Morgunblaðið - 20.08.1958, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 20. ágúst 1958
M ORCrllNBL AÐIÐ
9
íslendingar Jburfa a& gera skrá
yfir jbau handrit, er Jbei'r óska
eftir að fá heim
Spjallað við Martin Larsen, lektor,
um handritamálið og fleira
UNDANFARNA tvo mánuði hef-
ir dvalizt hér á landi hinn danski
menntamaður og rithöfundur,
Martin Larsen, sem er mörgum
íslendingum að góðu kunnur.
Á árunum 1946 til 1951 dvaldist
hann hér nokkurn veginn sam-
fleytt, var sendikennari í dönsku
við Háskólann hér og um ieið
blaðafulltrúi hjá danska sendi-
ráðinu í Reykjavík. Hefir Martin
Larsen sýnt mikinn áhuga og
skilning á íslenzkum málefnum
fyrr og síðar og ritað fjöida
greina fyrir dönsk blöð og útvarp
um þau efni. — Einnig hefir hann
verið afkastamikill við þýðingar
á íslenzkum bókmenntum, göml-
um og nýjum. Þannig hefir hann
þýtt á dönsku öll Eddukvæðin
og Njálu, stytta fyrir kennslu í
dönskum menntaskólum. Meðan
hann hefir dvalizt hér í sumar
hefir hann unnið að þýðingu á
íslenzkum sagnaþáttum frá mið-
öldum, sem koma munu úi á
næsta ári á dönsku — mynd-
skreyttir af Marli Brande. — Er
hér um að ræða tilraun, segir
Martin Larsen — til að vekja á-
huga danskra lesenda á íslenzk-
um fornbókmenntum — með því
að gefa þær út i nútímaformi.
Fyrir nokkrum árum gaf hann
út úrval af Eddukvæðunum
my-ndskreytt af Mogens Zieler.
■ Af nútímabókmenntum íslenzk
um hefir Larsen þýtt Gerplu og
Brekkukotsannál eftir H. K. Lax-
ness, Á bökkum Bolafljóts eftir
Guðmund Daníelsson og skáld-
söguna Blindingsleik eftir sama
höfund hefir hann í deiglunni.
Einnig hefir hann þýtt íslenzkan
Aðal Þórbergs Þórðarsonar, nokk
uð styttan.
Að atvinnu er Larsen annars
menntaskólakennari í Gentofte í
Kaupmannahöfn — kennir þar
m. a. íslenzkar bókmenntir. Er
Mbi. hitti Martin Larsen fyrir
nokkru að máli barst talið m. a
að íslenzkum fréttaflutningi í
Danmörku og afstöðu Dana til
ýmissa íslenzkra málefna.
Áhugi á íslenzku efni
Blöð og útvarp í Danmörku,
segir Larsen, taka alltaf fúslega
við íslenzku efni. En það verður
að vera eitthvað skemmtilegt og
raunhæft og umfram allt vel
skrifað og flutt. — Sé svo, er
alltaf nógur áhugi fyrir hendi.
En Danir eru fljótir að finna
auglýsinga- eða áróðurskeim af
því sem fyrir þá er borið — sé
um nokkuð slíkt að ræða — og
kunna því illa. Hins vegar
kunna þeir vel að meta góða
kímni, en ég hefi stundum orðið
var við, að íslendingar eru dálít-
ið næmir og óþarflega mikið á
verði gagnvart slíku. Maður gerir
nefnilega aldrei, hvorki Datnr né
aðrir, gys að aumingjum, held-
ur miklu fremur hinum, sem
maður veit, að standa jafnkeikir
eftir sem áður. —
Atmenningur i Danmörku veit
annars heldur lítið um Isiand og
íslendinga, gerir sér ymsar skrítn
ar hugmyndir um þá, þótt þeir
viti auðvitað að landið er ekki
byggt Eskimóum.
Ættu að blanda geði við Dani
Eitt atriði í þessu sambandi
langar mig til að drepa á. — Það
eru íslenzku stúdentarnir í Kaup
mannahöfn. Þeir ættu að blanda
meira geði við Dani en þeir gera,
og þetta á reyndar ekki aðeins við
um stúdentana heldur aðra fs-
lendinga í Höfn. Þeir eru þarna
hundruðum saman — Höfn er á
köflum hálfíslenzk borg. — En
þeir íslenzku halda sig alltaf
saman — í hóp út af fyrir sig og
Martxn Larsen.
kynnast Dönum og Danmörku
miklu minna en æskilegt væri.
