Morgunblaðið - 02.02.1958, Page 10

10
MORCIJTSBLÁÐIÐ
Sunnudagur 2. febrúar 1958
BÓKAÞÁTTUR:
Fjögur Ijóðskáld
íslenzk úrvalsrit: FJöGtJR
LJÓÐSKÁLD. Hannes Péturs-
son gaf út. 50 + 110 bls. Bóka-
útgáfa Menningarsjóðs, Rvik
1957.
SÍÐASTA bindið af „Islenzkum
úrvalsritum“ Menningarsjóðs er
að því leyti frábrugðið fyrri
bindum að þar er saman komið
úrval úr ljóðum fjögurra skálda,
en hin bindin voru aðeins helguð
einu skáldi hvert. Nýbreytnin
stafar bæði af því að ljóð þess-
ara skálda eru ekki mikil að
vöxtum og eins vegna hins, geri
ég ráð fyrir, að útgefandi hefur
ekki viljað taka annað í safnið
en „úrvalsljóð“. Heildarmyndin
verður þannig betri en hefði ver-
ið horfið að því ráði að gefa út
öll ljóð einhvers eins þessara
manna.
Skáldin sem hér eiga hlut að
máli eru Sigurður Sigurðsson
frá Arnarholti, Jóhann Sigur-
jónsson, Jóhann Gunnar Sigurðs-
son og Jónas Guðlaugsson, sam
stæður hópur eins og Hannes
Pétursson dregur fram í ágætum
formála, en Hannes hefur vaiið
ljóðin í bókina.
Formálinn er út af fyrir sig
ekki sízti kostur þessarar eigu-
legu bókar. Hannes ræðir í upp-
hafi nýrómantikina og sporin
sem hún skildi eftir sig í ljóðurr.
nokkurra íslenzkra skálda. Eins
og hann bendir réttilega á voru
áhrif þessarar bókmenntastefnu
takmörkuð á íslandi vegna þess
að staðhættir voru aðrir en í
stórborgum álfunnar. En þeir
þættir hennar sem fundu hljóm-
grunn í íslenzkum brjóstum ork-
uðu sterkt á nokkur beztu skáld
okkar og auðguðu íslenzka ljóð-
list að ferskum tónum. Var og
ekki vanþörf á því upp úr síð-
ustu aldamótum að hugmynda-
flugið fengi nýjan vind undir
vængi og lyíti íslenzkri ljóðlist
upp úr lognmollu alltof taminna
og veruleikabundinna átthaga-
Hannes Pétursson
kvæða, sem voru þreytandi keim-
lík hvert öðru.
Nýrómantíkin vakti með skáld-
unum nýja skynjun á tilverunní
og örvaði til tilrauna með ný
form og ferska tjáningu. Skálc!-
skapurinn verður í senn persónu-
legri og altækari, viðfangsefnin
fjölbreyttari og litríkari. Jóhann
Sigurjónsson er kannski bezta
dæmið um þetta, og íslenzk ljóð-
list á honum eflaust meira upp
að unna en margir gera sér Ijóst.
Hannes rekur allýtarlega lífs-
sögu skáldanna og ræðir síðan
verk þeirra og helztu sérkenni
Er þar margt skarplega athugað,
þótt sumt orki raunar tvímælis
eins og síðar skal bent á.
★ ★
Sigurður frá Arnarholti var
elztur og afkastamestur f jo. -
menninganna, og er honum gef-
inn tæpur helmingur af kvæða-
rúmi bókarinnar. Hann var fyrst
og fremst skáld drauma, ásta
trega og náttúrudýrkunar.
Hannes segir, að Sigurður hafi
verið „sá af nýrómantískum
skáldum hér sem strangastar
kxöfur gerir til formsins, ásaint
Jóhanni Sigurjónssyni og Einaii
Benediktssyni“ Þetta er að því
leyti rétt að Sigurður tók upp
heiftuga baráttu gegn hálfkáki
hins svokallaða skáldaleyfis, ó-
nákvæmni og sofandaskap í
notkun máls og táknmynda.
