Morgunblaðið - 02.03.1958, Blaðsíða 6

6
MORGVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 2. marz 1958
Fyrir hundrað árum
Þegar Jón Sigurðsson var
kallaður „kláðakóngur"
HÉR á eftir verður gripið niður í
Þjóðólf, sem gefinn var út 27.
febrúar 1858. Eins og kunnugt er,
var ritstjóri Þjóðólfs og ábyrgðar
maður Jón Guðmundsson Þjóð-
ólfur er allmerkileg heimild og
getur verið fróðlegt að athuga,
hver voru helztu dægurmálin á

Jón Hjaltalin Pétn/r Havsteen
íslandi fyrir 100 árum með því
að blaða í honum. Þess má geta
að þessi árgangur af Þjóðólfi er
hinn 10. í röðinni. Á þessum ár-
um þóttu skipakomur einna mark
verðustu atburðirnir. Þjóðólfur
segir:
„21. þessa mánaðar undir mið-
nætti hafnaði sig hér jaktskipið
Sristiansgave, skipstjóri Vandal
Kaupmannahöfn, fermt með
alls konar vörur. Það hafði bréf
og dönsk blöð fram til 29. fyrra
mánaðar, og á það stórkaupmað-
ur P. C. Knudtzon, en fer þó
póstskipsferð og lagði stjórnin að
sögn 600 ríkisdali fram til reiðar-
ans í því skyni, en íslenjkir kaup
menn í Höfn 400 ríkisdali. Skip
þetta á að vera ferðbúið héðan
aftur til Hafnar 6. dag nk. marz-
mánaðar eða undir eins og póstar
eru komnir.
Þetta skip hafði engin fjár-
kláðameðal en póstgufuskipið sem
kemur í vor og leggur af stað
frá Höfn í byrjun aprílmánaðar,
á að færa nægð af þeim.“
— Eins og sjá má minnist blaðið
á „fjárkláðameðul“, en fjárkláðinn
breiddist þá út hér um land. Um
hann kemst blaðið svo að orði:
„Fjárkláðinn fyrir norðan er,
eftir síðustu fregnum, að út-
breiðast meir og meir hérna meg-
in Blöndu, en þykir tryggt enn
allt norðan megin, bæði í þeim
hlutum Húnavatnssýslu, Skaga-
fjarðarsýslu og svo norður úr.
Amtmaður Havstein hefur nú eft
ir því sem skrifað er að norðan
skipað niðurskurð í öllum 8 hrepp
unum fyrir vestan Blöndu, þann-
ig, að skera skuli: Fyrst allt geld-
fé á þessu svæði, hvort heldur
að er sjúkt eða ósjúkt, alla sauði
eldri og yngri, gemlinga alla og
að líkindum einnig dilkaær, þær
sem eru sumarvanar á afréttum,
— og í annan stað er skipað að
skera niður hverja kind, eins ær
sem gemlinga og sauði á öllum
þeim bæjum, þar sem fjárkláðans
hefur orðið eða verður vart, þó
ekki sé nema í einni kind á bæ.“
Síðan segir blaðið, að þegar
þessi blóðugi niðurskurður „á að
eiga sér stað, er féið orðið svo
rýrt að vart gjöra 4 kindur að
mæta einni, búendur ílátalausir
og næstu kaupstaðir að sögn salt-
lausir eða mjög saltlitlir til alls
þess kjöts, sem þannig verður
lagt að blóðvelli".
Þá segir blaðið frá því, að norðan
pósturinn sé ekki enn kominn og
því sé ekki vitað, hvort norðlenzkir
bændur hyggist fara að boði amt-
manns, en þó þykir það sennilegast.
Síðar í blaðinu segir frá vand-
ræðum fólks út af niðurskurði þess-
um og ekki síður vandræðum sjáv-
armanna,
„því að nú flykkist fjöldi hinna
snauðari manna úr sveitunum",
eins og í öllum öðrum harðagrum,
er gengið hafa yfir landið, og
annálar geta um, og mun fólk
þetta halda „til sjávarplássana,
og leitast við á allar lundir að
ná þar bólfestu: Bændur og eink-
um grashúsmenn, er nú verða
að bregða búi, þegar sauðfénaður
inn er fallinn, vinnufólk er um-
fram verður í sveitunum, þegar
svona er komið og lausafólk er
þar hefir haft meginpart atvinnu
sinnar, meðan fénaðurinn var, en
nú verður að flýja þaðan sakir
atvinnuskorts, en því fleiri munu
þar að auki leita úr sveitunum
til sjávarins, einnig án verulegra
nauðsynja, sem auðunnara er að
smeygja sér inn í sjóplássin, eftir
því sem að visu hefur verið um
mörg undanfarin ár“.
