Morgunblaðið - 28.05.1958, Side 11
Miðvik'udagur 28. maí 1958
MOKarnvnT AÐib
11
Dr. Jóhannes BjÖrnsson:
Fisksölumálin / Reykjavík
ÞAÐ HEFUR að vísu áður verið
skrifað nokkuð í dagblöðin hér
um fiskskortinn í bænum. En
það, sem ég hefi séð, virðist mér
fremur hafa verið skrifað til
pólitísks framdráttar ýmissa
stjórnmálaflokka, en síður verið
tilraun til að skýra ástæðurnar
fyrir þessu fiskleysi eða ábend-
ing til úrbóta þess.
Ástæðurnar til þess, að ég, sem
til þessa hef að mestu verið
þögull um opinber mál, fer nú
fram á ritvöllinn eru tvær: Önn-
ur er sú, að mér gremst að geta
ekki fengið góðan og ódýran fisk
árið um kring handa heimili
mínu, sem er fjölmennt. Hin er
sú, að það hefur fallið í hlut minn
sem sérfræðings í meltingarsjúk
dómum, að ráðleggja meðborg-
urum mínum um mataræði, en
í því ætti nýr og góður fiskur
að vera megin-uppistaðan.
Það er staðreynd, að við fs-
lendingar erum mesta fiskveiði-
þjóð heims. Ennfremur að aðal-
grunnmiðin liggja hér við Suð-
vesturland, við bæjardyr höfuð-
staðarins. Það mætti því ætla
að á boðstólnum væri góður fisk-
ur allt árið um kring.
Það er þó langur vegur frá,
að svo sé, því að mikinn hluta
ársins fæst ekki annað en ann-
ars flokks fiskur og frystur
fiskur.
Ef þetta væri nú eitthvert ó-
umbreytanlegt náttúrulögmál,
þýddi ekki um það að fást. En svo
er málinu ekki varið. Ástæðan
er ekki aflaleysi, heldur vísitölu-
ófreskjan.
Ég mun hér á eftir leiða rök að
máli mínu, og til að gera það
einfaldara, ræða aðeins um eina
fisktegund, þá, sem að öllum
jafnaði er mest eftirsótt, ýsuna.
Það verð, sem útgerðarmenn
fá fyrir hana er kr. 1,85 fyrir
kílóið, miðað við fiskinn slægð-
an, en með haus. (Það hefir
reynzt erfitt að fá uppgefnar
nákvæmar tölur. En þær tölur
sem tilfærðar eru í þessum hug-
leiðingum, eru þær nákvæmustu,
sem ég hefi átt völ á. Hugsanleg-
ar skekkjur eru ekki það miklar,
að þær geti haft nokkur veru-
leg áhrif á röksemdaleiðslur og
niðurstöður. Heimildir mínar eru:
Verðgæzluskrifstofan, Hagstofan,
skrifstofa Útflutningssjóðs, skrif-
stofa Fiskifélags íslands og skrif-
stofa Framleiðsluráðs landbúnað
arins). Þetta er verð það, sem
fiskiðjuverin greiða og ætlazt er
til, að fisksalar greiði einnig. Nú
fá fisksalar endurgreiddar kr.
0,46 frá því opinbera, og er því
hið raunverulega verð til fisk-
salans kr. 1,39. Rýrnun við af-
hausun er um 20%, og er því kostn
aðarverð ýsunnar í því ástandi
kr. 1,70. Hámarksverð til neyt-
enda er kr. 3,40. „Ágóðinn" er
því kr. 1,70 á kílóið. Þetta kann
í fljótu bragði að virðast allmikil
álagning, eða 100%. Maður skyldi
þó hafa í huga kostnaðinn við
dreifingu vörunnar, svo sem hús-
næði, bílkeyrslu, vinnulaun og
umbúðir (jafnvel dagblöð utan
um venjuleg innkaup, sem er
eitt til tvö kíló, kosta um 20
aura).