Hann vildi „þoka ljóðmálinu sem
riæst daglegu tali, bæði um orða-
röð og orðaval, hann er á móii
fornyrðum og mikilli nýyrða-
myndun og krefst þess að hend-
ingarnar séu hljómmiklar og
meitlaðar".
Annað mál er það hvort Sig-
urði tekst hvarvetna að uppfyila
þær ströngu kröfur sem hann
gerði til Ijóðsköpunar. Hannes
segir að „það mætti vera glögg-
skyggn lesandi sem fyndi ....
formlýti" í ljóðum Sigurðar. Hér
er sterkt að orði kveðið og á ég
bágt með að fallast á þessa niður-
stöðu. Mér finnst það vera form-
lýti þegar orð eru stýfð eða höfð
í röngum föllum til að þjóna rími
eða hyrnjandi. Sigurður segir
t. d.:
„þó vil ég kjósa vorri móðir
að ætíð megi’ hún minning kyssa
manna’, er voru svona góðir —”
eða
„Þín litla veika hendi hafði
þítt-------“
eða
„Ástin þegir alla vega
eins og fugl á kvist’,
og ástin talar eilíflega
og er í hjörtun rist---”
Eru það ekki líka formlýti
þegar hugsunin er brengluð eða
ónákvæm aðeins til að hlíta regl-
um stuðlanna. Dæmi:
„Hjer blómgast eilíf bjarkatrje
á bakka hafsins auða,
er bjóða skugga, skjól og hlje
í skúrum böls og nauða —, —“.
Hér er orðið „skuggi" eingöngu
notað vegna stuðlanna. Maður
leitar sér skugga í sólarhita, en
tæplega í regnskúrum, enda litl-
ar sögur farið að skuggum í svo-
leiðis veðri. Þar er það skjólið
sem máli skiptir. Að tala um
„fossins fætur" eins og Sigurður
gerir á einum stað, finnst mér
líka heldur klaufaleg samlíking.
Að þessum annmörkum upp
töldum verður það svo að segjast,
að mörg ljóð Sigurðar frá Arnat-
holti eru snilldarlega ort. Hannes
segir að sum þeirra séu „meðal
þeirra hljómfegurstu sem til aru
á tungunni“ og bendir í því sam-
bandi á eftirmælin eftir Lauf-
eyju Guðmundsdóttur. Ég vii
einnig benda á „Skammgóð er
draumatíð", „Kampavín", „Nótt“,
„Borghildur Arnljótsson" og „Isi-
dóra“. — Sigurður á líka til
skemmtilega glettni, sem hefur
þó jafnan þyngri undirtón, eins
og t. d. kemur fram í Ijóðiru
„Ef —” og hinu landfleyga
kvæði hans „1 dag“.
Um líkingar hans og myndir
er það að segja, að mér finnst
þær helzti hefðbundnar og
venjulegar. Hann talar um „hug-
arsnekkjuna", „hylji nautna“
„harmasjóði", „hugardrauma silf-
urvír“ og „hafsins greip“, svo
nokkrar líkingar séu nefndar
Annars eru kvæði hans ekki
myndrík. Þýðingar Sigurðar á
Ijóðum Levertins, Hamsuns og
Ibsens eru ágætar.
Að mínu viti er Jóhann Sigur-
jónsson mestur formsnillingur
fjórmenninganna og eitthvatt
bezta íslenzkt ljóðskáld síðari
alda, þótt afköst hans væru lítil
að vöxtum og hugur hans hneigð-
ist meir að annarri grein skáld-
skapar. I þessu úrvali eru ljóð
Jóhanns tvímælalaust jafnbezh
Það er ekki fjarri sanni að Jó-
hann sé fyrsta „nútímaskáld“ Is-
lendinga, og á ég þá ekki aðeins
við notkun hans á rími, stuðlum
og hrynjandi, heldur engu síður
byggingu og hugsun ljóða hans.
Þau eru fá epísk; honum er ekki
i mun að segja sögur í bundnu
máli, heldur kafar hann í sin
innri djúp. Ljóðin fela fyrst og
fremst í sér mynd af skáldinú.
Hann yrkir t. d. um Jónas Hai!-
grímsson, en ljóðið er sjálfs-
mynd. Sama er að segja um
„Ódysseif hinn nýja“.
