömu viðleitninni er nú haldið
áfram. Menn kannast við aðferðir
Eysteins Jónssonar út af gufu-
bornum nú. Það má vel vera að
„vinstra" liðið reyni enn að
hindra eðlilegan vöxt og við-
gang Hitaveitunnar, eins og frek-
ast er unnt, en það kemur þá í
ljós á sxnum tíma. Hér þarf líka
mikið fjármagn til nýrra virkj-
ana og framtíðin mun leiða í
ljós, hvort unnt verður að fá
það fyrr en Eysteinn Jónsson
hefur gefist upp í annað sinn og
Sjálfstæðismenn tekið við.
UTAN UR HEIMI
flíu LLt. ci dcici lielc
óem vidct
LorÁd ocj
RUT SLENCZYNSKA var frá
brugðin öllum öðrum. Jafnvel
áður en hún fæddist var faðir
hennar, sem var pólskur innflytj-
andi í Bandaríkjunum, sannfærð-
ur um, að hún yrði tónlistar-
maður. Er hann fyrst sá litlu
stúlkuna í sjúkrahúsi í Sacra-
mento tveim klukkustundum
eftir, að hún var í heiminn bor-
in, kjökraði hann yfir þreklegum
úlnliðum og kubbslegum fingr-
um hennar. Tólf dögum síðar var
hann samt kominn á þá skoðun,
að hún yrði mesti tónlistarmaður
í heimi. Hann trúði því statt og
stöðugt.
Sultur og barsmíð — til
að skaoa snillin^
Faðir Rutar hafði verið fiðlu-
leikari, sem ekki hafði „slegið
betur í gegn“ en svo, að hann
varð nú að fást við kennslu í
þeirri grein. Þriggja ára gömul
reis litla stúlkan öndverð gegn
því að leika á fiðlu og bað um
slaghörpu — faðir hennar varð
við bón hennar. Strax næsta
morgun vakti hann hana kl. 6
árdegis, lét hana setjast við hljóð-
færið án þess að fá nokkurn morg
xinverð — þetta var upphafið að
'aunum litlu stúlkunnar. Allar
liðlangan daginn var taktmælir-
inn í gangi. Fingraæfingarnar
voru erfiðar. „Pabbi gafst aldrei
upp. Hann vissi upp á hár, hvern-
ig hann átti að snúast við að-
stæðunum. í hvert skipti, sem
mér mistókst, laut hann yfir mig,
reglubundið, og gaf mér löðrung
án þess að segja aukatekið orð“.
Æskuminningar Rutar eru nú
komnar út, og þar rifjar hún upp,
hvernig faðir hennar bölvaði
henni, svelti hana og barði til að
gera úr henni snilling. Níu
klukkustundir á dag helga daga
sem virka sat hún við nótna-
borðið og æfði sig — á undir-
kjólnum, því að svitinn rann svo
af henni, að ekki var hægt að
klæða hana í nokkurn kjól. Fað-
irinn virti að vettugi andmæli
móðurinnar, og litla stúlkan ótt-
aðist föður sinn svo mjög, að hún
hlýddi hverri bendingu frá hon-
ÓCl
cicý tielcjct cictcjct
t tt.t viÉ nótnci-
„ ... líf þitt tilheyrir mér
o« mér einum“
Eitt sinn bjargað faðirinn Rut
ljtlu frá drukknun, og það fyrsta,
sem hann sagði við hana, er þau
stóðu aftur á þurru landi, var:
„Ég var að bjarga lífi þínu. úpp
frá þessu tilheyrir líf þitt mér
og mér einum“. Meðan barnið
var enn skjálfandi af ótta eftir
að vera svo hætt komin, lét fað-
irinn hana endurtaka tíu sinnum:
„Líf mitt tilheyrir þér. Ég verð
að gera eins og þú segir“.
Árið 1929 hélt hún fyrstu hljóm
leika sína fjögra ára gömul. Hún
spurði föður sinn, hvað yrði, ef
hún gerði skyssu. Hann sagði
henni, að áheyrendur yrðu reiðu-
búnir að kasta skemmdum eggj-
um og ávöxtum, ef henni mis-
tækist. Rut lék frábærlega’ vel,
og gagnrýnendurnir voru himin-
lifandi. Einn þeirra hóf grein sína
svo: „Síðan Mozart var uppi hef-
ir enginn . . . .“
Þegar Rut studdi á skakka
nótu, fékk hún löðrung.
