Morgunblaðið - 28.03.1958, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 28. marz 1958
Raín Sveinsson bóndi í
Áshiidai'holfi sexiugar
l^ANN 4. þ. m. átti Rafn Sveins-
son, bóndi í Ashildarholti í Skaga
firði, sextugsaí'mæli.
Foreldrar hans voru Sveinn
Magnússon, bóndi í Ketu á Skaga,
og kona hans Sigurlaug Guð-
varðsdóttir. Að þeim hjónum
báðum standa traustar hún-
vetnskar og skagfirzkar ættir,
harðduglegt bændafólk, en hér
og þar bregður fyrir æruverðug-
um klerkum og veraldlegum
valdsmönnum, — ættakrydd að
sumra hyggju, og má svo vera,
ef að góðu er getið, svo sem er
um ýmsa kunna menn í ætt
Raíns.
íleim, sem þetta ritar, er fátt
eitt kunnugt um bernsku- og
æskuár Rafns í Holti, því að við-
kynning með okkur tókst fyrir
röskum áratug. Fátækur af ver-
aldlegum auði, en ríkur af þeim
eiginleikum, sem verða mega til
þess að styrkja skaphöfn ungs
manns, lagði hann af stað út í
iífsbaráttuna, bezta veganesti
hans var virðing fyrir starfi og
striti og sú óbifanlega sannfær-
ing að leggja aidrei árar í bát,
þótt syrti í álinn, en bíta á jaxl-
inn og beita nærra í öruggri trú
um að ná höfn um síðir.
Það mun hafa verið árið 1919,
að foreldrar hans brugðu búi og
fluttust frá Ketu til Sauðárkróks,
eftir að hafa búið þar frá árinu
1907. Keypti Rafn bústofn for-
eldra sinna, að minnsta kosti að
einhverju leyti, og hugðist þá
þegar, svo ungur að árum, hefja
búskap upp á eigin spýtur, enda
hafði hugur hans allur hneigzt
að þeirri atvinnugrein. En tím-
arnir voru viðsjárverðir eftir
heimsstyrjöldina fyrri og komu
— sem kunnugt er — mörgum á
kaldan klaka. Ekki veit ég, hve
kreppan hefur þjarmað fast að
unga bóndanum í Ketu, en hitt
er víst, að hann brá búi 1921 og
gerðist lausamaður, og. ætla ég
rétt til getið, að honum hafi
ekki verið sú ráðabreytni skap-
felldleg, eða svo þykist ég kenna
manninn.
Hann hafði tapað í fyrstu lotu,
en hitt mun aldrei hafa hvarflað
að honum að hvika frá settu
marki: að brjótast afram til góðra
efna, verða sjálfseignarbóndi,
var markið, sem keppt skyldi að.
Rafn í Holti er einn af þeim
gæfusömu mönnum, sem aldrei
hafa misst sjónar á takmarkinu,
sem þeir settu sér í æsku. Hann
átti alltaf sama markmið að
keppa að, það giiti einu, þótt
hann færi suður á land um skeið
og stundaði sjómennsku, vistin
með Ægi var aðeins áfangi að
takmarkinu, sem heillaði hann í
bernsku. Þetta var nefnilega á
þeim árum, sem íslendingar
höfðu ekki enn glatað draumn-
um úr lífi sínu.
Sökum ókunnugleika mun ég
ekki rekja sögu Rafns frekar,
vil aðeins geta þess, að baráttan
var lengstum firnahörð, en mað-
urinn af þeirri gæzku gjör að
njóta þess að berjast harðri bar-
áttu, — það var eins og ósigur
væri honum aðeins brýning til
að herða sóknina.