Ljóð Jóhanns eru hvert öðru
formfegurra, tungutakið hvergi
klaufalegt eða þvingað, og allar
líkingar klárar. Benda má t. d. á
Ijóðin „Fyrir utan glugga vinar
míns“. „Sólarlag“, „Sonnetta”,
„Heimþrá" og „Bikarinn" sem
dæmi um tæran og hnitmiðaðan
kveðskap.
Samt er hið margrædda ljóð
hans „Sorg“, sem er bæði órímað
og óstuðlað, langbezta kvæðið í
þessari bók. Um það segir Hannes
Pétursson í formálanum: „Með
þessu kvæði roðar í rauninni fyi-
ir nýjum tíma, tíma þegar skáid-
in hætta að segja hug sinn, held-
ur sýna hann, birta hugarástand
sitt með því að velja þær sýnir
i kvæðin sem bezt gefa það til
kynna. En þetta er eitt höfuð-
einkennið á ljóðum mjög margra
skálda á seinni tímum, einkenni,
sem nú ryður sér óðfluga til
rúms hér. Ljóðið er ekki lengur
hugsað sem eins konar samtal við
lesandann, heldur eins og bygg-
ing sem skáldið reisir á víða
vangi, hverfur síðan frá og lætur
lesandann um að leita þangað og
dvelja þar“.
„Nútímaljóðagerð“ verða ekki
gerð öllu betri skil í stuttu máli
en Hannes gerir hér. „Sorg“ er
eitt af stórvirkjum íslenzkrár
ljóðlistar, hvað sem líður þeim
formælendum stuðla og ríms
sem ekki geta fellt sig við að
nefna það ljóð.
Jóhann Gunnar Sigurðsson
lifði aðeins 24 ár. Hann byrjaði
snemma að yrkja, en Hannes
bendir á að skáldið hafi ekki náð
þroska fyrr en hann sá hilla
undir dauðann. En þá bregðui
svo við að fram kemur fulltíða
skáld sem túlkar reynslu sína af
vonsvikum, einmanaleik og
dauðakennd í máttugum ljóðuin.
Dauðakennd Jóhanns bregður
sér í ýmis gervi, hann er ýmist
grimmur, beiskur eða angurvær
(„Kveðið í gljúfrum", „Óráð“,
„í val“). Hannes hefur að mestu
haldið sig við síðustu ljóð Jó-
hanns þegar hann valdi í þes^a
bók.
Þessi kvæði eru nýr og djúpur
tónn í Ijóðlist aldamótaáranna
Skáldið hefur að vísu iært mikið
af gömlum íslenzkum danskvæð-
um, en hann hefur blásið nýju
lífi í hin gömlu form og gert þau
að áhrifaríkri persónulegri tján-
ingu. Form viðlaganna gömlu á
einmitt svo vel við þær kenndir
sem skáldið vill túllca: harmana.
vonleysið, heitrofin, beyginn við
dauðann. Hannes bendir réttilega
á að Davíð Stefánsson sé spor-
göngumaður Jóhanns Gunnars
þegar hann yrkir í anda þjóðvisn
anna.
Hannes Pétursson ræðir skáld-
skap Jóhanns mjög ýtarlega í
formálanum og bregður upp
minnisstæðri mynd af þessu hug-
næma skáldi tregans, sem var
ekki þunglyndisskáld af lífs-
þreytu eða vegna tízku, heldur
af því hann elskaði lífið og horfö
ist í augu við óumflýjanleg örlög
sín.
Síðastur fjórmenninganna er
Jónas Guðlaugsson, óvenjulega
bráðþroska maður sem féll frá
á bezta aldri, aðeins tæpra 29 ára
gamall. Hann var strax í upphafi
mjög aðsópsmikill, fékkst m. a.
við blaðamennsku bæði á Islandi
og í Danmörku, tók þátt í stjórn-
málum og þótti frábær mælsku-
maður. Rúmlega tvítugur fór
hann af landi burt, en þá höföu
þegar komið út eftir hann þrjar
ljóðabækur. Hann fór fyrst til
Noregs og gaf út ljóðabók þar
en settist svo að í Danmörku og
gerðist afkastamikill rithöfund
ur, gaf út tvær ljóðabækur og
þrjár skáldsögur á dönsku. Má
það furðu sæta hverju Jónas af
kastaði á svo skammri ævi.