2 klst
stað 20
mínútna
Er slaghörpuleikarinn mikli,
Josef Hofmann, kom í heimsókn
til San Francisco, þar sem Slencz-
ynska fjölskyldan bjó, féllst hann
á að eyða sínum dýmæta tíma
í að hlusta á Rut litlu í 20 mín-
útur. En hann hlustaði á fjögra
ára telpuna í tvær klukkustund-
ir, því næst útvegaði hann henni
styrk til tónlistarnáms og bauðs^
til að kenna henni sjélfur. Síðar
var hún send til útlanda til fram-
haldsnáms og lærði m.a. hjá
Egon Petri, Artur Schnabel, Al-
fred Cortot og Wilhelm Back-
haus. Sergei Rachmaninoff sagði
við hana: „Eftir eitt ár'verður
þú stórkostleg, eftir tvö ár ótrú-
lega snjöll . . . Má bjóða þér
kökur?“
Hún hóf hljómleikaför um
Evrópu sex ára gömul, og henni
var alls staðar fagnað frábær-
lega, þó að sumir tryðu varla
sínum eigin augum. í Berlín
skriðu virðulégir tónlistargagn-
rýnendur á fjórum fótum kring-
um slaghörpuna til að gá að,
hvort allt væri með felldu. í
Kaupmannahöfn kröfðust dönsk
blöð þess að hún yrði rannsökuð
af lækni til að ganga úr skugga
um, að hún væri raunverulega
barn en ekki dvergur; en blaða-
gagnrýnendur í New York kunnu
sér ekki læti, er hún fyrst lék
í Town Hall átta ára gömul.
75 bús dollarar á ári
Barnið hafði unnið fyrir um
75 þús. dollurum árlega í þrjú
ár, er hún heyrði föður sinn
segja í aðgæzluleysi: „Aðeins
einn hlutur í þessum heimi skipt-
ir máli, það eru peningar. Og
ég kenni Rut að leika Beethoven,
af því að það dregur til sín doll-
arana.“ Hún var nú orðin nógu
gömul til að gera sér grein fyrir
því, að faðir hennar var ekki sá
tónlistarmaður, sem hann þótt-
ist vera. Er faðir hennar tók að
sjá aftur einn um þjálfun henn-
ar, fór henni að bregðast boga-
listin. Og þegar hún hélt hljóm-
leika í Town Hall 15 ára gömul,
náði togstreitan milli föður og
dóttur hámarki. Gagnrýnendur
komust svo að orði, að hún væri
eins og „útbrunnið kerti“.
—•—
Eftir þessi herfilegu mistök,
sleit hún öllu sambandi við föð-
xrr sinn, hætti að leika á slag-
hörpu og hófst handa um að
breyta sjálfri sér í venjulega
unga stúlku.
„ Þú styður . . . aldrei á
. . . tvær nótur án mín“
Hún innritaðist í Kaliforniu-
háskólann, varð ástfangin af
bekkjarbróður sínum. Þau á-
kváðu að ganga í hjónaband, er
hún var 19 ára gömul. Þegar hún
sagði föður sínum þetta, varð
hann ofsareiður, vísaði þeim báð-
um á dyr og hrópaði á eftir
henni úr dyragættinni: „Lúsuga,
litla tík! Þú styður áreiðanlega
aldrei á svo mikið sem tvær nót-
ur án mín“.
• -
Nú er Rut 32 ára og fráskilin
(af því að eiginmaður hennar
hófst handa um að stjórna tón-
listarferli hennar, eins og fað-
irinn hafði áður gert), og allt út-
lit er fyrir, að henni muni takast
að ná aftur tökum á list sinni.
600 blíómleikar
Einu sinni áður hafði hún reynt
að taka aftur upp þráðinn en mis-
tekizt. En fyrir sex árum tók
hún að halda aftur hljómleika
og hefir síðan haldið rúmlega 600
hljómleika í Evrópu og Banda-
ríkjunum.
—•—
Þó að hún fordæmi í æsku-
minningum sínum („Forbidden
Childhood") föður sinn fyrir
skapgerð hans, fyrirgefur hún
honum vegna þess, sem hann
kom til leiðar. Faðir Rutar spáði
því, að hún yrði mesti tónsnill-
ingur í heiminum. Sú spá rættist
ekki, og ef til vill var það hon-
um sjálfum að kenna. En sú
leikni, sem hún nú sýnir ber
vott um það, að þrátt fyrir þann
sársauka, sem slagharpan olli
henni sem barni, hefir Rut tek-
izt að þroskast nægilega sem lista
maður til að leika á hljóðfærið
sjálfri ser og öðrum til ánægju.
(Þýtt úr Time).
Miilibilsástand á
Höfðasfrönd
BÆ, Höfðaströnd, 14. nóv. — Hér
er allt að verða autt aftur eftir
hríðarkaflann og snjólétt. Farið
er að taka af vötnum svell, sem
gerði þá. Fé er þó að mestu í
húsum ennþá, en sums staðar er
farið að beita því aftur. Skepnur
eru heilsugóðar það sem af er
vetri.
Hér er nokkurs konar milli-
bilsástand, ekkert farið að fara á
sjó og haustverkum nýlokið. —
Hreyfing kemst ekki á fyrr en
fólk fer að fara suður til vertíð-
arvinnu. — Björn.
Varnarvopn
LONDON, 13 nóv. — Brezki
varnarmálaráðherrann Duncan
skýrði svo frá á þingi í dag, að
Bretland og Bandaríkin hefðu nú
tekið upp nána samvinnu um
smíði varnarvopns gegn lang-
drægum eldflaugum og geim-
skeytum. Lét hann í ljós góða
von um að takast mætti að smíða
slíkt vopn innan skamms.