Morgunblaðið - 24.12.1957, Blaðsíða 12

56
MORCVTS BL AÐIÐ
Þriðjudagur 24. des. 1957
IAÚT
TIL A
Með
NOKKRUM dögum eftir að Rúss
ar skutu Sputnik á loft og þetta
fyrsta gervitungl þaut eins og
eldibrandur kringum jörðina,
hitti ég Gísla Halldórsson verk-
fræðing á gangi niðri í Austur-
stræti.
— Jæja, Gísli, sagði ég. — Er-
indin þín um geimferðir eru byrj-
uð að rætast, þótt útvarpshlustend
urnir ættu bágt með að trúa þeim.
En segðu mér nú, — hvernig held
urðu að heimurinn líti út eftir 100
ár?
— Því er erfitt að svara, sagði
Gísli. — Þó mun mega fullyrða,
ef næstu 20 ár líða án hrikalegr-
ar kjarnorkustyrjaldar, að veröld-
in árið 2057 verður allt önnur og
betri en sú veröld, sem við nú lif-
um í. Hún mun taka þvílíkum
breytingum, að engan mann, sem
lifir í dag getur órað fyrir þeim
öllum. Fyrst og fremst verður það
veröld meiri auðæfa og minna
brauðstrits.
— Annars er þetta skemmtilegt
umhugsunarefni, hélt Gísli áfram.
Það varð úr, að við skyldum
rabba um það eina kvöldstund, ef
vera mætti að einhverjir lesenda
Morgunbiaðsins hefðu gaman af.
Aldrei verður búið að finna
alll upp
Áður en við tökum að spá 100
ár fram í tímann, skulum við líta
um öxl til ársins 1857 Hvernig í-
mynduðu spámenn sér árið 1857,
að heimurinn myndi líta út, eftir
100 ár ÁNNO 1957?
Sérhver spámaður, bversu fram
sýnn sem hann vill vera, lifir þó
í hugmyndaheimi síns eigin tíma.
Árið 1857 voru gufuvélin og loft-
belgurinn tæki framtíðarinnar. —
Menn sáu fyrir sér risavaxnar
verksmiðjur rísa upp og spúa kol-
svörtum reykjamekki upp í loftið,
eimknúnar járnbrautarlestir brun
andi eftir teinum með reykjar-
strókinn kembdan aftur af sér. —
Heimur framtíðarinnai virtist þá
vera hinn biksvarti skítugi heimur
kolanna. Notkun olíu, benzins og
rafmagns var þá óþekkt.
Árið 1857 tiðkaðist það nokkuð,
að menn ferðuðust með loftbelgj-
um og gátu þá stundum komizt
hratt yfir, ef þeir náðu hagstæð-
um vindum. Enn stóðu menn þó
ráðþrota uppi gegn því vandamáli,
hvernig ætti að knýja loftbelginn
áfram móti vindinum. Benzin
hreyflar voru þá ekki til.
Spámaður ársins 1857 átti ekki
einu sinni til hugmynairnar, hvað
þ.'. að hann ætti orð cg hugtök til
að lýsa þeirri þróun sem nú hef-
ur orðið. Maður með '’ugsunarhátt
þeirrar aldar, gat ekki einu sinni
ímyndað sér flugvél, hvað þá
þrýstiloftsflugvél eða ddflaugar.
Kvikmyndir, grammófónar, raf-
magnsperur, tilheyrðu heldur ekki
. . . Við komum til Keflavíkurflugvallar. — Ilér gefur heldur en
ekki á að ííta. Röð af rennilegum eldfiaugum.
hugarheimi hans, hvað þá útvarp-
ið, sjónvarpið eða kjarnorkan. Þó
voru til á öllum tímum snillingar,
nefnum einn, Leonardo Da Vinci,
sem sáu aldir fram í tímann. Slíkt
ei-u undantekningar. Oss sem lif-
um í dag er — eins og flestum —
svo farið er við ætlum að rýna
fram í tímann og gerast spámenn,
að okkur órar ekki fyrir, — við
höfum ekki hugræna möguleika til
að ímynda okkur, — fjölda upp-
finninga, sem verða gerðar á
næstu öld.
