Morgunblaðið - 17.11.1957, Blaðsíða 13

Sunnudagur 17. nóv. 1957.
MORCUIVBT 4Ð1Ð
13
Mynd af líkani orkuversins við Efra-Sog.
REYKJAVÍKUHBRÉF
Afmæli tveggja
afbragðsmanna
Á afmælisdegi Jónasar Hall-
grímssonar og Jóns Sveinssonar
er sérstök ástæða til að minnast
einfaldleikans, hins ljúfa og létta,
er einkennir verk tveggja þess-
arra snillinga, þótt harla ólíkir
séu að mörgu. Málsnilld Jónasar
og frásagnargáfa Nonna hafa
ekki náðst fyrirhafnarlaust
Báðir hafa þroskað hæfileikana,
er þeir fengu í vöggugjöf, Jónas
með þeim árangri, að Ijóð hans
munu lifa á meðan íslenzk tunga
er töluð, og Jón svo, að rit hans
hafa vejið lesin víðar en nokk-
uð annað, sem á íslenzku hefur
verið skrifað.
Virkjun Efra-Sogs
Þegar komið er austur fyrir
Miðfell blasir nú við ljósadýrð
í hæðunum handan við Sog og
Þingvallavatn. Þar er risið þorp
þeirra, er vinna við virkjun
Efra-Sogs, og eru þar nú þegar
um 70 verkamenn auk verkfræð-
inga. Verið er að vinna að því
að undirbúa jarðgöngin milli
Úlfljótsvatns og Þingvaliavatns
Þau eiga að verða um 380 metra
löng og eru því mun styttri en
göngin við írafoss-virkjunina.
sem eru um 650 metrar. Mann-
virkjagerðinni austur þar miðar
vel áfram og er hún jafnvel
nokkuð á undan því, sem áætlað
hafði verið, enda eru hér rösk-
leikamenn að verki. Þegar því er
lokið verður Sogið fullvirkjað,
og þó er ríkið ekki enn orðið
gjaldþrota, en svo sögðu Fram-
sóknarmenn á sínum tíma að
verða mundi afleiðing þess, ef
ríkisábyrgð yrði veitt fyrir virkj-
unarkostnaðinum. Raunar skal
ekki fullyrt, að þeir hafi sjálfir
trúað þessari fjarstæðu sem þeir
fundu upp í blindu hatri sínu
gegn Reykvíkingum.
Kjördæmamálið
Grein séra Jónasar Gíslasonar
um kjördæmamálið, er birtist
hér í blaðinu fyrir nokkrum dög-
um, hefur vakið mikla athygli.
Áður hafði annar ungur mennta-
maður, Gísli Jónsson mennta-
skólakennari á Akureyri, skrifað
eftirtektarverða grein um þetta
efni í íslending. Hvort sem menn
telja, að í þessum greinum séu
gerðar tillögur um þá lausn
málsins, er endanlega verður of-
an á, eða ekki, þá ættu allir að
kynna sér þær. Kjördæmamálið
m: eitt erfiðasta úrlausnarefni
íslenzkra stjórnmála, enda hafa
fáar raunhæfar tillögur komið
fram um lausn þess. í stjórnar-
skrárnefndinni síðustu voru full-
trúar Sjálfstæðismanna hinir
einu, sem gerðu ákveðnar tillög-
ur og kváðu sig fúsa til við-
ræðna um fleiri en eina lausn,
ef samningar gætu tekizt. Full-
trúar hinna flokkanna fengust
ekki með neinu móti til að segja
skoðun sína á tillögum Sjálf-
stæðismanna, hvað þá, að þeir
bæru við að bera fram eigin
tillögur.
Úrslit síðustu þingkosninga
sýndu, að núverandi skipan er
óhafandi. Stjórnarflokkarnir hafa
lofað að reyna að leysa málið,
en lítt mun þeim tilraunum hafa
þokað áfram. Sennilega eru þær
ekki einu sinni byrjaðar. Ljóst
er, að Jón Emils hreyfði mál-
inu í fullri óþökk flokksmanna
sinna, enda hirða þeir lítt um
almennar umræður um málið.
Þvílíkar umræður eru þó þjóð-
arnauðsyn, því að neyðartillögur
samþykktar á síðustu stundu,
þegar allt er komið í óefni, er
ekki æskilegasta aðferðin, þótt
hún kunni að verða óumflýjan-
leg. Einmitt af þeim sökum er
mikilsvert, að menn kynni sér
hinar skilmerkilegu og skynsam-
legu greinar séra Jónasar Gísla-
sonar og Gísla Jónssonar.