Það yrði báðum aðilum ávinning-
ur, að þetta breyttist. Einn íslend
ingur sem kemur vel fram og
gerir sér far um að kynna land
sitt og þjóð gerir rniklu meira
gagn en margar greinar í blóðum
og útvarpi.
Undrun og vonbrigði
Aðspurður um handritamálið
og álit hans á, hvernig það muni
til lykta leitt — svarar Martin
Larsen:
Þegar Alþingi þverneitaði fyrir
fjórum árum að ganga til samn-
inga í maiinu urðu margir Danir
sem hlynntir voru málstað ís-
lands fyrir mjög miklum von-
brigðum — ekki hvað sízt þáver-
andi forsætisráðherra, Hans Hed-
toft. Síðan hefir málið í rauninni
ekki verið tekið upp aftur. Ég
get sjálfur skilið nokkuð vel
afstöðu Alþingis en í Danmörku
almennt var hún nær óskiljanleg.
í danska þinginu átti hinn ís-
lenzki málstaður marga góða
stuðningsmenn sem urðu bæði
hissa og vonsviknir yfir hvernig
íslendingar brugðust við sarnn-
ingstillögu Dana.
Jafnvægi milli háskóla
á Norðurlöndum
— Er það annars ekki heldur
takmarkaður hópur manna í Dan
mörku, sem lætur sig handritm
nokkru skipta?
— Jú, í rauninni er það svo.
Almenningur hefir engan áhuga
á þeim. Það eru vísindamenn-
irnir, nokkrir þeirra, sem eru
harðastir fyrir og ósveigjanleg-
astir. Það er trú mín, að hin
endanlega lausn málsins verði
„pólitísk lausn", því að svo erfitt
sem það er fyrir stjórnmála-
menn að komast að niðurstöðu
um þetta mál, þá verður það
ennþá erfiðara fyrir vísinda-
mennina.
— Og hvað teljið þér lxina
endanlegu lausn?
— Ég er sannfærður um að hin
endanlega lausn verður sú, að
íslendingar fá flest handritin
heim, ef rétt og gætilega er
farið. Háskóli íslands og íslenzkir
fræðimenn þurfa á þeim að halda
og atriði, sem ég tel þýðingar-
mikið, er, að með því að fá mik-
inn skerf handritanna íslending-
um í hendur myndi skapað jafn-
vægi milli háskóla á Norðurlönd-
um, ef Háskóli íslands, sem er
enn aðeins ungur að árum. fengi
þannig sérstöðu til að veita ís-
lenzkum og erlendum stúdentum
og fræðimönnum aðgang að hin-
um fornu handritum.
Geta ekki varið
stefnu sína
HONG KONG, 15. ágúst. — Pe-
king útvarpið skýrði svo frá í
dag, að Chou En-Lai, forsætisráð
herra Peking-stjórnarinnar,
hefði látið svo um mælt, að Kín-
verjum væri ekkert umhugað,
að Bandaríkjamenn viður-
kenndu stjórn kommúnista. Kín-
ag verjar hefðu fyrir löngu vitað,
tll_ | að Bandaríkjamenn mundu eiga
málinu. Þeir þuría! erfitt með að hverfa frá stefnu
nákvæma skrá yfir | sirmi gagnvart Kínverjum. Ef
þau handrit, sem þeir óska að íá Bandaríkjamenn hyrfu frá stefnu
heim. Það þýðir ekki að gera|sinni> Þá Sætu Þeir aldrei varlð
kröfu til alls • Árnasafns. Þess
Verða að koma með ákveðnar
tillögur
En
koma
lögur í
að gera
Islendingar þurfa
fram með ákveðnar
vegna er það alveg nauðsynlegt,
að íslendingar taki fram skyrt
og ákveðið, hvað þeir vilja fá af
handritunum. — Og sem gjöf
verða þeir að fá þau, að minnsta
kosti að forminu til. Þannig tel
ég líklegast að sú lausn fáist, sem
báðir gætu við unað.
Má ég svo að lokum — segir
Martin Larsen brosandi — á þess
um síðustu og verstu tímum,
þegar deilt er um þjóðerni Eddu-
kvæðanna, benda á, að það var
skapmikill danskur vísindamað-
ur, Jessen að nafni, sem bölvaði
sér upp á, að Eddakvæðin væru
alíslenzk. Við skulum vona, að
Danir einn góðan veðurdag, þeg-
ar vel liggur á þeim, muni bölva
sér upp á veiðeigandi lausn
handritamálsins. sib.