Hér komum við að þeirri stað-
reynd, sagði Gísli Halldórsson verk
fræðingur, að það verður aldrei
búið að finna upp allt. Hver ein-
asta uppfinning fæðir af sér hundr
að nýjar hugmyndir.
Stórkostleg tæknileg bylting
— Á komandi 100 árum, hélt
Gísli áfram, verða, að minni
hyggju, miklu meiri bivytingar á
hugsunarhætti mannkynsins, en á
nokkrum 100 árum, sem á undan
hafa farið.
Það, sem veldur þessu verður
einkum stórkostleg tæknileg bylt-
ing, sem smám saman nær til alls
mannkyns, nýtt djúpskyggni er
vísindamenn opna jafnt inn í hin
ar smæstu sem stærstu víddir, frá
heimi atomkjarnans til himin-
geimsins.
Um leið og sultarbaráttunni er
iétt af milljónum manna og skól-
arnir opnaðir börnum og fullorðn
um, sem áður urðu að fara þeirra
á mis, gefst miklu fleiri mönnum
er. áður tækifæri til að helga sig
vísindum, tæknifræði og iistum og
má því búast við æ örari framför-
um.
Afkomendur vorir sem lifa ár-
ið 2057 á íslandi, munu miklu
tæknimenntaðri en vér erum í dag.
Þeim verður það beinlínis nauð-
synlegt vegna allra þeirra tækja,
sem þeir munu nota í daglegu
lífi, tækja sem við þekkjum alls
ekki í dag.
Þeim mun finnast lítið til þess
koma að ferðast með eldflaugum
álfa á milli með örskotshraða. —
Margir þeirra munu eiga bifreið-
ar, sem fara jafnt í lofti sem
á láði og legi. Aðrir munu skjótast
landa á milli á einkafiaugum og
allar vegalengdir munu þykja
miklu styttri en nú er.
Fjölmargar geimstöðvar munu
ganga umhverfis jörðina í föstum
: sporbaugum og hafa m. a á hendi
það hlutverk að endurvarpa frétt-
' um og lifandi myndum um allan
| heim. Verða fréttir þessar á ýms-
um málum í senn og auðvelt fyrir
i almenning að fylgjast með f jarlæg
j um viðburðum um leið og þeir ger-
ast. Sjónvarpsviðtökutæki verða
þá komin á hvert heimili á Islandi.
Verða myndirnar litmyndir.
Þá verður og komið sjónvarp
og viðtæki við hvert símatól, þann
ig að viðtalendur sjá hvor ann-
an og jaf'ivel alla sem í viðkom-
andi herbergi eru, meðan þeir ræð
ast við.
mun gagnkvæmur skilningur þjóða
á milli fara vaxandi. Sjálfbyrg-
jngsháttur og þjóðernisrembingur
hlýtur þá að eiga erfitt uppdrátt-
ar nema hjá frumstæðum og illa
gerðum eða heimskum mannfé-
lögum.
Meðal sæmilega greindra þjóða
verður æ erfiðara að hefjast til
valda á lýðskrumi einu saman eða
mannfyrirlitningu og valdbeit-
ingu. íslendingurinn, sem árið
2057 les um það í gömlu blaði, að
íslenzk stjórnarvöld gerðu Banda-
ríkjamönnum að skyldu að reisa
rafskjöld utan um sjónvarp sitt
í Keflavík til þess að beina geisl-
anum frá landinu á haf út, svo
framförum sem standa fyrir dyr-
um. Er t.d. ekki þegar hægt að sjá
fyrir, að menn muni geta ferðast
til annarra hnatta?
— Jú, ég er sannfærður um að
innan 100 ára getum við ferðast
til annarra hnatta. Síðar meir ef
til vill til annarra sólkerfa. En nú-
tímamaðurinn getur ekki ímyndað
sér allan þann fróðleik sem upp-
götvast mun í þeim ferðum, né
þann skilning sem af honum leiðir.
Yfirleitt eru uppfinningar fram
tíðarinnar okkur nútímamönnum
lokuð bók, þó að leitast sé við að
leysa ýmis stórlega þýðingarmikil
verkefni.