Loks kom svo að því, að hann
sá æskudrauminn rætast, og
þá voru einmitt líkir tímar og
áður fyrri, er hann tók við búi
í Ketu. Árið 1942 flytur hann að
Áshildarholti í Borgarsveit og
kaupir þá jörð, — og mun mörg-
um hafa þótt sem hann reisti
sér þar hurðarás um öxl og jafn-
vel af sumum fullvíst talið, að
þessi kaup mundu ganga til baka,
en hér fór á annan veg: jarðar-
verðið var að fullu úti reitt til
seijanda á tilskyldum tíma.
Jarðakaupin veittu Rafni það
olnbogarúm, sem hann þráði og
þurfti til þess að njóta sín, enda
hefur jörðin í höndum hans tekið
stórfelldum breytingum til hins
betra. Draumur smalans frá Ketu
hefur rætzt í bókstaflegum skiln-
ingi: Hann er orðinn stórbóndi
á skagfirzkan mæiikvarða.
Hér hefur í fáum dráttum verið
rakin hin ytri saga bóndans í Ás-
hildarholti, en hvernig er þá
maðurinn á bak við söguna að
öðru leyti? Einlægast væri að
ætla hann smámunalegan, harð-
drægan, sérplæginn, því að svo
grátt leikur hörð lifsbarátta
ýmsa góða menn. En ekki er
þessu að heilsa um Rafn, honum
hefur tekizt vel sigling fram hjá
því skeri. Það er að minnsta kosti
Skagfirðingum heima í héraði
fullkunnugt, hvílíkur risnu- og
greiðamaður hann er. Ég þori
ekki að fullyrða, en ég tel ólík-
legt, að þau séu mörg skagfirzku
heimilin, sem eins'gestkvæmt er
á og í Áshildarholti, enda liggur
jörðin í þjóðbraut, steinsnar frá
Sauðárkróki. Öllum, sem að garði
ber, er tekið með sömu hlýjunni,
alveg sama, hvernig á stendur.
Hér er ég kominn að þeim þætt-
inum í skapferli Rafns, sem mér
verður einna minnisstæðastur:
frábærri gestrisni og hjálpfýsi, og
má ég þar trútt úr flokki tala,
svo oft hefur hann hlaupið undir
bagga með mér. Það var því vel
við hæfi, að í afmæli Rafns
urðu margir til að flytja
honum þakkir fyrir frábæra
hjálpfýsi og ósérplægni. Tugir
gesta heimsóttu hann þrátt fyrir
mikla samgönguerfiðleika, jafn-
vel menn úr öðrum hreppum
lögðu upp eftir gegningar að
kvöldi — gangandi — til þess að
heiðra þenna sextugu kjarna-
karl. Og svo vel var gestum
fagnað af húsbónda og ráðskonu
hans, Lilju Gunnlaugsdóttur, að
ýkjulaust má ætla, að stormann-
legri mannfagnaður hafi ekki
verið í Borgarsveit í minni nú-
lifandi manna.
Þess er áður getið, að Rafn i
Holti, hneigðist snemma að bú-
sýslu, og svo römm er sú taug,
sem tengt hefur hann við bú-
smalann, að ekkert er honum
jafntamt að tala um og horfna
förunauta úr hópi dýranna, eink-
um þó skagfirzka gæðinga. Hann
er dýravinur og mannvinur —
með einni undantekningu þó, því
ég vil ekki draga fjöður yfir,
að ég hef aðeins örfáum kynnzt,
sem hafa sýnt líka óbilgirni og
harðdrægni gagnvart mannlegri
veru og bóndinn í Holti, en slíkt
fyrirgefst ef til vill; er þess er
gætt, að þessi mannlega vera er
hann sjálfur. Sjálfsafneitun og
harðdrægni gagnvart sjálfum sér
hefur löngum verið nauðsynleg-
ur þáttur í skapgerð bóndans og
af mörgum kallað aðalsmark
hans. Að minnsta kosti þriðjung
ævinnar hefur Rafn verið bilaður
á heilsu. Lungnabólgu hefur hann
fengið milli 10 og 20 sinnum og
oft ekki verið hugað iíf auk þess
orðið að vera undir læknishendi
sökum illkynjaðrar gigtar. Lækn-
ar hafa skipað honum að fara vel
með sig, forðast vosbúð og kulda
og vera ekki í heyjum á vetrum.