Bandaríkjamenn um að hafa auk
ið viðsjár á Formósusundi með
því að sigla flota sínum þangað
— og auk þess krafðist hann
brottflutnings Bandaríkjahers
frá S-Kóreu.
KuWatíð við Ð|úp
ÞÚFUM, 17. ágúst. — Hér er
kalt í veðri daglega en oftast
þurrt. Fyrri túnaslætti er um það
bil að ljúka og taða víða alhirt.
Háarspretta er lítil í ár og verða
því bændur að sækja heyskap á
engjar að einhverju leyti, sem lít-
ið hefir verið um undanfarin ár.
Rækjuveiðar eru nú byrjaðar
á ný í Djúpinu. — P.P.
Fnisal og Nosser ó eitt súttir
KAIRO, 18. ágúst. — Faisal prins,
forsætisráðherra Saudi-Arabíu
hélt heimleiðis í dag eftir viðræð
ur við Nasser. Við brottförina
sagði hann, að viðræðurnar hefðu
verið mjög árangursríkar. Nú
hefði tekizt að kveða niður allan
ágreining með ríkjunum — og
samkomulagið væri betra en
nokkru sinni áður.
Mátti skilja það á Faisal, að
hann teldi málefnum Arabaríkj-
anna betur borgið eftir uppreisn-
ina í írak — og sagði hann engan
ágreining um það milli þeirra
Nassers.
Þetta er í fyrsta sinn, sem
Faisal fer til fundar við Nasser
siðan hinn síðarnefndi sakaði
Saud konung um að hafa undir-
búið banatilræði við sig.
Hún fór utan til að læra
hannyröir, en seitisi aú j
Vesturheimi
Samtal við Rósu Friðriksdóttur Crow/ey
NÚ á seinni árum hafa heim-
sóknir Vestur-íslendinga hingað
til ættjarðarinnar orðið æ tíðari.
Flestir hafa þeir yfii'gefið landið
fyrir fjölda ára og þá út af basli
og erfiðleikum hér hema. — Sl.
tvo mánuði hefur vestur-íslenzk
kona, Rósamunda Friðriksdóttir
Crowley verið hér í heimsókn.
Er hún yfirgaf ættland sitt í maí
mánuði 1911, þá 28 ára gömul, var
það alls ekki vegna neinna erfið-
leika. Og til þess að fá að heyra
eitthvað um þessa dugmiklu
konu, sem menntaþráin dró af
landi burt fyrir svo mörgum ár-
um, heimsótti fréttamaður Mbl.
Rósu og rabbaði við hana stutta*
stund.
Sterk menntaþrá
— Hvaða ástæour iágu til þess
að þú yfirgafst landið 1911?
— Það var menntunarþráin
sem kom mér af stað. Eg haföi
verið á kvennaskóianum i Ytri-
-ey, Húnavatnssýsiu, (nú hús-
mæðraskólinn á Blönduósi) og
íyrir milligöngu skólans fékk
ég ókeypis skólavist á dönsk-
um hannyrðaskóla. Var ég
þar í tæp þrjú ár og ætl-
aði þá að vera nokkurn tíma
í Skotlandi til þess að læra enska
tungu. Svo brauzt fyrri heims-
styrjöldin út er ég ætlaði til ís-
lands.
— Og þá fórstu til Bandaríkj-
anna?
— Já, vinkona mín ein var
farin þangað og skrifaði mér að
þar væri gott að vera og ég
skyldi koma. Ferðalagið tók 21
dag, alla leið til Seattle á Kyrra-
hafsströndinni.
— Þú hefur fengið atvinnu
þar?
— Já. Fyrst vann ég við hjúkr-
un og síðar við matreiðslu. Ann-
ars giftist ég 3 árum eftir að ég
kom þangað. Maðurinn minn var
af norskum ættum, Anton Peter-
son, en hann var mjög heiisuveill
og lézt 4 árum eftir brúðkaupið.
Fór að búa
— Og þá stóðstu uppi ein?
—- Jú, víst. En Anton hafði
keypt handa okkur dálítinn bú-
garð hjá Everett, sem er smábær
skammt frá Seattle. Ég bjó áfram
á bænum og tók þá að mér mun-
aðarlausan dreng, sem ég ói siðan
upp.