Þá bendir blaðið á þá viðleitni
yfirvaldanna, að reyna að koma í
veg fyrir, að tómthúsmönnum fjölgi
í sjóplássunum. Hafi konungs-úr-
skurðirnir frá 21. og 30. júlí 1808
miðað í þá átt. Slíkar lagaákvarð-
anir hafi þó oftast nær verið hald-
litlar enda margbrotnar. Þá segir
blaðið frá niðurskurðarmönnum og
lækningarmönnum, sem það nefnir
svo, og bendir á að það séu
„þessi tvö öfl, sem eru hér „öll
í loftinu“, hvort á móti öðru, svo
langt sem auga eygir, hvar sem
er í landinu; þetta earu þeir
flokkarnir, sem nú eru einir fram
á vígvellinum og „hafa orðið“,
Halldór Kr. Jón Guðmundss.
Friðriksson
berjast og berja hver á öðrum
með ýmsum vopnum , sönnum
og ósönnum sögum hvor um ann-
an og sakargiftum um sauða-
morð og blóðsúthellingar, vit-
leysu og þverhöfðaskap og aftur
um uppdiktaðar lækningar, ár-
angurslausar lækningstilraunir,
sundurleitar og ónógar ráðlegg-
ingar, skort á kláðameðulum og
skipanir um að lækna svo gott
sem með tómum fingrunum.
Þetta er aðalinntak sakargiftanna
og getsakanna, er þessir flokkar
gera hvor öðrum“.
Blaðið bendir á að ekkert vinnist
á með slíkum bægslagangi, kláðinn
hætti ekki að breiðast út fyrir það.
Síðan ásakar blaðið stjórnina fyr-
ir ráðaleysi í málinu og hún eigi
raunar sjálf mesta sök á því I hvert
óefni kláðamálið er komið: Hún
hafi látið koma þeirri flugu í munn
sér,
,,að hafa að engu uppástungu Al-
þingis né heldur að útvega hjá
konungi neinar aðrar lagaákvarð
anir til bráðabirgðar, er allar
bindi og gildi yfir allt heldur
láta ráðstafanirnar lenda við það
eina, sem segir í ráðherrabréfinu
30. sept. fyrra ár, þar sem aðeins
er heldur lagt til að lækningar
verði reyndar heldur en að skera
allt niður“.
Þá er bent á, að jafnframt því
sem stjórnin látist „halda fram
lækningu og fylgja í því mein-
ingu lækningamanna“, þá veiti
hún niðurskurðarmönnum allt
það traust og fylgi, er þeir hafa
óskað, stjórnin hafi komið báð-
um þessu andstöðuflokkum „í
alspennu hvoruin við annan“, í
staðinn fyrir að sameina krafta
þeirra með gagnlegum lagaákvæð
um. Loks bendir blaðið á, að
lækningamönnum hafi tekizt víð
ast hvar, að halda við hold og
hams fáeinum kindum á bæ með
meðulum og lækningum.
Þá er getið útlendra frétta, sem
bárust með skipi því, sem fyrr er
nefnt, en blaðið segir að fáar séu
merkilegar og „færri góðar íslandi
til handa". Skýrt er frá því að
póstferðir milli Danmerkur og ís-
lands á gufuskipi eigi að hefjast
með vorinu. Þá segir blaðið, að
einnig sé „skrifað“, að ráðherrann
hafi verið búinn að leggja fyrir
konung til samþykkis að fá tillögu
Alþingis að stofnað yrði embætti
tveggja málaflutningsmanna við
yfirdóminn hér. Engar embætta-
veitingar eru í frásögur færandi og
„ekki hafa neinir íslendingar fengið
nafnbót nema kammerráð og sýslu-
maður Magnús Stephensen í Vatns-
dal, hann er sæmdur justizráðs-
nafnbót".
Meðal merkra raanna, sem fréttir
hafi borizt um að látizt hafi, er
Þorleifur Repp Guðmundsson,
„nafnkunnur víða erlendis að gáf-
um, málfræði og annarri fjölvísi".
Hann var 67 ára gamall, þegar hann
lézt.
Síðan segir blaðið: „Hann vildi
láta flytja sig örendan hingað til
íslands og verða jarðsettur hér
á jörð feðra sinna; doktor Jakob-
sen, borgarlæknir í Höfn og
tryggur vinur Repps sáluga, bal-
samaði því lík hans, var það síð-
an lagt í kistu, er að innanverðu
var alfóðruð blý- eða zink-
pjátri, og hún síðan sett í „Holm-
ens“-kirkju-kapelluna í Höfn,
þar til í vor, að póstgufuskipið
á að færa hana hingað og mun
þá annar tryggðarfornvinur hans
og jafnaldri hér, biskup vor herra
Thordersen hafa verið beðinn að
ætla sér að gangast fyrir jarðar-
för hans.“
★
Athugasemd:
Þess má geta hér, að deilurnar
út af fjárkláðamálinu hófust 1857.