Þetta er sú minnsta álagning,
sem fisksalar telja, að hægt sé
að hafa, til þess að verzlunin
geti borið sig, og sú álagning sem
Verðgæzlan hefir samþykkt.
Það koma ýms önnur atriði til
greina, sem gera fisksölum erfitt
um vik. Til dæmis er þáð, að
fiskiðjuverin eru fús á að kaupa
allan fiskinn af bátunum á hinu
ákveðna verði, og er því oft erfitt
fyrir fisksalana að fá útgerðar-
mennina til að selja sér aðeins
ýsuna.
Þegar nóg berst af fiski til
Reykjavíkur geta fisksalar þó
oftast útvegað nóga ýsu handa
viðskiptavinum sínum, en verða
þó stundum að greiða nokkuð
yfir hið lögákveðna verð.
Það er aðallega þegar lítið
berst af fiski til bæjarins, að vand
ræðin byrja og húsmæðurnar
fá að kenna á fiskleysinu. Verst
er þetta frá því í býrjun júní og
þangað til í október. Ástæðan til
þessa fiskskorts er einfaldlega
sú að þá aflast minna hér í fló-
anum en á öðrum árstímum, og
bátaeigendur telja að útgerðin
borgi sig ekki, ef þeir fá ekki
meira en kr. 1,85 fyrir kílóið af
ýsunni. Fiskkaupmenn standast
þá hvorki við að bjóða þeim veru
lega hærra verð eða leggja í
þann kostnað að fá fiskinn send-
an annars staðar frá.
Ég spurði Steingrím Magnússon
í Fiskhöllinni, á hvaða leiðir
hann gæti bent til að ráða fram
úr þessu. „Ofur einfalt", sagði
hann, „þá leið sem við fiskSal-
ar höfum margoft bent á, en
hún er sú, að fá að hækka fisk-
inn um ca. 1,00 kr. kílóið nokk-'
urn hluta ársins. Ef við fengjum
það, gætum við boðið bátunum
hér frá Reykjavík hærra verð.
Þá mundu þeir róa. Við gætum
fengið Akranesbáta til að leggja
krók á leið sína og leggja aflann
upp hér. Við gætum fengið flutt-
an fisk frá Snæfellsnesi fyrir
1,00 kr. kg.“.
Ég hefi fengið þær upplýs-
ingar frá Flugfélagi íslands, að
flutningskostnað.ur frá Vest-
mannaeyjum sé kr. 0,70 til kr.
1,00, og frá Sauðárkróki kr. 1,25
til kr. 1,50 fyrir hvert kg., eftir
flutningsmagni.
Þegar fisksalar ekki geta feng-
ið nýjan fisk á því verði, að
þeir standist við ai selja hann
á hinu lögákveðna hámarksverði,
neyðast þeir til að kaupa fiskflök
frá frystihúsunnum, sem þegar
hafa verið pökkuð og fryst til út-
flutnings. Þau mega þeir selja á
kr. 12.00 kílóið. Það lætur nærri,
að um helmingur af slægðri og
hausaðri ýsu sé úrgangur og svara
því hver 2 kíló af henni til eins
kílós af flökum að fæðumagni.
Ef fisksölum leyfist að hækka
kílóið um eina krónu um fiskleys-
istímabilið, gæti meðal-fjölskylda
fengið tvö kíló af ýsu á kr. 8,80,
en verður nú að borga kr. 12.00
fyrir tilsvarandi magn af flökum.
Ég læt hér órætt um saman-
.burð á gæðum.
Finnst ykkur ekki, samborgar-
ar góðir, að þetta sé viturleg ráð-
stöfun hjá verðlagsyfirvöldun-
um?
Það ákvæði gildir um heim-
sendingu á fiski, að ekki má taka
Lúðrasveit Tonustarskóla Isafjarðar.