Þannig er nú stór hópur vísinda
manna í Kettering-stofnuninni í
Bandarikjunum, að rannsaka eig-
inleika blaðgrænunnar og það
hvernig hún fer að því að breyta
sólarorkunni í fæðu. Takizt mönn-
um að skilja tiJ fulls þessa aðferð
náttúrunnar, sem mér finnst ekki
ólíklegt, þá þýðir það stórfellda
byltingu. Það verður þá hægt að
búa til fæðu svo að segja úr loft-
inu.
Aðrar mjög veigamiklar rann-
sóknir á frumunum fara nú fram
og má geta þess að íslendingur,
próf. Lárus Einarsson, er talinn
einn færasti sérfræðingur á því
sviði. Það er athugun á frumskil-
yrðum lífsins. Við vitum þegar, að
lífið virðist samtvinnað eða sýni-
legt í formi eggjahvítuefna og
mjög flókinna og margbreytilegra
sýra, eða enzyma. Vel má vera, að
þriðja skilyrði lífsins sé svo ein-
hver utanaðkomandi geislaorka
Það er ekki óhugsanlegt að vís-
indamönnum takist, í náinni fram-
tíð, að skapa nýju lííi þróunarskil-
yrði á hreinan efnafræðilegan
Vegna þessaia öru samgangna
og miklu almennu fréttaþjónustu,
sem nær um víða veröld, mun mála
kunnátta og almennur fróðleikur
aukast. Vegna hinnar almennu og
auknu menntunar og velmegunar
Við íorum til hinnar fögru rauðblikandi stjörnu Aldebaran í rúm-
lega 50 ljósára fjarlægð.
að landsbúar gætu eigi notið sjón
varpsins, mun furða sig á slikri
hneigð tii einangrunar og jafn-
framt á því, að þjóðin skyldi mögl
unarlaust láta bjóða sér þetta. —
Mátti þá ekki á sama hátt bann-
færa kvikmyndir og bækur eða
ferðalög til útlanda? kynni hann
að hugsa. Honum mun finnast þjóð
in hafa verið barnaleg að ýmsu
leyti, trúgjörn og vanþroska og of
töm á að láta smala sér í hópa.
Nokkrar uppfinningar í aðsigi
sein valda gerbyllingu
— Já, það er ekki ólíklegt sem
þú segir, Gísli, að eftir 100 ár
noti menn ýmis tæki sem við þekkj
um ekki í dag. En er þó ekki nú
þegar hægt að gera sér einhverja
grein fyrir ýmsum meiri háttar
hátt. Slík uppfinning gæti þýtt
byltingu. Geimferðir munu einn-
ig færa út kvíar mannlegrar þekk
ingar. Þegar við hefjum ferðir til
annarra reikistjarna og annarra
sólkerfa, þá eru líkur til að við
finnum líf á öðrum jörðum.
Ef við hugleiðum það augnablik,
að sólkerfi okkar er aðeins eitt af
40.000.000.000 sólkerfa í vetrar-
brautinni og vetrarbrautin aðeins
ein af 100.000.000 eða jafnvel
}: ísund milljónum vetrabrauta sem
sjást í stjörnukíkjum og s<=m hver
inniheldur álíka mörg sólkerfi og
okkar vetrarbraut, þá fer að verða
meira en hæpið að efast um Hf í
öðrum sólkerfum.
Miklu líklegra er, að líf sé til
á milljónum jarða eins og okkar
um víðan geim. En auk þess er
hugsanlegt að þróazt hafi líf við
allt önnur skilyrði og byggt úr
öðrum efnum eins og i. d. kisil-
samböndum, þar sem hiti væri svo
mikill að kolefnissambönd þau sem
okkar líffæri eru byggö úr, myndu
brenna til ösku. — Éf við kynn-
umst slíku lífi á öðrum hnöttum,
mun það vissulega auðvelda okk-
ur að skilja hina stóru gátu lífs-
ins.
Kenning Einsteins
um tímr og rúm
Ein merkasta og jafnframt ein
furðulegasta framkvæmd vísinda
og tækni á næstu 100 árum, held-
ur Gísli áfram, mun verða við-
leitni til að færa sér í nyt afstæð-
iskenningu Einsteins um tíma og
rúm.