— En svo giftistu aftur?
— Ja, blessuð vertu. Eg var
ekki nema 3 ár í ekkjus'andinu.
Sernni maðurmn minn var banda
rískur ekkjumaður Charles Crow
ley með tvo syni og eina dóttur.
Hann var verkstjóri i viðarverk-
smiðju, en ég hugsaði um búgarð
inn. En nú er hann látinn fyrir
2 árum.
— Þú býrð ennþá?
— Já, ég geri það að nafninu
til. Nú eru börnin öll gift og farin
að heiman. Ég hef þetta svor.a
5 kýr og rækta svo ávexti og
grænmeti.
— Og þú kannt vel við þig á
Kyrrahafsströndinni? Hitturðu
nokkru sinni íslendinga í Seattle?
— Ég'kann vel við mig, landið
er gott, en íslendingana í Seattle
hitti ég aldrei. Ég átti þar lengi
Þessi mynd var tekin af Rósu
rétt áður en hún fór til
Danmerkur.
eina vinkonu, Önnu frá Langa-
Botni.
— Hvernig ferðu þá að halda
íslenzkunni svona vei við? •
— Ég hef alla tíð haft rnikið
yndi at bókum. Heima á ég tíá-
gott bókasaín, eitthvað um 1000
bindi. Þar af er náttúrlega mikið
íslenzkt sem ég les. Svo hef eg
lika skrifað íslenzkuna alla tíð.
Gleðst yfir velmeguninni
— Hvernig leizt þer svo á þig
er heim kom eítir öll þessx ar?
— Framúrskarandi vel. Ég er
ákaflega glöð ýfir að ég sé að hér
er mikil velmegun, sem ekki var
þegar ég fór héðan. Ég hef oft
ráðgert að koma og er glöð
yfir að ég skyldt loksins láta
verða aí þvi.
— Áttu ekki fjöldann allan af
skyldfólki hér?
— Jú. blessuð vertu. Ég er af
hinni fjölmennu Arnardalsætt.
Ég hefi hitt fjöldann allan af
skyldfólki og það hélt mér
veizlu um daginn þar sem mættir
voru eitthvað um 40 manns. Svo
er ég búinn að ferðast á æsku-
slóðirnar, Vestfirðina.
— Já, þú ert fædd á Vestfjörð-
unum, hvar?
— Ég fæddist að Hóli á
Bíldudal og foreldrar mínir
voru Guðrún Ólafsdóttir og
Friðrik Símonarson. Eg átti
fjölmörg systkini, en þau eru nú
öll látin utan einn bróðii sem er
á elliheimilinu Grund. í Hnífsdal
hitti ég systurbörn mín og síðan
fór ég á ísafjörð, Dýrafjörð og
Arnarfjörð. — Þá er ég búin að
fara upp að Reykjalundi og hitta
frænda minn þar og einnig fór
ég til Akraness í heimsókn. — Á
meðan ég hef verið hér í bænum
hef ég búið hjá fi'ænkum inín-
um, fyrst frú Sigríði J. Magnús-
son og síðan hjá systur hennar
frú Önnu Bjarnason.
— Og nú ertu á förum?
— Já, tíminn líður fljótt. Og
ég fer einungis með góðar ininn-
ingar frá íslandi. Öll skyidmenni
mín hafa verið svo fjarska vin-
gjarnleg, og það er einlæg ósk.
mín að ísland og íslendingar eigi
g'óða framtíð.
Asgrnnsmálverk meðferðis
Þegar Rósa kom tu iauasins
haiði hún meðíerðis málverx af
sér, sem Ásgrimur Jónsson, list-
málari hafði málað af her.ni er
þau voru - bæði a Bíidudal
skömmu eftir aldamótin. Ei petta
olíumálverk, sem Rosa hetur nú
gefið Listasafni ríkisms. Ásgrím-
ur sagði henni að hun væri fyrsta
stúlkan sem hann hefði málað
mynd af. Er gaman að hafa feng-
ið þessa fyrstu stúlkumynd Ás-
gríms heim úr svo langri útlegð.
Og svo kveðjum við þessa
harðduglegu frænku okkar, sem
svo lengi hefur dvalizt fjarri ætt-
landi sínu og unnið annarri þjóð
vel og dyggilega. Samt hefur hún
haldið málinu óskertu og óskum
við henni góðrar heimferðar og
þökkum henni góða viðkynningu.
A. Bj.