Ég held, að Rafn brjóti þessi
boðorð daglega, og þegar tillit er
tekið til skapferlis hans, er auð-
velt að fyrirgefa honum. Hér
kann að vera um eins konar
sjálfsmorð að ræða, en þá óneit-
anlega þá tegund þess fyrirbæris,
sem hægt er að virða: að hopa
ekki af hólmi, hvað sem í skerst,
falla heldur með sæmd með huga
og hönd við nytsamlegt starf.
Fyrir nokkrum árum lá Rafn,
eins og oft endranær, fyrir dauð-
anum, og gerði þá mér, sem þetta
rita, orð að finna sig. Ég mun
lengi minnast, hve skemmtilega
karlmannlega hann tók örlögum
þeim, sem hann taldi á næsta
leiti. Hann ræddi um væntan-
legan dauða sinn án sýnilegrar
geðshræringar, en þó þóttist ég
finna, að honum þætti fyrir að
verða að lúta í lægra haldi fyrir
hinum slynga sláttumanni, því
að hann átti svo margt ógert, og
ef til vill naumast réttlætanlegt,
að honum væri kippt burtu svona
fyrirvaralítið. Rafn gekk með
sigur af hólmi, og hver veit
nema hann geti einvörðungu
þakkað það seiglu sinni og kjarki.
Er ég skrifa þessar línur,
hvarfla mér í hug fyrstu kynni
mín af Rafni bónda. Einhverra
erinda verður mér gengið upp í
Áshildarholt. Þegar ég á skamma
leið eftir ófarna að fjárhúsunum
sunnarlega á túninu, sé ég að
eitthvað kvikt er þar á hlaðinu,
en nú er hvort tveggja, að mað-
urinn er fremur sljóvskyggn og
náttúrufræðingur í minna lagi,
og get ég því ekki þrátt fyrir
góðan vilja áttað mig á, hvaða
skepna þetta væri. Er ég - kom
nær, sá ég þó, að þetta var mað-
ur, en svo illa farinn í baki, að
hann fékk sig ei réttan úr kengn-
um. Þetta var húsbóndinn í Holti,
nýlega fluttur þangað. Ég vind
mér að honum og spyr, hvers
vegna hann sé að dragast á fót-
um svona. — Nú, þetta er liðið
hjá eftir nokkra daga, var svarið,
enda auðheyrt, að honum þótti
ófróðlega spurt.
Ég orðlengi þetta ekki frek-
ar, vil þó geta þess til þess að
gera lýsinguna af afmælisbarn-
inu fyllri, að ég hef fáa þekkt,
sem ógjarnari eru á að láta hlut
sinn og fáa þekkt, sem meira
kapp hafa lagt á að fá leiðrétt-
ing mála sinna, ef þeir telja sig
beitta ranglæti, en Rafn í Holti.
Virði slíkt hver að sínu viti, en
mér finnst slíkt bera vott um,
að ekki sé brotalöm á skapgexð-
inni." — Að endingu óska ég hon-
um til hamingju með sextugsaf-
mælið og mikla mannheill og flyt
honum þakkir fyrir góða ná-
grannavináttu, um leið og ég
vona, að hann eigi enn eftir að
vinna margan sigurinn í tvísýruii
baráttu. K. B.
Guðm. Guðmundsson
Grafarkoti 85 ára
GUÐMUNDUR Guðmundsson,
bóndi, smiður og grenjaskytta, í
Grafarkoti hér við Vatnsnesfjall,
varð 85 ára þann 4. marz sl. Gúð-
mundur er fæddur í Kothvammi
og mun hafa dvalið allan sinn
aldur hér innan Kirkjuhvamms-
hrepps.