Veltuskattur
Björn Ólafsson hefur borið
fram á Alþingi frumvarp um
veltuskatt. I frumvarpinu er gerð
ákveðin tillaga um eitt erfið-
asta atriðið í tekjuöflun sveitar-
félaganna. Vegna hinna gífur-
legu gjalda, sem ríkið hefur gert
sveitarfélögunum að standa und-
ir, hafa þau ekki komizt hjá því
að láta veltuskatt vera innifal-
inn í útsvörunum. Þessi skattur
er víða svo mikill að hann er
kominn að því að sliga þau fyr-
irtæki, sem hann þurfa að greiða.
Lengi vel var eitt látið ganga
yfir alla gjaldendur í þessum
efnum. Á meðan svo stóð voru
forkólfar kaupfélaganna allra
manna ákafastir í því að fá sett-
ar nýjar reglur um veltuskatt-
inn, er gerðu hann viðráðanlegri
en áður. Meðal þeirra, sem höfðu
sig frammi í þeirri viðleitni, voru
Eysteinn Jónsson og Skúli Guð-
mundsson. Þá gerðist það, að
einhverjir grófu upp gamalt laga-
boð, sem þótti benda til þess,
að samvinnufélögin hefðu rétt til
að vera að mestu undanþegin
þessari skattheimtu. Þessi skoð-
un þótti að vísu mjög umdeilan-
leg en varð þó að lokum ofan á
í Hæstarétti.
Þá brá svo við, að allur áhugi
„samvinnumannanna" á umbot-
um í þessum efnum hvarf. Ey-
steinn Jónsson hélt því að vísu
glottandi fram á stjórnarfundi, að
vissulega væri áhugi sinn óskert-
ur frá því sem verið hefði, en
á samri stundu hætti hann öll-
um tilburðum til að leysa málið.
Þegar Björn Ólafsson hafði á
Alþingi flutt rökfasta ræðu til
stuðnings máli sínu, stóð upp
Halldór Sigurðsson, sveitarstjóri
í Borgarnesi, og kvað þörf á því
að endurskoða alla útsvarslög-
gjöfina, en varhugavert væri að
taka þetta eina atriði útúr. Áhug-
inn til að reyna að draga málið
á langinn leynir sér ekki. Óheil-
indi Framsóknar og óttinn við að
mæta öðrum í samkeppni, þar
sem allir standa jafnt að vígi,
eru enn einu sinni látin opin-
berast í alþjóðaraugsýn.
Fulltrúaráðið
Fulltrúaráð Sjálfstæðisfélag-
anna i Reykjavík hélt aðalfund
sinn s.l. fimmtudag. í fulltrúa-
ráðinu sameinast sterkustu
stjórnmálafélögin á íslandi. Þau
samtök byggjast á óeigingirni og
styrkri sannfæringu fulltrúanna
um að frelsið er hollasti aflvaki
þjóðfélagsins. Störf fulltrúaráðs-
ins hafa stöðugt eflzt eftir því
sem bærinn hefur stækkað og
vandamál flokksskipulagsins orð-
ið flóknari. Til forystu þess hafa
ætíð valizt ágætir menn.
Nægir þar að nefna Guðmund
Benediktsson, bæjargjaldkera,
Jóhann Hafstein, bankastjóra og
núverandi formann Birgi Kjar-
an. Allir hafa þessir menn innt
af höndum ómetanlegt starf, sem
Sjálfstæðismenn vissulega kunna
að meta, og raunar andstæðing-
arnir ekki síður, ef satt er það,
sem nú er fullyrt, að í undirbún-
ingi sé löggjöf, sem fyrst og
fremst eigi að miða að því að
lama starf fulltrúaráðsins. Ef
ætlunin væri að koma á umbót-
um við kosningafyrirkomulag til
bæjarstjórnar, þá hefði vitanlega
verið leitað um það allsherjar-
samkomulags og málið a. m. k.
tekið upp fyrr en kosningaskjálft
inn hefur heltekið valdhafana.
Hér sem ella óttast þeir leik við
jafna aðstöðu og vilja því breyta
reglunum á síðustu stundu, sjálf-
um sér til hags. Ef úr verður,
munu kjósendur meta þá við-
leitni réttilega og frumkvöðlar
rangindanna fá makleg mála-
gjöld.