Samkvæmt þeirri kenningu
virðist sjálft rúmið hafa þann
eiginleika að styttast, ef farið er
um það með miklum hraða, mið-
að við t. d. jörðina. En jafnframt
tekur tíminn að renna hægar, ef
borið er saman við klukku á jörð-
inni. Hugsum okkur t. d. að við
færum með eldflaujf til hinnar
skæru stjörnu Sirius, sem liggur
í 8,6 ljósára fjarlægð. Það er sú
fjarlægð, sem farin er á 8,6 árum
með hraða ljóssins — 300.000 þús.
km. á sekúndu. Allt að því slíkum
hraða mætti ef til vill ná með
geimfari, sem knúð væri kjarn-
orku er hagnýtt væri til fram-
leiðslu á geislun rafhlaðinna agna,
sem þeytast aftur úr c’dflauginni
með hraða Ijóssins.
Hugsum okkur þá að með þessu
tæki færum við til Sirius og aft-
ur til baka til jarðarinnar. Á tíma
mæli jarðarbúa hafa þá liðið um
það bil 18 ár.
En í sjálfri eldflauginni verð-
um við ekki varir við, að svo lang
ur tími hafi liðið. Þegar hún þýt-
ur áfram nærri því með hraða
ljóssins, fara armbandsúr áhafn-
arinnar að ganga hægar en áður
og jafnframt verður hjartsláttur
og öll starfsemi likamans ef til vill
70.000 sinnum hægari, án þess að
við farþegarnir verðum þess varir.
Það myndi til dæmis taka okk-
úr 145 „ólarhringa að linsjóða eitt
egg, mælt á jarðneska klukku!
Og þegar við kæmum til baka
úr fyrstu ferðinni væru á okkar
klukku aðeins liðnar fáeinar
klukkustundir. Okkur brygði því
í brún, þegar við kæmum aftur til
jarðarinnar og fréttum það, að 18
ár væru liðin siðan við lögðum af
stað og að fólk væri búið að borða
6570 hádegisverði, meðan svo
skammur tími leið fyrir okkur í
eldflauginni, að okkur þótti ekki
einu sinni taka því að fá okkur
mat. Þetta er óhugguleg tilhugsun
fyrir matmenn!
— Ég hef heyrt minnZt á þetta
áður, Gísli. En hitt er annað mál,
að ég efast um, að menn geti nokk
urn tíma skilið þetta lögmál. Það
virðist brjóta svo algerlega í bága
við alla rökrétta hugsun.
— Kenningarnar um það, að
jörðin væri hnöttótt og snerist,
fengu heldur ekki á sínum tima
góðan byr. Þær þóttu ekki samrým
ast lögmálum ríkjandi rökfræði,
— og samt snerist hún!
Þessi kenning Einsteins hefur
þegar fengizt sönnuií með nokkr-
um tilraunum. Hitt viðurkenni ég,
að jafnvel þótt hún sé sönnuð, verð
ur manninum erfitt að „skilja“
hana. Hún felur í sér fjórðu vídd-
ina, það er vídd tímans.
Við getum tekið sem dæmi, að
við höfum skordýr eða einhverja
bjöllu, sem aðeins skynjar tvær
víddir, lengd og breidd. Við leggj-
um tvær slíkar bjöllur á glerplötu
og þær geta skynjað hvor aðra.
En nú tökum við aðra bjölluna
og leggjum hana á aðra glerplötu
rétt undir hinni. Þá hætta þær að
skynja hvor aðra, af því að þær
geta ekki greint þriðju víddina,
hæðina. Samt halda þær áfram að
vera til.
Alveg eins getur verið að mann
inum sé farið. Okkur er það eðli-
legt, að skynja aðeins þrjár vídd-
ir. Við getum að visu sannprófað
ac fjórða víddin er til og hefur
áhrif á okkur, en skilningarvit okk
ar geta ekki greint hana.
Getur mannsheilinn skynjað
fjórðu víddina
En Gísli Halldórsson heldur
áfram: