Morgunblaðið - 15.12.1957, Blaðsíða 9

Sunnudagur 15. des. 1957
MORCTJMiLAÐlÐ
Hannes Hafstein
Guðmundur Finnbogason
Magnús Helgason
Jón Þórarinsson
Jakob Kristinsson
Gunnar Thoroddsen, borgarstj.
Breytt Tiðhorf ó hólfri öld
MEÐ GJÖRBREYTTUM atvinnu-
og lifnaðarháttum Islendinga á
tuttugustu öld hefur einnig orðið
gjörbreyting á uppeldi og kennslu
barna og unglinga.
1 stað þess að heimilin höfðu
áður með höndum'alla hina fyrstu
kennslu, hafa skólarnir tekið við.
1 byrjun aldarinnar vai mönn-
um það í sjálfsvald sett, hvaða
menntun unglingarnir hlutu. Nú
hefur í 50 ár verið skólaskylda í
lögum hér á landi.
Þessar breytingar hafa leitt til
þess, að uppfræðing barna og ungl
inga er orðin almennari. En jafn-
framt leggja þær miklar skyldur
og fjárhagsbyrðar á hið opinbera,
ríki og sveitarfélög. Meginverk-
efni hins opinbera er annars veg-
ar að tryggja fulinægjandi
kennslukrafta og skapa aðstöðu
til þess að kennarar séu vel undir
starf sitt búnir, — og hins vegar
að byggja og reka skóla.
Húsnæði Kennaraskóla íslands
er fyrir lör.gu orðið ófullnægjandi
með öllu. Bygging nýs skólahúss
hefur verið all-lengi í undirbún-
ingi. Fé hefur verið veitt í fjár-
lögum til þessarar byggingar, og
er nú nokkuð á aðra milljón hand-
bært til hennar. Stór lóð var veitt
af bæjarstjórn Reykjavíkur árið
1952 til byggingar kennaraskóla
og annara nauðsynlegra húsa í
eambandi við hann.
Bygging skólahúsa er hið
mesta vandamál, þar sem fólks-
fjölgun er jafnmikil og í Reykja-
vík. Fjölgun skólaskyldra barna
er nú meiri hlutfallslega heldur en
hin almenna fólksfjölgun. Þó ð
fjölgun íbúa Reykjavíkur sé nú
árlega um 2—3% af íbúatölunni,
er fjölgun skólaskyldra barna um
4%, og skólaskyldra unglinga um
14% á ári, en fjölgun skólaskyldra
barna og unglinga í heild um 7%.
Á s.l. vetri var gerð áætlun um
það, að í nokkur næstu ár þyrfti
að byggja árlega 25 almennar
kennslustofur hér í bæ, auk sér-
kennslustofa, fimleikahúsa og
fleira. — Tók bæjarstjórn
Reykjavíkur þá ákvörðun á s.l.
vetri að vinna að framkvæmd
slíkrar áætlunar.. Á þessu ári
verða 26 kenr slustofur teknar í
notkun.
Enginn mun ætlast til þess, að
verði numið í skóla. Margt er það,
sem hvergi er unnt að læra, nema
í skóla lífsins, skóla reynslunnar.
Þrennt er það, sem leggja verð-
ur, að mínu viti, megin áherzlu á
að kenna og innræta æskulýðnum
í skólum landsins.
Hið fyrsta er að veita almenna
fræðslu og þekkingu, nauðsynlega
undirbúningsmenntun fyrir hvern
manh, hvaða starf sem hann
byggst að takast á hendur.
Hið annað er að þroska rök-
rétta hugsun og skilning nemenda.
Til þess eru margar námsgreinir
vel fallnar. Þó að sumir nemend-
ur líti hor .auga t. d. stærðfi-æði
málaráðherra, Einar Arnórsson,
7 manna nefnd í samræmi við
fyrrgreinda þmgsáiyktun. Ef lir
tæp 2 ár hafði „skóiamálanefnd-
in“ gengið frá og afhent ráð-
herra 4 lagafrumvörp, þ e. um
skólakerfi og fræðsluskyldu, um
fræðslu barna, um gagnfræða-
nám og um menntaskóla. Rúinu
ári síðar afhenti nefndin ráöu-
neytinu 3 frumvörp, þ. e. um
menntun kennara, um hús-
mæðrafræðslu og um iðnskóla.
Öll þessi frumvörp urðu að lög-
uin, án stórvægilegra breytinga,
ílf-st árið 1946.
Meginatriði laganna um skóla-
kerfi og fræðsluskyldu eru
þessi:
1) Markaðar eru útlínur um
skipan og hlutverk skólanna
hér á landi.