Forniaður Óðins
og forseti Aljíýðu-
sambandsins
Tíminn hefur nú hvað eftir
annað brigzlað hinum nýkjörna
formanni Óðins, Magnúsi Jó-
hannessyni um það, að hann sé
trésmiður og því ekki hæfur til
að vera formaður í félagi verka-
manna og sjómanna. Það er rétt
að Magnús Jóhannesson hefur
ekki alls fyrir löngu öðlazt tré-
smiðsréttindi, er hann hafði sýnt
fyrirmyndar dugnað í að afla
sér. En þótt Tímanum þyki frá-
leitt, að trésmiður sé formaður
Óðins, þá hefur hann ekkert Við
það að athuga, þótt forseti Al-
þýðusambands Islands sé Hanni-
bal Valdimarsson, maður, sem
alla sína starfsævi hefur verið
opinber starfsmaður og búið við
allt önnur kjör en þeir, sem
hann nú hefur valizt til forystu
fyrir. Að sinni skal ekki um
það rætt, hvort eðlilegt sé að
Hannibal Valdimarsson hafi ver-
ið kjörinn til þessa trúnaðar eða
ekki, en aðeins bent á þau óheil-
indi Tímans að hampa skólastjór-
anum Hannibal til þeirrar veg-
tyllu, er hann hefur hlotið hjá
Alþýðusambandinu en fordæma
að trésmiður skuli kosinn for-
maður Óðins.
Hótun
um viðskiptabann
Óneitanlegt er, að Hannibal
Valdimarsson er rétt kjörinn
forseti Alþýðusambands íslands.
Hitt er víst, að hann er nú alveg
slitinn úr tengslum við heilbrigð-
an hugsunarhátt alþýðu íslands.
Ef svo væri ekki, mundi hann
hafa látið undir höfuð leggjast
pílagrímsförina • austur til
Moskvu á byltingarafmælið. —
Jafnvel Tíminn kemst ekki hjá
því að fordæma það ferðalag, og
er þó vitað, að það var gert með
samþykki Hermanns Jónassonar,
enda hlutaðist Framsóknarflokk
urinn hér í bæ til um, að einn
helzti forvígismaður hans innan
verkalýðshreyfingarinnar færi
austur sem fylgdarsveinn Hanni-
bals.
Þjóðviljinn finnur og að hér
þarf mikils við til að berja niður
gremjuna yfir þátttöku Hanni-
bals í Moskvugleðinni. Blaðið er
þá ekki að skera neitt utan af
því, heldur segir berum orðum
úf af aðfinningunum við ferða-
flan Hannibals:
„Er þetta vísvitandi tilraun til
að eyðileggja þessi viðskipti, sem
hver maður veit að við megum
ekki missa, ef við eigum að geta
rekið framleiðslustarfsemi okkar
óhindrað til þess að skapa þjóð-
inni lífsafkomu?“
Síðar í sömu grein, sagði Þjóð-
viljinn:
„Bjarni Benediktsson veit vel
hvað markaðskreppa þýðir fyrir
þjóð eins og íslendinga. En allur
almenningur veit það líka og
skilur því vel, hvert verið er að
stefna með framkomu þeirri, sem
hér er gerð að umtalsefni.“
Ekki er um að villast að Is-
lendingum er hótað með mark-
aðstapi í Rússlandi, ef þeir taki
ekki þátt í dansinum kringum
: Krúsjeff, enda fór rússneski
j sendiherrann ekki dult með hvað
j fyrir honum vakti í ræðunni, sem
I hann hélt í íslenzka útvarpið með
I atbeina íslenzku ríkisstjórnarinn-
I ar á byltingarafmælinu 7. nóv.
sl. Hann sagði:
„Það er álit manna £ Sovét-
ríkjunum að þau auknu verzl-
unarviðskipti, er þróazt hafa
milli Sovétríkjanna og íslands
árin eftir stríðið hafi skapað
grundvöll fyrir góð samskipti
landanna á öðrum sviðum einn-
ig. Efling góðra samskipta landa
vorra mun einnig gera sitt til að
efla málstað friðarins í heimin-
um“.