Hentugar fermingargjafir
Veljið smekklega fermingargjöf
Höfum úrval af fallegum og hentugum
BORÐLÖMPUM
VEGGLÖMPUM
GÓLFLÖMPUM
Gjörið svo vel að líta inn
Austurstræti 14
sími 1-1687
Snemma skildi Guðmundur
nauðsyn þess að bjarga sér sjálf-
ur. Tíu ára gamall skaut hann
fyrsta selinn, og að grenjavinnslu
starfaði hann fram undir átlræð-
isaldur og var fengsæll. Má
segja að það sé kalt verk og karl-
mannlegt.
Sennilegt er, að þeir nafnar
Guðmundur í Grafarkoti og Guð
mundur Einarsson á Brekku á
Ingjaldssandi hafi verið feng-

sælustu og þekktustu grenja-
skyttur hér á landi um margi-a
áratugi skeið. Og oft hefur Guð-
mundur í Grafarkoti kannað
kaldan stig við grenjavinnslu-
starfið, því mörg vornóttin er
köld og krepjufuil á heiðum og
háfjöllum Norður-fslands.
Guðmundur hefur búið í Graf-
arkoti í marga áratugi og stór-
bætt þá jöi'ð bæði að húsum og
ræktun. Og þegar þess er gætt,
að túnbætur Guðmundar voru
framkvæmdar áður en vélar
komu til noktunar til þeirra
starfa og einnig þess að Guð-
mundur vai'ð að vorinu að vera
svo mikið bundinn við grenja-
vinnslustai'fið, þá eru túnbætur
Guðmundar ekkert smáræði.
Rokkasmíði hefur Guðmundur
stundað mikið og hefur hann selt I
rokka sína bæði innanlands og
utan, og hafa færri fengið en
vildu. Hafa þeir bæði þótt falleg-
ir og góðir.
Guðmundur kvæntist Hólm-
friði Jósepsdóttur, mestu mynd-
ar- og dugnaðarkonu. Hún er lát-
in fyrir nokkrum árum. Börn
þeirra tvö, Svanborg og Jósep,
búa bæði í Grafarkoti. Svanborg
er gift Árna Hraundal, hrepps-
nefndarmanni hér í Kirkju-
hvammshreppi.
Guðmundur er enn léttur á
fæti, vel farinn í andliti, enda
fríðleiksmaður á yngri árum.
Guðmundur er góður fulltrúi
þeirrar kynslóðar, sem ekki
þekkti annað en treysta á sjálfa
sig, ekki það að sjóna til vinsti'i
um styrk eða hafa það eitt í sigt
inu að fá sem flestar krónur fyr
ir sem mmnsta vinnu.
Ég óska Guðmundi til ham-
ingju með þenna merkisdag, en
, ég vil þó fyrst og fremst þakka
j honum hans mikla framlag í
j þágu landbúnaðar og á ég þar
j ekki sízt við grenjavinnslustarf
I Guðmundar, sem ég álít stórmik
ils virði. Já, ekki hvað sízt nú,
finnur maður það bezt, þegar
þessi tófuvargur er að færast í
aukana og það ekki lítið hér við
Vatnsnesfjall.
Vil ég svo að endingu þakka
Guðmundi fyrir ágæta viðkynn-
ingu. Og þó að aldur hans sé
orðinn hár, óska ég þess og vona
um leið, að eg eigi oft eftir að
hitta Guðmund og ræða við hann
mér til gagns og skemmtunar.
Jón Ólafsson,
Efra-Vatnshorni.
Ný gerð
Ijósmyndavéla
Moskva, 18. marz — Ungur rúss-
neskur visindamaður að nafni
Nikita Zenkevich hefur fundið
upp nýja tegund Ijósmyndavéla,
sem getur tekið ijósmyndir niðri
í miklu hafdýpi. Nýlega voru
myndir teknar með henni af
botninum á Kyrrahafi í nær 10
þús. metra dýpi og sýndu þessar
myndir m. a. fótspor eftir áður
óþekkt botndýr.