Morgunblaðið - 22.06.1958, Blaðsíða 12

12
S "nudagur 22. júní 1958
MORCVWBT 4 ÐIÐ
-----------*--
BOKAÞATTUR:
A History of
lceiandic Literature
Stefán Einarsson: A History
oi Icelandic Literature. 409
bls. Xhe Johns Hopkins Press
for The Ameriean-Scandina-
vian Foundation, New York,
1957.
Dr. Stefán Einarsson prófessor
við The JohnsHopkins Univershy
í Baltimore er löngu þjóðkunnur
maður fyrir skrif sín um íslenzk-
ar bókmenntir í tímarit hér
heima. Meginverk sitt hefur hann
hins vegar unnið á erlendum
vettvangi, bæði sém kennari og
rithöfundur. Hann hefur skrifað
mikið í erlend tímarit auk þess
sem frá hendj hans hafa komið
þrjár merkar bækur: „Icelandic,
Grammar, Texts, Glossary", ýtar-
iegasta kennslubók í íslenzku sern
til er á erlendri tungu, „History
oí Icelandic Prose Writers 1800—
1940“ sem Corneil University
Press gaf út árið 1948 í safninu
„Islandica", og loks bókmennta-
saga hans, „A History of Iceland-
ic Literature“, sem gefin er út af
The Johns Hopkins Press að til-
hlutan The American-Scandi-
navian Foundation.
I>að er eilítið furðulegt til þess
að hugsa, að þessi bók skulj vera
fyrsta yfirlitsritið sem til er um
íslenzkar bókmenntir frá upp-
hafi fram á þennan dag. Á ís-
lenzku er ekkert sambænlegt rit
til, þrátt fyrir margrómaðan bók-
menntaáhuga íslendinga. Eina
hliostæða ritið, sem mér er Kunn-
ugt um, er bók Bjarna M. Gísla-
sonar, „Islands literatur eftir
sagatiden“ sem Aschehoug dansk
forlag í Höfn gaf út 1949. Sú bók
tekur þó yfir skemmra tímabil,
ca. 1400—1948, en fjallar að meg-
inefni um bókmenntir síðustu
hundrað ára. Auk þess er hún
langt frá því að vera hlutlægt
vísindarit. Hún er skrifuð út frá
ákveðnu og heldur þröngu sjón-
armíði og er í rauninni fremur
ádeilurit en yfirlitsrit.
Bókmenntasaga Stefáns Einars-
sonar er vel unnið og handhægt
yfirlitsrit. Þar er getið hins helzta
í íslenzkum bókmenntum fram á
síðustu ár. Höfundurinn er þaul-
æfður vísindamaður og einstak-
lega vel heima í öllu því sem lýt-
ur að eldri bókmenntum okkar,
þannig að greinargerð hans um
fornbókmenntirnar og þær ótölu-
legu kenningar sem uppi. hafa
verið varðandi eðli þeirra og upp
runa leikur í höndunum á hon-
um. Hann rekur öll meginsjónar-
mið um þessi efni, skýrir skil-
merkilega frá þeim og stillir þeim
hlifi við hlið. Þannig fær lesand-
inn Ijósa mynd af sógu þeirra
rannsókna sem gerðar hafa verið
á forníslenzkum bókmenntum.
Híj.s vegar er höfundur næsta
fáorður um eigin skoðanii. Sums
staðar les maður að vísu miJli
línanna hvaða afstöðu hann muni
hafa, en víðast hvar er framsetn-
ingin algerlega hlutlaus og óper-
sónuleg. Þetta gefur bókinni að
sjálfsögðu mikið vísindalegt
gildi: svona á að semja yfirlitsrit.
En hinu verður aftur á móti ekki
neitað, að bókin verður fyrir
bragðið þurrari, litlausari og
„sundurlausari“. Þar r:kir ekkert
allsherjarsjónarmið, engin grund
vallarregla: Höfundur heíur ekki
boðskap að flytja.