Menn eru nú farnir að skilja
við hvað Rússar eiga, þegar þeir
tala um eflingu friðar í heim-
inum, þar með eru meint alger
yfirráð Rússa og sams konar frið-
un annarra landa eins og menn
þekkja nú frá Ungverjalandi.
„Alvarlegar tölur44
Óþarft ætti að vera að rifja
upp fyrir íslendingum sjálfum,
að aðstaða okkar er ólík flestra
annarra þjóða að því leyti, að
allt, sem gert hefur verið til
uppbyggingar eða fjárfestingar,
ef menn vilja orða það svo, hefir
þurft að gera á örfáum áratug-
um. Segja má, að landið væri
að þessu leyti ónumið um síð-
ustu aldamót. Þá voru svo að
segja engin mannvirki til í land-
inu, allt hefur síðan þurft að
reisa frá grunni. Þetta hefur
m. a. þau áhrif, að ásókn í fram-
kvæmdir, er óhjákvæmilega mun
meiri hér en víðast hvar ann-
ars staðar, þar sem núlifandi
kynslóðir hafa tekið við full-
numdum og uppbyggðum lönd-
um. Eins er það, að samanburður
á fjárfestingu til svokallaðrar
neyzlu annars vegar og atvinnu-
rekstrar hins vegar hér á landi
og annars staðar er af þessum
sökum ærið villandi. Þótt ótrú-
legt sé, er þetta eitt af því, sem
núverandi valdhafar á íslandi
virðast ekki gera sér ljóst. Sl.
þriðjud. birti Þjóðv. eins konar
yfirlit og áréttingu á skrifum að-
alefnahagsráðunauts ríkisstjórn-
arinnar um fjárfestingarmál og
gerði blaðið þar kenningar hans
að sínum og hefur ekkert stjórn-
arblaðanna enn, þegar þetta er
ritað gert neinar athugasemdir
við þ^r kenningar. Þar er þó
býsnast m. a. yfir þessu:
„Neyzlu-fjárfesting er hér hlut-
fallslega miklu meira en í nokkru
öðru nálægu landi.“ Meðal þess,
sem þarna er talið ískyggilegast,
er þetta:
„Tölurnar eru þó mun alvar-
legri ef betur er að gáð, þannig
er verulegur hluti af raforku-
framkvæmdum bein neyzlu-
fjárfesting-------
Þá höfum við það! Blað stærsta
stjórnarflokksins lýsir yfir þvi,
ómótmælt af hinum, að rafvæð-
ing landsins, sem menn hingað
til hafa talið með mestu fram-
förum, sé eitt hið „alvarlegasta“,
sem skeð hafi í þjóðfélagi okkar
að undanförnu!
Jllálcg staðreynd4
Ekki nóg með það, heldur seg-
ir enn í Þjóðviljanum:
„Það er hláleg staðreynd, að
á undanförnum árum hefur marg
falt meira fé verið bundið í land-
búnaði en sjávarútvegi, sum árin
allt að því tífalt meira!“
Auðvitað er slík reikningsað-
ferð alveg fráleit. Til rétts sam-
anburðar þarf að bera saman
mörg ár en ekki taka einstök
út úr.
Ennþá meira máli skiptir þó
hitt, að allar eftirtölur við land-
búnaðinn í þessum efnum lýsa
algerri vanþekkingu á því, hver
þjóðarnauðsyn er að heilbrigðum
landbúnaði á tslandi. Án hans er
menningu og raunar tilveru þjóð-
arinnar stefnt í beinan voða. Það
ættu allir íslendingar hvar í
stétt og stöðu sem er að láta sér
skiljast.
Tengsl Þýzkalands og
íslands eíld í Hannover
FRÁ 29. nóv. til 10. des. nk. verða
fluttir í Hannover í Þýzkalandi
nokkrir fyrirlestrar, sem helgað-
ir eru þeim tilgangi að eíla tengsl
in milli Þýzkalands og fslands. Er
efnt til þessara fyrirlestra fyrir
tilstilli Steuben-Schurz félagsins
í Neðra-Saxlandi og íslandsvina-
félagsins þar.
Þann 29. nóv. verður opnuð í
ríkisbókasafninu í Hannover
bókasýning, þar sem verður úrval
þýzkra bóka, sem fjalla um fs-
land, og íslenzkra bóka, er fjalla
um Þýzkaland. Sama kvöld verð-
ur haldin í Gamla ráðhúsinu í
Hannover fyrirlestur um „ísland
milli austurs og vesturs".