I ónlistarskólinn á
Isafirði 10 ára
ISAFIRÐX, 24. maí. — Nú í þess-
uni niáuuði íykur Tónlistarskóli
Isafjarðar 10. starfsári sínu. Skól-
inn var stofnaður árið 1948 af
Tónlistarfélagi ísafjarðar og tó*k
til starfa þá um haustið. Sá, sem
var aðalhvatamaður að stofnun
skólans var Jónas Tómasson, tón-
skáhl, en Ragnar H. Ragnar hefir
verið skólasljóri frá upphafi.
meira en kr. 0,75 á allt að 5
kíló, og kr. 0,20 á hvert kíló, sem
þar er fram yfir. Allir heilvita
menn sjá að heimsending fyrir
þessa upphæð er óframkvæman-
leg. Þær húsmæður, sem búa
langt frá fisksala, eða í þeim
hverfum þar sem fisksalinn er
miður útsjónarsamur eiga því í
stökustu vandræðum með að ná
sér í soðningu. Heimsendingar-
kostnaður kemur vísitölunni ekki
við. Þetta bann verðlagsyfirvald-
anna á heimsendingu fisks er því
algjörlega út í hött og óþolandi
íhlutun í frjálsræði borgaranna.
Undirrót þessara fiskleysis-
vandræða er ótti valdhafanna við
hækkaða vísitölu, ef fiskverð
hækkar til neytenda. En það er
vandséð, á meðan við búum við
okkar sérkennilega hagkerfi,
hvers vegna ekki má
greiða fiskkílóið til neytenda nið
ur meira en um kr. 0,46 nokkurn
hluta ársins, á meðan kílóið af
kindakj öti er greitt niður um kr.
4,46, smjörkílóið um kr. 8,66 til
kr. 27,46 og kartöflukílóið um
kr. 1,80.
Samkvæmt áætlun Hagstofunn
ar munu íslendingar á árinu 1958
neyta um 14,460 tonna af nýjum
fiski, slægðum og hausuðum. Nið
urgreiðslur á þetta magn verða
um 2,4 millj. Á sama tíma er
áætlað að landsmenn muni neyta
um 5,500 tonna af kindakjöti og
að niðurgreiðslur á þessu magni
verði jxm 25 milljónir króna.
Það virðist hér markvíst vera
unnið að því að auka neyzlu
landsmanna á kjöti á kostnað fisk
neyzlunnar.
Þetta mál hefur enn alvarlegri
hlið en þá, sem snýr að hinni
þjóðhagslegu hringavitleysu. —
Rannsóknir hafa leitt í
ljós, að mettuð feiti er ein megin
orsök æðakölkunar, þar á meðal
kransæðastíflu, sem mjög fer I
vöxt. Mettaða feiti er fyrst og
fremst að finna í landdýrum og
afurðum þeirra, en lagardýra-
feiti er að mestu ómettuð.
Ég ætla mér ekki þá dul að
færa fram tillögur um breytingu
á hagkerfi þjóðarinnar. Þar er
víst við ramman reip að draga.
En mér finnst auðsýnt að bæjar-
búar geti ekki sætt sig öllu leng-
ur við þetta ástand.
Það er alkunna, að á sumr-
in fæst oft lítið af „vísi-
tölukartöflum“, *en nóg af dýr-
ari kartöflum og eru þær ekki
látnar hafa áhrif á vísitöluna.
