Morgunblaðið - 28.03.1958, Page 8

8
MORCVNRTAÐIÐ
Föstudagur 28. marz 1958
Júlíus Havsteen tyrrv, sýslumaður
Saga kjördœmamáisl
EFTIR framsöguræðu ráðherrans
var málinu vísað til 7 manna
nefndar og skal hið helzta úr
nefndarálitinu tekið fram hér.
Nefndarálitið er á þingskjali
517, A, 1905. Segir m. a. svo:
„Kjördæmaskipanin byggist á
héraðsskipan landsins og fer því
lítt eftir mannfjölda og kjósenda
tölu. Reykvíkingar voru t. d. eftir
síðasta manntali 7978 (1225 kjós-
endur) og kjósa þó aðeins 2 þing
menn en Vestmannaeyingar voru
þá 722 (105 kjósendur) og kjósa
þeir þó 1 mann til þings.
Nú er sá rétt kjörinn þingmað-
ur í kjördæmi hverju sem flest
fær atkvæðin. Maður getur þann
ig náð kosningu, þótt hafi hann
ekki fylgi meirihluta kjósenda
í kjördæminu.
Úr þessu hvorutveggja vill
frumvarpið bæta. Það jafnar hlut
fallið milli tölu kjósenda og þing
manna í kjördæmi hverju. Og
það reisir skorður við ofurefli
meirihlutans með hlutfallskosn-
ingu. Hlutfallskosningin vill
gefa hvorum sitt, meiri hluta og
minni hluta og verður þess vegna
því aðeins komið við, að kjósa
eigi fleiri en einn fulltrúa í kjör-
dæminu. Aðalmarkmið frum-
varpsins er að verja minnihlut-
ann gegn ofríki meirihlutans. Því
er hlutfallskosningin aðalnýmæl
ið.
Nefndin játar, að það sé rétt-
lát hugsun að kjósendur skapi
þingið eftir sinni mynd, játar það
rétt, að þingmenn skiptist eftir
sömu flokkum og kjósendur
þeirra og þá eftir sama hlut-
falli eða því sem næst.
En nefndin getur þó ekki ráðið
háttv. deild til að samþykkja
frumvarpið að svo stöddu. Og er
sú ástæða ærin ein til þess, að
tillögur frumvarpsins munu vera
öllum þorra þjóðarinnar allsend-
is ókunnar, enda ætlast stjórnin
ekki beinlínis til þess að frum-
varpið gangi fram að þessu sinni.
Auk þess efast nefndin um að
kominn sé tími til að lögleiða
hlutfallskosningar. Hvað snertir
rétt hlutfall milli meiri og
minnihluta fulltrúa þeirra á Al-
þingi þá mætti ef til vill búast
við því, að jafna mætti nokkuð
ójöfnuð þann, sem á því hlutfalli
kynni að vera, með nýrri kjör-
dæmaskipun.
Það ætti og að sjálfsögðu að
mega jafna kjördæmin að mikl-
um mun að kjósendatölu til.
Um það er aftur á móti nefndin
samdóma stjórninni, að breyta
þurfi sem fyrst núgildandi kjör-
dæmaskipan, sem í kaupstöðum
aðeins var ætluð til bráðabirgða.
En þó að nefndin þannig ekki
getið ráðið háttv. deild til að
san.þykkja frumvarpið, viður-
kennir nefndin, að málið sé eink-
ar skýrt reift af hendi stjórnar-
innar, og telur það fyllilega þess
vert, að það sé rækilega rætt á
þingi og utan þings“.
Jón Magnússon — 1907 —
Þetta voru niðurstöðurnar eða
fyrsta umferðin og málið svo
tekið fyrir aftur á Alþingi 1907.