Yfirleitt voru Norðlendingar með
Pétur Havstein í fylkingarbrjósti
fylgjandi niðurskurði, en Sunnlend-
ingar vildu reyna lækingu. Helztu
talsmenn þeirra voru Jón Hjaltalin
landlæknir og Halldór Kr. Friðriks-
L 2 T~*

F3. L T~1
ir—fTF J
Nú er ykkur tvöfaldur vandi á
herðum. Fyrst er að komast inn
í völundarhúsið — og síðan út
úr því. Og til þess að veita ykk-
ur ofurlitla hjálp, þá gerir ekkert
til þó að við segjum ykkur, að
það er sennilega auðveldara að
komast fyrst inn í K2, og fara þá
inn um dyrnar til hægri. Síðan
eigið þið að komast frá K2 til
K1 — og þá út um hinar dyrnar.
Lausnina finnið þið í blaðinu á
þriðjudaginn.
Viljið þið spreyta okkur á smá
reikningsþraut? Ef svo er — þá
skuluð þið lesa eftirfarandi með
mikilli athygli: Siglingaleiðin
milli New York og Southampton
er 3,091 sjómíla (sjómílan =
1,85319 km).
Tvö skip, dieselskip og gufu-
skip, fara samtímis frá Southamp
ton til New York. Þau liggja
hvort um sig einn sólarhring í
höfninni í New York, en halda
síðan aftur til Southampton.
Venjulegur siglingahraði beggja
skipanna er hinn sami, 14 hnútar
á klst. (Hnútur = sjómíla).
sbrifar úr
daglega lífinu
Óboðnir gestir
UNG stúlka hefur sent Velvak-
anda nokkrar línur og kvart-
að undan framkomu þjónustu-
liðs á veitingastað einum hér í
Reykjavík.
Hún kveðst hafa farið með
frænku sinni á dansleik fyrir
nokkrum dögum. Þeim var vísað
til sætis við 5 manna borð. Engin
þröng var í salnum, svo að þær
gerðu ráð fyrir að ráða sjálfar
borði þessu, en úr því varð þó
ekki. „Skömmu síðar“, segir stúlk
an,“ kemur þjónninn með 3 blind
fulla róna að borðinu og býður
þeim sæti án þess að spyrja um
álit okkar. Önnur okkar spurði
þjóninn kurteislega, hvort hann
gæti ekki látið þessa menn sitja
annars staðar, því að nóg væri
af auðum borðum, en hann svar-
aði því til, að hann þyrfti að
fylla borðið strax, og fór við svo
búið.“ Hinir óboðnu borðfélagar
gerðu sig nú líklega til að halda
áfram vínsvolgri sínu og _ lögðu
stúlkurnar þá á flótta. „Ég hef
verið á skemmtistöðum" segir
stúlkan að lokum „í öðrum lörid-
um og líka hér í Reykjavík. en
hef aldrei lent í slíku áður.“
Hlegið í Hafnarfirði
AFBRÝÐISÖM EIGINKONA“
sendir pistil um leikritið,
sem nú er sýnt í Hafnafirði —
og heitir „Afbrýðisöm eiginkona".
„Veiztu um nokkurn, sem hefur
efni á að missa af hressandi
hlátri, svona kvöldstund í skamm
degi og kreppu“ (Nei, Velvakandi
man ekki eftir neinum, sem ekki
hefði gott af að hlæja meira).
„Ég hló svo mikið, þegar ég sá
Afbrýðisama eiginkonu, að tárin
streymdu niður kinnarnar. Ég vil
ekki gera á milli leikenda, því
að á slíku hef ég ekki nægilegt
vit, en eitt er víst, að allir skiluðu
bröndurunum ólöskuðum". Bréf
ritari bendir síðan á, að Leikfé-
lag Hafnarfjarðar vinnur rösk-
lega og bætir við: „Það má náttúr
lega segja, að þeir hafí valið
heppilegustu leiðina til að fá eitt-
hvað í kassann með því að íæra
upp slíkan farsa, sem þessi er.
En ég verð aðeins að segja það,
að öllum almenningi er eins mikil
þökk á því að fó að hlæja og
Leikfélaginu á að ná í aurana“.
Orfeus og Euridike
IKVÖLD verður óperan Orfeus
og Euridike flutt í útvarpið
af íslenzkum listamönnum. Höf-
undur tónlistarinnar, Gluck, er
elztur þeirra óperutónskálda, sem
lagt hafa óperuhöllum nútímans
til þau verk, sem telja má að
flutt séu reglulega. Orfeus og
Euridike var frumsýnd í Vín 1762.