Þetta er bæði styrkur og veik-
leiki bókmenntasögunnar. og þó
fyrst og fremst styrkur hennar,
því eðli slíks yfirlitsrits leyfir
ekki persónulegt mat nema að
mjög takmörkuðu leyti.
Bókinni er skipt í 22 kafla, en
í bókarlok er ýiarleg neimiida-
skrá, upplýsingar um íslenzkan
framburð og nafnasið og loks
nafnaskrá.
í innganginum gerir höfundur
grein fyrir sjálfu sögusviðinu,
upphafi íslandsbyggðar og bók-
mennta hér, víkingaferðum og
aldarhætti. Þessi frásögn er Ijós
og gagnorð svo sem bezt má
verða. Síðan ræðir hann í sér-
stökum köflum um eddukveð-
skap, dróttkvæði, helgiljóð, ver-
aldlegan kveðskap fram til sið-
skipta, ritstörf klerkastéttarinn-
Stefán Einarsson
ar, fyrstu íslenzku sagnfræðing-
ana, konungasögur, eðli íslend-
ingasagna, ættarsögurnar, Sturl-
ungu, fornaldarsögur, riddara-
sögur og lygisögur, bókmenntlr
siðskiptanna, endurreisnartím-
ann, veraldlegan kveðskap 1550—
1750, upplýsipgarstefnuna, róm-
antíkina og raunsæisstefnuna á
19. og 20. öld. Loks eru kaflar
um bókmenntir milli heimsstyrj-
aldanna og eftir siðari heims-
styrjöld og sérstakur kafli um
vestur-íslenzk skáld.
Stefán Einarsson er sérfræð-
ingur í eldri bókmenntum, og á
þeim vettvangi nýtur hann sín
bezt. Kaflarnir um fornbók-
menntirnar og bókmenntir á 18
og 19. öld eru fyllstir og skýrastir.
Eftir því sem nær dregur nútím-
anum verða drættirnir ógreini-
legri og handtökin fálmkenndari,
sem er ekki nema eðlilegt. Bók-
menntir síðustu áratuga verða
ekki ræddar að neinu gagni fyrr
en frá líður og fengizt hefur yfir-
sýn yfir þær, ekki sízt þegar tillit
er tekið til þess mikla umróts
seni átt hefur sér stað í þeim
eftir að einangrunin var rofin og
við komumst aftur í samband við
umheiminn eins og feðurmr til
forna.
Kaflinn um bókmenntir á ár-
unum 1940—1956 er mjög handa-
hófslegur; þar er getið flestra
þeirra höfunda sem við sögu
komu, en dómarmr um suma1
þeirra eru næsta hjákátlegir. I
Hannes Sigfússon er t. d. nefndur J
„hinn íslenzki T. S. Eliot“, sem
er mjög villandi, að ekki sé fastar ;
að orði kveðið, Sagt er að Einar !
Bragi Siguxðsson leitist við að
jafnast á við Tómas Guðmunds-
son í stílfágun, og kemur það
manni óneitanlega spánskt fyrir
sjónir. Ekki fæ ég heldur séð að
„einmanakennd" Thors Víihjálms
sonar minni tiltakanlega á El ot.
Agnar Þórðarson og Elías Mar
eru taldir efnilegustu skáidsagna-
höfundar yngri kynslóðarinnar,
sem orkar tvímælis. Af‘ur á móti
er alls ekki getið um leikrit
Agnars, og hafði hann þó a. m. k.
samið tvö leikrit árið 1956, sem
sýnd höfðu verið í Reykjavik og
vakið athygli á honum. Þá finnst
mér það skrýtin niðurstaóa, að
fyrsta bók Snorra Hjarta.Donar,.
„Kvæði“, hafi verið merkilegri
bókmenntaviðbux ður en t. d.
fyrsta ljóðabók Steins Steinarrs,
og skal ég þó ve,ða sið-
astur manna til að vanmeta
skáldskap Snorra Hjartarsonar.
Um „Kvæði“ (1944) segir Stefán
Einarsson: „It was a remarkable
debut book, more sigmficant
than any other since Laxness’
Kvæðakver" (bls. 337).