Þá »urðu um-
ræðurnar mikl
ar, nefnd sett í
málið sem
klofnaði og
skulu nefndar-
álitin ekki birt
hér, aðeins
stutt ágrip úr
þeim helztu
ræðum, sem
haldnar voru
Jon Magnusson Qg gefa góða
hugmynd um afturhaldssemi
meirihluta þingsins og hræðsluna
við kjósendur, sem að miklu
leyti hefur haldizt óbreytt, ef
ekki farið í vöxt. Framsögumað-
ur meirihlutans sem felldi frum-
varpið, var Jón Magnússon, síð-
ar ráðherra, þá þingmaður Vest-
mannaeyinga. Hann segir m. a.
svo: „Að minnsta kosti finnst oss
ekki rétt að samþykkja það á
þessu þingi og ætti það að vera
ærin nóg ástæða, að ekki verður
betur séð, en að kjósendur lands-
ins yfirleitt séu mótfallnir því,
að hlutfallskosning og þar af
leiðandi fækkun og stækkun kjör
dæmanna verði lögleidd á þessu
þingi. Það hafa að vísu ekki allir
þingmálafundir frá vorinu í vor
verið lagðir fram á lestrarsalinn,
en ég hygg að það sé nærri lagi,
að á rúmum 30 þingmálafundum
hafi verið samþ. ályktun um mál
ið, og að þær ályktanir gengi
allar móti þessu frumvarpi nema
3. Eftir því, sem fram er komið,
virðist mega telja tvö kjördæmi,
með þessu frumv., tvö hvorugum
megin og 17 á móti.Allvíða virðist
samt svo sem kjósendurnir séu
ekki svo mótfallnir frumvarpinu
sjálfu heldur óski aðeins eftxr
því, að málið verði látið bíða,
þangað til séð verður, hvort eigi
verður bráðlega breytt skipun
efri deildar, sem gæti haft áhrif
á þetta mál. Af þessum ástæðum
hefur meirihluti nefndarinnar
eigi getað ráðið til að samþykkja
frumv. stjórnarinnar á þessu
þingi".
Þannig talaði af varúð mikilli
þessi vitri þingmaður gegn frum-
varpinu og lagði sérstaklega
áherzlu á orðin „á þessu þingi“.
Miklu ákafar töluðu aðrir þing-
menn meirihlutans, en að vísu
ekki með meiri rökstuðningi,
gegn frumvarpinu. T. d. þing-
menn Árnesinga. Hannes Þorst-
einsson, ritstj. 1. þingm. 'taldi
frumvarpið „sem nokkurs konar
valdboð, sem þröngva á að þjóð-
inni“, og Ólafur Ólafsson 2. þing
maður sagði, að þær kosningar.
sem fram færu samkv. frumvarp-
inu „yrðu a. m. k. í fyrstu sannur
spéspegill hins rétta þjóðarvilja“.
Pétur Jónsson frá Gautlöndum
Með frumvarpinu talaði fyrst-
ur framsögumaður minnihlutans,
Pétur Jónsson alþingismaður
' Suður-Þingey-
inga frá Gaut-
löndum og seg
ir í tilsvari
sínu til fram-
sögumanns
meirihlutans
m. a. á þessa
leið: „Hann
(þm. Vestm.)
hélt því fram,
að hlutfalls-
kosning nyti
sín ekki fullkomlega nema flokka
skiptingin í landinu væri skýrari,
en hér á sér stað og „pólitískt"
líf meira þroskað. Þetta er satt
að vísu. En sama má alveg segja
um núgildandi kosningaraðferð,
hún nýtur sín eigi heldur án
slíks þroska. Og heimti hlutfalls-
kosningaraðferðin öllu meiri
þroska, þá miðar hún líka þeim
mun meir að því að efla hann
og yfir höfuð hina betri þætti
pólitíska lífsins, eins og ég hefi
bent á í nefndaráliti minnihlut-
ans, en kefja margt illt, sem
blasti á kosningabaráttunni eftir
núgildandi aðferð.
Ég er því sannfærður um það,
að þessi kosningaraðferð mun
einmitt verða til þess að efla
sannan „pólitískan“ þroska í
landinu. En það sem þm. Vestm.
færði sem meginástæðu fyrir sínu
máli, að kjósendur væru yfirleitt
þessu fyrirkomulagi mótfallnir,
finnst mér vera mjög léttvægt.