Ljóðin sem Hannes hefur valið
1 eftir Jónas Guðlaugsson eru tek-
| in úr „Dagsbrún", síðustu ljóða-
bók hans hér heima, en hún kom
út þegar hann var 22 ára. Gætir
þar margra grasa, en mest ber á
æskufjöri, framgirni, útþrá og
araumsýnum. Jónas er tvímæla-
laust úthverfastur fjórmenning
anna, og einmitt það gerir hann
óánægðan með grátt og óskála-
legt umhverfið heima á íslandi
Draumheimurinn veitir honum
ekki sama skjól gegn næðingum
veruleikans og skáldbræðrum
hans.
Sem skáld er Jónas Guðlaugs-
son dálítið í ætt við Hannes Haf-
stein og Einar Benediktsson,
merkisberi hins nýja tíma í ytra
tilliti, framfara, frelsis og grózku.
Þess vegna er meiri lífskraftur
í ljóðum hans en þremenning-
anna, þótt þau séu ekki að sama
skapi betri.
Hannes bendir á að ljóðið „Mig
langar“ feli í sér meginþættir.a
í skáldskap Jónasar. Meðan hann
var heima vildi hann út, en þeg-
ar hann var setztur að ytra þráði
hann heim. Það eru sköp hins ný-
rómantíska skálds að búa í senn
í heimi fjarlægðarinnar og ná-
lægðarinnar, segir Hannes.
Ljóð Jónasar Guðlaugssonar
eru ekki sérlega nýstárleg, þótt
stundum bregði þar fyrir snjöil-
um myndum og sérkennilegu
skopi, en hann hefur gott vaid
á skáldfáknum og á þessa ó-
þreyju, sem jafnan gæðir Ijoð
hans lit og lífi, hversu hefðbund-
in sem þau annars eru.
Frágangur bókarinnar er í al\a
staði ágætur og útgefanda til
mikils sóma,
Sigurður A. Magnússon.
Sigurður Jónsson bifrelðustióri
minningarorð
SKEIÐIÐ er á enda runnið. Lang-
ur og annasamur starfsdagur er
að kveldi. Unnið hefur verið
hörðum höndum.
Sigurður Jónsson var fæddur
24. ágúst 1884, að Votamúla,
Norðurkoti í Flóa. Hann andað-
ist aðfaranótt hins 27. jan. s. 1.
og verður jarðsunginn á morgun.
Sigurður ólst upp við venju-
leg sveitastörf og lærði fljótt á
uppvaxtarárunum að beita kröft-
unum við hagnýt störf, eftir því
sem þrekið leyfði. Á þeim árum
var unglingum ekki hlíft og kjör
þeirra voru þá að jafnaði mun
harðari en nú þekkist. Sigurður
byrjaði að stunda sjó á vertíðum,
þegar er hann hafði náð þroska
til þess, jafnframt fékkst hann
við ýmiss konar störf og um mörg
ár vann hann að vegalagningum,
allt þar til að hann gekk í þjón-
ustu Steindórs Einarssonar. Það
var árið 1917. Hjá honum vann
Sigurður óslitið upp frá því með-
an kraftar entust, eða í full 40
ár. Þá er Sigurður gerðist starfs-
maður hjá Steindóri, lagði hann
stund á bifreiðaakstur og vann
við það í mörg ár. Hann var því
í hópi þeirra, er fyrstir stýrðu
bifreið hér á landi og ökuskírteini
hans er eitt af þeim fyrstu, sem
hér voru gefin út. Það kom því
í hans hlut að taka þátt í braut-
ryðjendastarfi íslenzku bílstjór-
anna á alls konar leiðum, og veg-
um sem lítt voru ruddir og ekki
ætlaðir vélknúnum farartækjum.
Ávallt farnaðist honum vel, þótt
oft væri úr vöndu að ráða. Þá
kom sér vel útsjónarsemi hans,
snarræði og dugnaður. Hollt er
heilum vagni heim að aka.