Þessir og aðrir svipaðir sleggju
dómar eru óþarfir annmarkar á
riti, sem í meginatnðum þræðir
hinn þrönga veg hlutlausrar
greinargerðar, en þeir verða efa-
laust að skrifast á reikning þess,
að höfundurinn hefur ekki sömu
yfirsýn yfir nútímabókmenntir
og hann hefur yfir eldri bók-
menntir. Hitt skiptir samt meira
máli, að bókin er i heild sinni
víðfeðm og greinargóð og bætir
úr brýnni þörf. Hún er skrifuð
á mjög ljósu og einföldu máli, og
ætti það að örva bókelska ís-
lendinga til að kynna sér hana.
Annars er kominn tími til að við
fáum hliðstætt rit á íslenzku
eða þá þessa bók í íslenzkri þýð-
ingu.
Frágangur bókarinnar er í alla
staði með sérstökum ágætum, og
kostar hún í góðu léreftsbandi
fimm og hálfan dollara, sem verð
ur að teljast sanngjarnt jafnvel
með breyttu gengi.
Sigurður A. Magnússon.
Fjölbreytt hátíðahöld
i Bolungarvík 17. júní
BOLUNGARVÍK, 20. júní: —
Þjóðhátíðardagsins 17. júní var
hér minnzt með fjölbreyttum
hátíðahöldum á Skeiði. en það
er útiskemmtanastaður Bolvík-
inga og vgr fjölmenni þar saman
komið, en skrúðganga barna og
skáta kom þangað kl. 2.
Hófst hátíðin með ávarpi for-
manns hátiðarnefndar, Benedikts
Bjarnasonar, en hann var jafn-
framt kynnir hennar. Siðan var
almennur söngur. Guðmundur
Jóhannesson héraðslæknir, flutti
hátíðarræðuna. Þá hófust ýmiss
konar skemmtiatriði. — Kapp-
drykkju þreyttu kjósendux við
hreppshnefnd og fór hreppsnefnd
in halloka að þessu sinni. Nefndin
keppti auk þess í hindrunarboð-
hlaupi við iðnaðarmenn á staðn-
um og þrátt fyrir mikla sanngirni
af iðnaðarmanna hálfu, sem
þeirra var von og visa, þar eð
keppt var eftir uppmælingar-
taxta tókst hreppsnefndinni öðru
sinni að falla. Handbolti var
þreyttur milli giftra og ógiftra
kvenna og sigruðu auðvitað þær
reyndari. Ytri og innri malaroúk
ar, bæði strákar og stelpur
kepptu í ýmsum greinum, svo
sem naglaboðhlaupi, svippuboð-
hlaupi og pokaboðhlaupi og valt
á ýmsu. Unglingar úr Ungmenna
félaginu sýndu þjóðdansa undir
stjórn Unu Halldórsdóttur. Guð-
ríður Benediktsdóttir kom fram í
íslenzkum búningi og flutti kvæði
eftir Matthías Jochumsson. —
Sungnir voru ættjarðarsöngvar
milli atriða. Öldungar kepptu í
„bakarískringlukasti“ og sigurveg
arinn hlaut gríðarstóra kringlu að
launum. Þá fóru ríkisómagar og
búðarlokur í höfrungahlaup og
sýndu mikil tilþrif. Ríkisómag-
ar töpuðu. Þá var keppt í almenn
um iþróttagreinum, krínglu-
kasti, kúluvarpi, hástökki, lang-
stökki og handbolta. Páll Borgars
son las upo kvæði, merki dagsins
voru seld á götunum og veitingar
við hátíðarsvæðið. Veður var
frekar gott. Um kvöldið var
dansleikur í Félagsheimilmu.
1 kvikmyndinni um Ben Hur frá 1926 voru veðr gífurlega ibiirð’rmH-ifi atr'ð* Og ekki
verða þær síðri í nýju myndinni.