Það hafa viðurkennt nálega allir,
sem á þetta mál hafa mxnnzt, að
hlutfallskosningin er sú réttlát-
asta kosning, sú kosning sem
leyfir flestum skoðunum að koma
fram á sjónarsviðið á eðlilegan
hátt, ef þær hafa nokkurt veru-
legt fylgi í landinu, í stuttu máli
fegursta kosningaraðferðin“.
Ólafur Bricm á Álfgeirsvöllum
Sá sem einna skörulegast tók
Pétur Jónsson
undir með framsögumanni minni
hlutans var 1. þingm. Skagfirð-
inga Ólafur Briem á Álfgeirs-
völlum og sagði svo: „Ég skal
láta þess getið, að ég er í engum
vafa um, hvernig ég eigi að
greiða atkvæði í þessu máli, og
að ég er eindregið fylgjandi
minnihluta nefndarinnar. Ég get
ekki annað séð, en að rök stjórn-
arfrumv. og minnihlutans séu svo
Ijós, að það geti ekki verið nein-
um vafa bundið, að sú kosningar
aðferð hafi mjög mikla yfirburði
fram yfir allar þær kosningarað-
ferðir, er stungið hefir verið upp
á. Ég get ekki betur séð, en að
frumv. gjöri öllum hlutaðeigend-
um góð skil, að það sé mjög rétt-
sýnt, annars vegar gagnvart ein-
stökum kjósendum, að því leyti
sem það tryggir vel rétt þeirra,
sem eru í minnihluta og gjörir
mönnum mögulegt að sameina
sig í flokk, þótt þeir eigi ekki
heima í sama kjördæmi, og hins
vegar gagnvart einstökum kjör-
dæmum.
Ég get ekki betur séð, en að
fyrirkomulag frumv. veiti ein-
mitt meiri tryggingu fyrir því,
að þingið vinni
að því einu, er
þjóðfélaginu í
heild sinni er
fyrir beztu, sér
staklega að því
er snertir fjár-
hagsmálin. Oft
og einatt mun
þeim, er hlust-
að hafa á fjár-
lagaumr. á
þingi, hafa
komið til hugar, að stundum sé
það ekki sem heppilegast, að
þingmenn einatt skoða sig frem-
ur sem fulltrúa einstakra kjör-
dæma, en sem fulltrúa þjóðarinn
ar og láta hag þeirra sitja í fyrir-
rúmi fyrir hagsmunum landsins
í heild sinni.
Andmælendur frumvarpsins
játa, að til grundvallar fyrir því
liggi frjálslyndi, réttlæti og hag-
sýni. En þeir segja að ekki sé
enn kominn tími til að innleiða
slík lög sakir þess, að þjóðin sé
þeim andhverf. Ég get ekki séð
að fullgild ástæða sé til þess að
byggja eingöngu á undirtektum
þingmálafunda um þetta mál.
Enda er það ekkert nýstárlegt,
að breyta þurfi lögum, eftir því
sem reynslan kennir að bezt
fari“.
þess að halda fram hlutfallskosn-1
ingum er það, að hún vill, að
allar „pólitískar" stefnur, sem
nokkurt mark er að, eigi sér full-
trúa á þingi. Það er réttur þeirra
manna, er sjálfstæðar skoðanir
hafa og aldrei nema gott fyrir
heildina, að hver stefna, sem
nokkurt verulegt fylgi hefur
komi fram, og hver sá maður,
sem getur aflað sér nægilega
margra manna traust, fái sæti á
þingi. Það er ófrelsisstefna, að
halda áfram kosningaraðferð,
sem getur hindrað það, að skoð-
anir komi fram, þótt talsvert
fylgi hafi, og mér er óskiljanlegt,
að nokkur minnihluti skuli setja
sig á móti frv. eins og þessu, sem
með réttu má segja að búið sé
til fyrir minnihlutann, eða minni
hlutann í landinu. Allt nýtt, sem
er satt og rétt, er upphaflega í
minnihluta. Því er skylt að
tryggja minnihlutanum einhvern
rétt.