Vegna hvers getur ríkisstjórn-
in ekki á sama hátt laumað nokkr
um „vísitöluþorskum“ í fiskbúð-
irnar á þessum fiskleysistímabil-
| um og lofað svo fisksölunum að
J leggja þessa auka-krónu á annan
fisk. Eða væri það í raun og
veru ekki skynsamlegra að hafa
alveg frjálsa verzlun með fisk,
það myndi áreiðanlega skapa þá
samkeppni, sem héldi fiskverðinu
hæfilega niðri. Þannig er þetta í
öðrum löndum, að markaðsverðið
ákveðst af framboðinu. Þá fyrst
yrði mannsæmandi háttur á þess-
um málum hér í bæ og opnaðar
yrðu nýjar verzlanir í þessari
grein, sem væru sambærilegar
við aðrar verzlanir. Þetta er
menningaratriði. Það er hreinn
Molbúaháttur, að hér í höfuð-
staðnum, þar sem úir og grúir af
smekklegum kjötverzlunum, ný-
lenduvöruverzlunum og vefnaða-
vöruverzlunum, skuli verðlags-
yfirvöldin dæma fisksala og neyt
enda til að verzla í óhrjálegum
og jafnvel subbulegum kompum
og skúrum. Þeir sem' eitthvað
hafa litið í kringum sig erlendis
geta sjálfir dæmt um, að fisk-
verzlanir þurfa ekki að vera eins
og þær eru hér í bæ.
Það er af lítilli bjartsýni, að
ég skrifa þessa grein.. Almenn-
ingsálit í landinu er fyrir
löngu orðið sljótt fyrir almenn-
um sannindum og réttsýni. Það
myndi því satt að segja undra
mig og gleðja í senn, ef greinin
bæri einhvern árangur. Ég tel,
að sá, sem fyrst og fremst getur
bætt hér um, sé ráðherra sá,
sem með verðgæzlu fer. Ef hann
ekki getur eða vill, eru það borg-
arbúar sjálfir, sem verða að halda
kröfum sínum fast fram, og sé ég
ekki betur en að hér sé verk-
efni fyrir Neytendafélagið.
únn bezti píanóleikari skólans
Píanónemendur Tónlistarskóla ísafjarðar.
Góðhestasýning
AKUREYRI, 27. maí — í gær
efndi hestamannafélagið hér til
kappreiða á skeiðvelli félagsins
á bökkum Eyjafjarðarár. Enn
fremur var góðhestasýning, og
voru sýndir alls 22 hestar. Góð-
hestasýningin var tvískipt, ann-
ars vegar alhliða góðhestar og
hins vegar klárhestar með tölti.
í alhliðakeppninni sigraði Sval
ur, stemgrár, 7 vetra, eigandi
Björn Jónsson, en í klárhesta-
keppninni sigraði Jarpur, 8
vetra, eigandi Árni Magnússon.
Hlutu þessir hestar báðir bikara
að launum. Auk þessa voru kapp-
reiðar, og var keppt í folahlaupi,
300 og 350 m stökki og 250 m
skeiði. Tóku 23 hestar þátt í
kappreiðunum.
Mikið fjölmenni var á skeið-
vellinum, enda var veður með af-
brigðum gott. —vig.
Ragnar H. Ragnar, skólastjóri
Segja má, að skólinn hafi ver-
ið til mikils menningarauka fyr-
ir Isafjörð og lyftistöng í tónlist-
ai'lífi bæjarins. Aðsókn hefir
ávallt verið mikil og er vaxandi.
Auk skólastjórans, Ragnars H.
Ragnar, hafa þessir kennarar
kennt við skólann: Jónas Tómas-
son, Elísabet Kristjánsdóttir, Guð
mundur Árnason og Harrý Herluf
sen. Þá hefir Hjörtur Jónsson
kennt í vetur við blokkflautunám-
skeið skólans.
1 tilefni af 10 ára afmælinu
heldur skólinn hljómleika miðviku
daginn 28. og fimmtudaginn 29.
þ.m. með fjölbreyttri efnisskrá.
Þar koma fram píanóleikarar,
organleikari og hljóðfæraleikarar
á blásturshljóðfæri í einleik og
samleik. Barnasöngflokkur skól-
ans syngur undir stjórn Jónasar
Tómassonar. Blokkflautuflokkur
leikur. Ennfremur leikur lúðra-
sveit skólans undir stjórn Harry
Herlufsen.
Skólanum verður slitið laugar-
daginn 31. þ.m. — Guðjón
BlokkflautunámskeiS Tónlistarskóla Isafjarðar.