> KVI K MY N D I R •>
M A R G I R eldri Reykvíkingar
muna eftir kvikmyndinni Ben
Hur, sem sýnd var hér fyrir 25—
30 árum. Lengi á eftir var Ramon
Novarro augasteinn kvenþjóðar-
innar. Veðreiðarnar í þeirri
mynd þóttu svo spennandi, að
sögur fóru af því að sumir hafi
ekki haldizt við í sætum sínum.
Þá voru Reykvíkingar heldur
ekki orðnir því vanir að sjá hross
á þeysispretti á hvíta tjaldinu í
hverri viku.
Nú ætlar Metro-Goldwyn-
Mayer af tur að gera sér mat ur
þessu sama efni. Hin nýja Ben
Hur-mynd á að verða ein af þess-
um dýru og íburðarmiklu kvik-
myndum —- kostnaður áætlaður
14 millj. dollara. Gamla myndin
kostaði 6 millj. dollara, en gaf
aðeins 4 millj. í aðra hönd. —
William Wyler ætlar að stjórna
myndatökunni og Charlton Hes-
ton að taka að sér hlutverk Bens
Hurs. Hann hefur áður leikið í
einhverri dýrustu mynd, sem
framleidd hefur verið, Boðorðin
tíu, en hún er enn ókomin hir.g-
að.
Undirbúningur er hafinn undir
myndatöKuna, sem á að fara
fram í Róm. Þar er nú verið að
byggja hiingleikahús, þar sem
10.000 aukaleikarar geta setið og
horft á veðreiðarnar frægu, Og
búa til gervihaf, sem galeiður i
fullri stærð geta siglt um. Að
sjálfsögöu tekur ekkert venju-
legt kvikmyndatjald þessa mynd,
svo að kvikmyndahúsin þurfa
sérstakan útbúnað til að geta
sýnt hana.
Ný mynd um H. C. Andersen
Það eru fleiri en Bandaríkja-
menn sem hafa á prjónunum dýr-
ar kvikmyndir. Danir áforma nú
Ebbe Fode — fær hann hlutverk
II. C. Andersens?
að gera kvikmynd um ævintýra-
skáldið H. C. Andersen og gera
hana eins vel úr garði og frekast
er kostur. Myndin verður byggðl
á ævisögu hans sjálfs, „Ævintýri
lífs míns“, en jafnframt á aðhviia
yfir henni blær hinna heims-
frægu ævintýra hans. Þetta verð-
ur litmynd og sums staðar verður
söguþráðurinn tengdur saman
með ævintýrum skáldsins, sögð-
um með teiknimyndum og ballett
dönsum. Þetta er alger nýjung í
kvikmyndagerð, sem gaman verð
ur að sjá í framkvæmd.
Annelise Reenberg á að
stjórna myndatökunni, en hún
hefur unnið að handritinu í átta
ár. Gert er ráð fyrir að þetta
verði dýrasta kvikmynd sem
Danir hafa gert til þessa, og hafa
þeir í hyggju að gefa hana út á
þremur tungumálum: ensku,
dönsku og þýzku, svo hægt verði
að sýna hana um allan heim.
Ekki er enn ákveðið hver taki
að sér hlutverk ævintýraskálds-
ins, en talið er sennilegt að það
verði leikarinn Ebbe Rode, sem
íslendingum er að góðu kunnur
síðan hann lék aðalhlutverkið í
„30 ára frestur“ í Þjóðleikhús-
inu fyrir þrem vikum. Hann lék
H. C. Andersen í leikriti Kjelds
Abells á hátíðasýningu í Konung-
lega leikhúsinu fyrir þremur ár-
um og hlaut mikið lof fyrir. Eins
og kunnugt er voru margir Danir
ákaflega óánægðir með Danny
Kay í hlutverki H. C. Andersens
í kvikmyndinni, sem Metro-
Goldwyn-Mayer gerði árið 1952,
þó að lagið „Wonderful, wonder-
ful Copenhagen" úr þeirri mynd,
hafi vafalaust verið einhver
bezta auglýsingin sem ferðaskrif-
stofurnar í Danmörku gátu feng-
ið, því að það fór sem eldur í
sinu um allan heim.