Ég er sannfærður um það, að
þess verður ekki langt að bíða,
að hlutfallskosning komist á hér j
á landi, og ég skal bæta því við, j
að það er einlæg ósk mín, að það
verði sem allra fyrst, hversu svo
sem ræðst um áhrif þeirrar að-
ferðar, að því er kosningaúrslit
snertir. Þegar samþ. var hlutfalls
kosning til bæjarstjórna hér, þá
sagði einn háttv. þingm. sem nú
er hér í salnum, að hann vonaði
þess, að bráðum yrði einnig svo
háttað við „pólitískar" kosningar.
Ég tók í huga mínum undir þá
ósk þá, og ég hef síðan af veik-
Guðlaugur
Guðmundsson
Olafur Briem
Austurbæingar
unnu Vesturbæ-
inga í skák
S.L. sunnudag fór fram í Sjó-
mannaskólanum skákkeppni
milli Austur- og Vesturbæinga,
eins og tíðkast hefur á ári hverju
langa hríð. Var markalínan að
þessu sinni dregin um Baróns-
stig, en hún hefur sífellt færst
austur á bóginn, þar eð útþensla
bæjarins verður mun meiri í þá
átt en til vesturs. Má þó gera
ráð fyrir að þarna geti hún hald-
ist áfram nokkur ár. Teflt var á
15 borðum, og voru fyrii'liðar
báðir Norðurlandameistarar okk
ar, Baldur Möller fyrir Vestur-
bæinga og Friðrik Ólafsson fyrir
austanmenn. Úrslitin urðu 12
vinningar gegn 3 hinum síðar-
nefndu í vil, og er það meiri
munur en oftast hefur verið í
þessari keppni. Vesturbæinga
vantaði líka marga sína fremstu
kappa, s.s. Eggert Gilfer og Guð-
mundana þrjá: Ágústsson, Guð-
mundsson og Pálmason.
Leikar fóru þannig (austan-
menn taldir á undan):
Þórhallur biskup
Þá mælti og með frumvarpinu' borð Frxðrik Ölafsson vann
þingmaður Borgfirðinga Þórhall- | Baldur Möller. 2. borð Ingi R.
ur Bjarnarson biskup. Bar hann Jóhannsson vann Aka Pétursson.
fram þá breyt
ingartillögu að
hafa kjördæm-
in fjögur og
taldi heppilegt
að miða við
gömlu fjórð-
ungaskiptin. í
því sambandi
tók hann fram
um kosningar-
aðferðina:
„Fyrir mér eru
góð hlutfallskosningarlög hita-
og kappsmál, því þau eru runnin
af rót réttlætis-hugsjónar". Ráð-
herrann sjálfur hélt fast og vel
á málinu, eins og Alþingistíðindi
Þórhallur
Bjarnarson
— 3. borð Ingvar Ásmundsson
vann Stefán Briem. — 4. borð
Sveinn Kristinsson vann Benóný
Benediktsson. — 5. borð Gunnar
Gunnarsson vann Jón Pálsson.
— 6. borð Kári Sólmundsson
tapaði gegn Ólafi Magnússyni. —
7. boxð Jónas Þorvaldsson vann
Sigurð Gunnarsson. — 8. borð
Ásgeir Þ. Ásgeirsson vann Daníel
Sigurðsson. — 9. borð Ólafur
Einarsson jafnt. við Kristján
Theódórsson. —- 10. borð Guð-
mundur Aronsson vann Daníel
Sigurðsson. — 11. borð Sturla
Pétursson vann ívar Þórarinsson.
— 12. borð Ragnar Emilsson
tapaði gegn Reimari Sigurðssyni.
B, 1907, sýna, en það yrði hér of | —13. borð Gunnar Ólafsson vann
langt mál, að taka upp ræður! Eirík Marelsson. — 14. Jón M.
hans allar, einungis skulu hér Guðmundsson jafnt. við Grétar
tilfærðir nokkrir útdrættir, er'Á. Sigurðsson. — 15. borð Birg-
gleggst sýna tilgang stjórnarinn- j ir Sigurðsson varm Baldur Da-
ar með lagafrumvarpinu og rökirx ‘ viðsson
fyrir því.