Eftir að hann hafði verið bif-
reiðarstjóri um fjölda ára, hætti
hann mikið til akstri, en vann
eftir það á bifreiðaverkstæði
Steindórs, og þar vann hann sín
síðustu handtök.
Sigurður var frábær starfs-
maður. Þar fór allt saman: verk-
lagni, dugnaður, áhugi og sam-
vizkusemi. Trúmennskan var
óskeikul og stundvísi hans var
viðbrugðið. Honum féll aldrei
verk úr hendi, og hann var ætíð
hress og léttur, hverju sem á
gekk. Aldurinn bar hann með af-
brigðum vel. Og þótt árin færð-
ust yfir, virtist það ekki bíta á
hann. Hann var óvenjulega ung-
legur og hélt fullum starfskröft-
um til hins síðasta, enda þó okk-
ur dyldist ekki, að síðustu mán-
uðina gekk hann ekki heill til
skógar, en ekki var venð að
kvarta. Ég var samstarfsmaður
Sigurðar s. 1. 16 ár. Hann var
góður starfsfélagi, og það var
lærdómsríkt og göfgandi að vinna
með honum.
Sigurður var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Guðrún Ágústa
Jóhannsdóttir. Börn þeirra eru
Olgeir og Klara. Eru þau bæði
gift og búsett í Reykjavík. Síðari
kona hans er Jóhanna Björns-
dóttir. Þau giftust árið 1936. Hún
lifir mann sinn 'ásamt tveim börn
um þeirra: Ólöfu Ósk og Birni
Heimi. Börnin eru bæði í foreldra
húsum. Jóhanna var Sigurði holl-
ur lífsförunautur. Samlíf þeirra
var með fádæmum gott, svö at
aldrei bar skugga á. Og 1 sjúk-
dómsþrautunum síðustu ævidag-
anna naut Sigurður ástúðlegrar
umhyggju og hjúkrunar konu
sinnar, sem gerði allt, er í valdi
hennar stóð, til að lina þjáning-
arnar. Það er henni nú harma-
bót ásamt endurminningunni um
hamingjuríka sambúð.
Systkini Sigurðar eru fjögur á
lífi: Magnús, járnsmíðameistari,
Reykjavík, Jóhanna búsett sama
stað, Sesselja húsfreyja að Dals-
mynni í Norðurárdal og Ragn-
heiður til heimilis í Stóru-Sand-
vík í Flóa.
Við samstarfsmenn Sigurðar
þökkum honum af heilum hug
fyrir samverustundirnar, sem við
munum ekki gleyma og við, sem
vorum honum yngri í starfi,
þökkum honum fyrir leiðbeining-
arnar og holl ráð, og þá fyrir-
mynd, sem hann var okkur. Við
kveðjum hann með djúpum
söknuði.
Hákon Kristgeirsson.
★
ÖLL erum við samferða á lífs-
ins leið. Viðkynning við góða
arengi er gulli betri. Það er lan
að mega njóta starfs og vináttu
góðra félaga, slíkir hlutir endast
út yfir gröf og dauða. Hjá Sig-
urði fundum við raungóðan og
tryggan vin, sem öll vandræði
vildi leysa og á engan vildi hann
halla. Starfsgleði hans var við-
brugðið. Við þökkum samveru-
stundirnar.
Ég votta konu hans og börnum
og öðrum ættingjum mína inm-
legustu samúð.
Blessuð sé minning hans.
Ragnar Elíasson.
Kveðja
Á FYRSTU árum bifreiðarstarf-
semi minnar, réðust til mín goðir
starfsmenn, einn þeirra var Sig-
urður Jónsson, er andaðist að-
faranótt 27. janúar sl.
Hjá mér starfaði hann með
ágætum á fimmta áratug. Fiá
ánægjulegu samstarfi okkar á ég
margar góðar minningar, trú-
mennska hans og reglusemi var
til fyrirmyndar.
Um leið og ég þakka fórnfust
samstarf þessa mæta manns, Dið
ég honum allrar blessunar.
Konu hans, börnum og öðrura
aðstandendum sendi ég hugheil-
ar samúðarkveðjur.
St. Einarsson.