2) Fræðsluskylda er ákveðin
fyrir börn og unglinga á
aldrinum 7—15 ára, en
. ,
Við Miðbæjarskólann
og málfræði, þá mun það dómur
flestra uppeldisfræðinga, að þess-
ar greinir miði mjög til þess að
þroska rökvísi og skilning nem-
enda.
I þriðja lagi þarf að þroska
hugarfarið, glæða góðvild og rétt-
lætiskennd. Það er ofar öllu öðru
að hlýða rödd samvizkui.r.ar.
Kennsla í kristnum fræðum er
þar hinn bezti lærdómur og lexía,
og það þarf að 'eggja enn meiri
áherzlu á þau fræði en gert hefur
verið. Því að eins og skrifað stend-
ur: Hvað mun það stoða manninn,
þótt hann eignist allan heiminn,
allt sem læra þarf á lífsins leið, en fyrirgjöri sálu sinni?
Helgi Elíasson, fræðslumálastjóri
Skókloggiöiin 1946
og helzta bieytugar faá
fyrtri lagaákvæðam
Á ALÞINGI 1941 var samþykkt ur um skipun þeirra, þar sem
svofelld þingsályktun:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að skipa milliþinga-
nefnd skólafróðra manna til þess
að rannsaka kennslu og uppeldis-
mál þjóðarinnar og gera tillög-
stefnt sé að því að gera skólana
sem hagfelldasta, samræma
skólakerfði, ákveða betur en nú
er starfssvið hinna ýmsu skóla
og sambandið þeirra á milli“.
Sumarið 1943 skipaði mennva-
heimild veitt til þess að lengja
hana eða stytta um 1 ár, ef
aðstæður mæla með því.
3) öllum nemendum er tryggð
ókeypis kennsla í öllum skól-
um, sem kostaðir eru að meiri
hluta af almannafé og geti
fræðsluskyldur nemandi ekki
stundað nám sökum fjár-
skorts, skal veita honum styrk
til þess af almannafé.
4) Nánari ákvæði um fram-
kvæmd fræðslu, skipan skóla
hvers stigs og fjárframlög
ríkis og sveitarfélaga til skóla
halds skulu sett í lögum og
reglugerðum fyrir skóla hvers
stigs.
Lög þau, er áður getur um
fræðslu barna, gangfræðanám,
menntaskóla og sérskóla, eru í
samræmi við þann rúma ramma,
er lögin um skólakerfi og fræðsiu
skvldu ákveða.
Meginhlutverk skólanna er
sett fram í stuttu máli. Um þetta
segir svo í lögum um hlutaðeig-
andi sk.óla:
Barnaskólar skulu leitast við
að haga störfum í sem fyllstu
samræmi við eðli og þarfir nem-
enda sinna, hjálpa þeim til þess
að öðlast heilbrigð lífsviðhorf og
hollar lífsvenjur, ve.a á- verði
um líkamshreysti þeirra og veita
þeim tiisögn í lögskipuðum náms
greinum, hverjum eftir sínum
þro.-Ka.
Tilgangur gagnfræðanámsins
er sá að efla andlegan og líkam-
legan þroska unglinga, veita þeim
lögboðna fræðslu, búa þá undir
framhaldsnám í menntaskólum,
sérskólum og sérfræðinám-
skeiðum og undir ýmis störf,
sem krefjast góðrar almennrar
menntunar.
Það er mai-kmið menntaskól-
anna að efla þroska nemenda
sinna, veita þeim framhalds-
nám að loknu miðskólanámi og
búa þá undir háskólanám.
I lögum skólanna er ákveðið,
hvaða námsgreinar skuli kénna
þar, en um námsefnið sjálft,
prófkröfur o. þ. h. skulu sett
ákvæði í námsskrám eða reglu-
gerðum. Lögin sjálf veita mikið
frelsi í þessum efnum, og er ár-
angur námsins því að mjög miklu
leyti undir kennurunum komið
og aðstöðu þeirra til sfarfa.
Hér hefur verið greint frá
meginkjarnanum í „nýju fræðslu
lögunum“. Ákvæði laganna um
stjórn skólanna, kennara, fjár-
mál o. fl. eru atriði, sem stuðla
að því, að skóladvöl nemenda
geti komið sem bezt að tilætluð-
um notum.
Helztu breytingarnar, sem síð-
asta skólalöggjöf gerði á eldri
lögum eru þessar:
1) Skólakerfið er samræmt, og
auðveldar það nemendum að
flytjast milli skóla.
2) í stað skólaskyldu frá 7—14
ára aldurs kemur fræðslu-
skylda frá 7—15. ára með
heimild til þess að lengja
hana eða stytta um eitt ár.