um mætti reynt að vinna að þvi
marki“
Afstaða Guðlaugs sýslumanns
og Stefáns skólameistara
Því miður fór svo, að frum-
varpið með áorðnum breytingum
var fellt með nafnakalli með 12
atkvæðum
gegn 11, en
þeir Guðl. Guð
mundsson,
sýslumaður,
þingm. V-
Skapt. og Stef-
án Stefánsson,
skólameistari
2. þingm. Sk.
greiddu ekki
atkvæði og
töldust því
með meirihlutanum. Það er fróð
legt að taka nokkuð upp, hvað
þeir sögðu við umræðurnar. Guð
laugur tók við 1. umr. svo til
orða: „En það er einmitt stærsti
kostur þessa fyrirkomulags, að
það tryggir sérhverjum minni-
hluta, sem nokkurt verulegt at-
kvæðamagn hefur, að fá fulltrúa
inn á þing þjóðarinnar. Með
þessu móti yrði þingið sannastur
og réttastur spegill af vilja þjóð-
arinnar. Af skiljanlegum ástæð-
um á þessi skoðun ekki eins
marga fylgjendur og hin, sem er
henni gagnstæð, að hvert einstakt
kjördæmi sendi sinn fulltrúa.
Það, sem menn almennt vilja,
mun vera þetta, að hvert kjör-
dæmi hafi sinii mann, er það að
nokkru leyti geti skoðað sem sína
eigin eign og beitt fyrir sig í
þeim sérstöku málum, sem kjör-
dæmið varða. Það hefur ljóslega
sýnt sig, að það fyrirkomulag —■
einmenning — getur samt sem
áður orðið ranglátt gagnvart skoð
anaflokki, sem er í minnihluta,
leitt til flokksharðstj órnar; fyrir
komulag það, sem hér liggur fyr-
ir, er því í raun réttri bæði frjáls-
legra og réttlátara".
Við 2. umr. tók hann aftur
fram: „Ég hefi áður tekið það
fram, að ég álít frumv. stjórnar-
innar sérlega góða réttarbót og
að ég er því fylgjandi, að það
verði að lögum sem allra fyrst“.
Stefán sagði við þessar um-
ræður m. a., þar sem hann jafn-
framt lýsti yfir, að frumvarpið
yrði ekki gert
að flokksmáli:
„Fyrir mitt
leyti get ég
lýst yfir því,
að þótt mér
geðjist ekki
alls kostar að
frumv. þá álít
ég þó miklar
réttarbætur í
því fólgnar, en
er óráðinn í
því ennþá, hvorum megin ég
greiði atkv“.
Hlutleysi þessara tveggja al-
þingismanna í atkvæðagreiðsl-
unni kom mjög einkennilega fyr-
ir, einkum eftir þá yfirlýsingu
Stefáns, að ekki væri um flokks-
mlá að ræða, en hverjar sem
ástæðurnar hafa verið, þá er það
víst, að þessir tveir ágætu menn,
sem báðir urðu nokkurs konar
húsbændur mínir á Akureyri á
árunum 1912 til 1920 og sem ég
tel happ fyrir mig að hafa
kynnzt, starfað hjá og með þeim
og eignazt vináttu þeirra. sögðu
mér það á nefndum árum, hvor
í sínu lagi, að mjög sæju þeir eft
ir þessari atkvæðagreiðslu, því
hvorttveggja væri, að hlutfalls-
kosningin væri réttlátasta kosn-
ingafyrirkomulagið og skipting
landsins í stór kjördæmi tryggði
að staðarlegt og persónulegt jafn
rétti kæmi til greina við kosn-
inguna en útilokaði hreppapóli-
tík að miklu eða öllu leyti.
Stefán
Stefánsson
Bök Hannesar Hafsieins
Hann segir við 2. umræðu m.a.:
„Aðalástæða stjórnarinnar til« bæinga.
Margt áhorfenda fylgdist með
þessari harðvítugu keppni, sem
lauk með miklum sigri Austur-
WASHINGTON, 19. marz. — Vís-
indamenn skýrðu svo frá í dag,
að miklar vonir væru bundnar
við það að sendistöðin í Fram-
verði gæti sent út í marga mán-
uði, eða meira en ár. Hingað til
hafa rafhlöðurnar í gervihnöttun
um vart enzt lengur en í eina til
tvær vikur.