Gluck hafði haft náið samstarf
við höfund textans, ítalska diplo-
matinn Calzabigi, um að leggja
inn á nýja braut í söngleikalist-
inni. í stað væmins og innihalds-
lítils samsetnings, sem ætlazt var
til að söngvararnir skreyttu rneð
improviseruðum raddæfingum í
tíma og ótíma kom texti, sem
telja varð að hefði talsvert drama
tiskt gildi, og tónlist, sem dró
fram gildi textans og var ein-
föld í sniðum.
Efni óperunnar er auðvitað úr
grískum .goðsögnum. Euridike,
kona Orfeusar, er látin, en nann
fær leyfi guðanna til að sækja
hana í ríki dauðra. Hann má þó
ekki líta til hennar eða skýra
henni frá þeim skilyrðum, er
guðirnir hafa sett. Euridike þykir
maður sinn svo þumbaralegur,
að hún álítur sig hafa glatað ást
hans, en vill vinna hana aftur.
Þetta stenzt Orfeus ekki, snýr
sér að henni og faðmar hana, en
þá hefúr hann rofið sáttmálann
og misst konu sína.
Sorg Orfeusar brýzt út í hinni
undurfögru aríu „Hver er ég án
Euridike?" en þann söng stand-
ast guðirnir ekki og kalla hana
enn til lífsins.
son kennari. — Fjárkláðinn kom
upp á Suður- og Suðvesturlandi
haustið 1856. Um sumarið 1857 urðu
harðvítugar deilur um málið á þingi
og áttu lækningamenn þá góðan
liðsmann, þar sem var Jón Sigurðs-
son, Trampe stiftamtmaður var
einnig á bandi lækningamanna, sem
gáfu nú út sérstakt blað „Hirði“
undir ritstjórn Jóns Hjaltalíns og
Halldórs Kr. Friðrikssonar. 1859
fengu svo Jón Sigurðsson og Tscher
ing prófessor við dýralækninga
háskólann í Kaupmannahöfn al-
ræðisvald í kláðamálinu. Þegar
þeir komu heim til íslands, fengu
þeir heldur kaldar kveðjur, voru
m. a. kallaðir „kláðakóngar" og
„konunglegir kláðarekar".
Notuð er nútímastafsetning í til-
vitnunum öllum. —
Dieselskipið fer alla leiðina
vestur um hafið með .venjuleg-
um hraða, en heimleiðina með
hálfri ferð (7 hnúta).
Gufuskipið fer báðar leiðir
með venjulegum hraða annan
sólarhringinn, en hálfum hraða
hinn — til skiptis.
Hvort skipið kemur fyrr til
Southampton aftur.
Svar á bls. 13.
★
VIÐ skulum spreyta okkur á
gamalkunnri þraut: — Finnið
lausn eftirfarandi 5 atriða. Síðan
takið þið fyrsta stafinn framan
af hverri ráðningu um sig — og
úr þessum 5 stöfum lesið þið
vel þekkt erlent staðarheiti, eX
allar lausnirnar eru réttar:
1. Konungur lands fyrir botni
Miðjarðarhafs.
2. Eldfjall á hálendi íslands.
3. Brezkur aðalimaður, sem
kom mjög við sögu NATO.
4. Menn á islenzkum fiskiskip-
um.
5. Fornafn Mikoyans.
Ráðningu er að finna á bls. 13.
rjóðri einu í fjarlægu landi. —
Svörtu ferhyrningarnir 10 eru
íbúðarhús, sem landsstjórninn
vill nú endilega girða hvert frá
öðru. Hann ætlar að gera það á
mjög einfaldan hátt: Með 4 bein
um línum. En getið þið það líka.
Þið skuluð reyna. Dragið fjórar
þráðbeinar línur yfir myndina og
skiljið húsin þannig hvert frá
öðru. Engin tvö hús mega vera
í sama reitnum, tvær fánasteng-
ur mega heldur ekki vera í sama
reitnum, en fánastöng og hús
mega hins vegar vera saman. —
Ráðninguna finnið þið í næsta
blaði.
Sturlo-bræðrahús
sendiráðsaðsetur
í NÓVEMBERMÁNUÐI síðast.1.
varð brezka ríkið eigandi að
öðru hinna svonefndu Sturlu-
bræðrahúsa við Laufásveginn,
nr. 49—51, en það er við hlið
barnaheimilisins Laufásborgar.
Brezka sendiráðið hér í
Reykjavík mun koma sér fyrir
í stórhýsi þessu, en gera þarf
allmiklar breytingar á því. Verða
skrifstofur í nyrðri enda þess, en
íbúðir í suðurenda. Sendiherr-
ann sjálfur mun þó eftir
sem áður búa í sendiherrabú-
staðnum að Laufásvegi 33.