3) Barnaskólanám styttist um 1
ár — þar sem fræðsluskylda
er til 15 eða 16 ára, en þar
í stað koma 2—3 ár í einhverj-
um skóla á gagnfræðastigi.
4) Skólar gagnfræðastigsins
greinast í bóknámsdeild og
verknámsdeild, eftir því, á
hvort námið er lögð meiri
áherzla. Verklegu námi er
með þessu meiri sómi sýnd-
ur en áður.
5) Menntaskólar verða 4ra ára
skólar i stað 6. Gagnfræða-
deildir þeirra leggjast niður.
Inntökupróf við menntaskól-
ana eru afnumin, en nemend-
ur, sem ljúka miðskólaprófi
með ákveðinni lágmarkseink-
unn, fá rétt til náms í mennta-
skóla, hvar sem þeir taka
prófið.
6) Þátttaka ríkissjóðs í stofn-
kostnaði og rekstri flestra al-
mennra skóla er aukin. M. a.
fá kaupstaðir styrk til skóla-
bygginga, og ríkissjóður end-
urgreiðir 14 rekstrarkostnað-
ar barnaskóla — en það var
ekki áður. Veittur er styrkur
úr ríkissjóði til kaupa og
rekstrar skólabíla, þar sem
það þykir henta.
7) Allir fastir kennarar verða
embættismenn ríkisins og
taka laun úr ríkissjóði sam-
kvæmt launalögum.
8) Heimild er veitt til þess að
veita kennurum eins árs orlof
með fullum launum eftir a.
tn. k. 10 ára starf, til þess að
þeir geti aukið menntun sína
og kynnt sér skolamál.
9) Ráða skal sérfróðan lækni
sem skólayfirlækni, er hafa
skal umsjón með heilbrigðis-
eftirliti og hollustuháttunj
skóla og iþróttastarfsemi.
Ýmislegt fleira mætti telja, en
hér skal látið staðar numið.
Skólalöggjöfin 1946 markaði
tímamót í skólamálum landsins.
En fyrstu lögin um íræðslu
barna, sem sett voru 1907, munu
þó hafa valdið enn meiri breyt-
ingum frá því, er áður var, held-
ur en þau lög gerðu, sem síðan
hafa verið sett um sama efni.
Það er fyrir löngu viðurltennt,
að þeir, sem unnu að undirbún-
ingi og setningu fræðslulaganna
1907, hafi innt af hendi merki-
legt og heilladrjúgt starf. Margt
af því, sem þá var lögfest, hefur
haldizt lítið breytt allt til þessa
dags.
Pálmi Jósefsson, skólastjóri
Fiæðslalogin 1936
SETNING fyrstu fræðslulaga hér
á landi 1907 mun ætíð verða tal-
inn einn af merkustu áföngum í
menningarmálum þjóðarinnar.
Með þeim lögum var lagður
grundvöllur að skipulegri fræðslu
allra barna á aldrinum 10—14
ára. Fátækt og umkomuleysi
skyldi ekki lengur hamla því, að
hver verðandi borgari þjóðfélags-
ins fengi nokkra fræðslu.
í kjölfar fræðslulaganna fylgdi
stofnun Kennaraskólans. Ráða-
mönnum þessara mála var ljóst,
að viðunandi framkvæmd
fræðslulaganna varð að byggjast
á sérmenntaðri kennarastétt.
í því nær tvo áratugi voru
þessi fyrstu fræðslulög óbreytt,
en eftir því sem lengra leið urðu
sífellt þær raddir háværari, eink-
um meðal kennara að mörg heim-
ili ræktu ekki nægilega þá skyldu
sem lögin lögðu þeim á herðar að
skila börnunum læsum við tíu
ára aldur, þegar skólaskyldan
hófst. Enda höfðu skeð áhrifa-
miklar breytingar í þjóðlífinu á
þessu tímabili. Sveitaheimilin
höfðu orðið fámennari en íbúa-
fjöldi kaupstaða og sjávarþorpa
aukizt að sama skapi. Þeim heim-
ilum fór því sífellt fjölgandi, sem
voru alls ófær til að uppfylla
skyldu fræðslulaganna. Samband
ísl. barnakennara beitti sér mjög
fyrir því, að úr þessu yrði bætt.
Árið 1926 er því sú breyting
gerð á fræðslulögunum, að
fræðsluhéruðunum er veitt heim-
ild til að færa skólaskylduna
niður. Heimild þessi var víða not-
uð í kaupstöðum og þorpum.
Hér var ekki staðar numið held
ur var unnið ötullega að frekari
endurbótum og framförum á
þessu sviði næstu árin.
Fyrsta námsskrá fyrir barna-
skóla hér á landi var sett 1929.
Frh. n bls. 10