Morgunblaðið - 25.09.1958, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐItí
Fimmtudagur 25. sept. 1958

Utg.: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmaastióri: tiigfús Jónsson.
Aðairitstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Víeth'
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Öla, sími 33045
Auglýsingar: Arni Garðar Knstinsson
Rítstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6 Sími 22480
AsKriftargjald kr 35.00 á mánuði innaniands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
ÖMURLEGT ASTAND
GJALDEYRISMÁLANNA
Spencer Tracy og Felipe Pazos í kvikmyndinni um Gamla manninn og hafið.
Kvikmyndin eftir skáldsögu Heming
ways, ,,Camli maðurinn og hafið,"
fullgerð
RÆÐA SÚ, sem Vilhjálmur
Þór seðlabankastjóri hélt
á aðalfundi Verzlunarráðs
Islands fyrir réttri viku, hef-
ur að vonum vakið mikla at-
hygli. Bankastjórinn ræddi þar
hreinskilnislega um ástand gjald
eyrismála okkar og komst að
þeirri niðurstöðu, að það væri hið
ömurlegasta. Hann benti í upp-
hafi á það, að Seðlabankanum
hefði ekki orðið mikið ágengt í
baráttu sinni gegn sívaxandi
pehingaþenslu og verðbólgu.
Þenslan í bankakerfinu sé mikil
og vaxandi.
Reynt að forða greiðslu-
þroti
Um gjaldeyrisforðann komst
bankastjórinn m.a. að orði á þ&ssa
leið:
„Við skulum svo koma að hinu
— að varðveizlu gjaldeyrisforð-
ans, eða með öðrum réttari orð-
um þeirri viðleitni Seðlabankans
að forða landinu frá greiðslu-
þroti út á við. Um gjaldeyris-
forða er í raun og veru ekki
lengur að ræða, því að Seðla-
bankinn hefur þegar orðið að
taka mjög mikil bráðabirgðalán
erlendis til að forða vandræð-
um. I öðrum löndum er talað um
ugg og ótta, ef gjaldeyrisforðinn
fer niður fyrir meðalþarfir viss
hluta árs. Sum lönd telja sig sjá
hættumerki, ef forði, raunveru-
leg gjaldeyriseign fer niður fyrir
hálfs árs notkun landsins. Það
eru þau lönd, sem rík eru, og
hafa efnahags- og gjaldeyrismál
í góðu lagi. — önnur setja aðvör-
unarmarkið við þriggja mánaða
forða.
Hjá okkur eru öll slík mörk
löngu farin.
Hér er enginn gjaldeyrisforði
til í þessari merkingu. Hér er
aðeins um skuldir að ræða, hvað
forsváranlegt er og hvað hægt
er að skulda miklar bráðabirgða-
gj aldeyrisskuldir".
„Ógnarlegur gjald-
eyrishalli“
Vilhjálmur Þór ræddi síðan
nánar um gjaldeyrishallann og
komst þá m.a. að orði á þessa
leið:
„í lok ágúst var heildar-
gjaldeyrisskuldin að meðtöld-
um öllum skuldbindingum 238
miilj. króna, og hafði hún vax-
ið um 41 millj. frá síðustu
áramótum, en um 100 milljón-
ir frá ársbyrjun 1957 og um
119 milljónir frá ársbyrjun
1956. Hér þarf svo að hafa í
hruga, að auk þessa hafa verið
tekin stórlán, bæði 1956, 1957
og 1958. Er því um að ræða
ógnarlegan gjaldeyrishalla á
þessum tíma“,
Alvarleg aðvörun
Þessar upplýsingar Seðlabanka
stjórans eru vissulega alvarleg
aðvörun, bæði til ríkisstjórnar-
innar og þjóðarinnar í heild.
Gj aldeyrisaðstaða landsins er um
þessar mundir, eins og fyrrgreind
ar tölur bera með sér, hörmu-
legri en nokkru sinni fyrr. Sí-
fellt sígur á ógæfuhliðina. En
engar raunhæfar ráðstafanir eru
gerðar til þess að mæta vand-
ræðunum eða bæta úr þeim. Nú-
verandi ríkisstjórn hefur látið við
það sitja, að taka stórkostleg er-
lend lán og leggja gífurlega
skatta á þjóðina til þess að geta I
fleytt framleiðslutækjunum með
bráðabirgðaráðstöfunum yfir
botnlausan hallarekstur. En hún
er sífellt að draga þjóðina lengra
út í verðbólgufenið.
Gengi lorónunnar sífellt
að falla
Hver einasti hugsandi maður
gerir sér það ljóst, að með at-
burðum síðustu mánaða, hinu sí-
vaxandi kapphlaupi milli kaup-
gjalds og verðlags er gengi ís-
lenzkrar krónu stöðugt að falla.
Hinar geysilegu verðhækkanir á
öllum nauðsynjum almennings.og
rekstrarvörum atvinnuveganna
þröngva kosti þjóðarinnar. Laun-
þegar reyna síðan að bæta sér
upp kjaraskerðingar sínar með
því að knýja fram kauphækkan-
ir. Þar með er svikamylla verð-
bólgunnar í fullum gangi.
Þetta viðurkenna sjálfir leið-
togar vinstri stjórnarinnar.
Menntamálaráðherr'ann lýsir því
t.d. yfir í ræðum norður í landi
um síðustu helgi að ríkisstjórnin
ráði ekkert við kapphlaupið milli
kaupgjalds og verðlags. Hann
telur sig hafa reiknað það út, að
verulegur hluti verðhækkananna
stafi af hækkun kaupgjalds. Reyn
ir hann jafnframt að gera lítið úr
áhrifúm „bjargráðanna" á hækk-
un verðlagsins. En í því er fólgin
greinileg tilraun til blekkingar.
Verðlag margra erlendra vara
var hækkað af völdum hinna
hækkuðu álagna ríkisstjórnarinn
ar áður en teljandi kauphækk-
anir urðu á þessu sumri.
Vinstri stjórnin úrræða-
laus með öllu
En vinstri stjórnin horfir upp
á hina sívaxandi verðbólgu og
stöðugt fallandi gengi íslenzkrar
krónu gersamlega úrræðalaus.
Ráðamenn hennar eru nú hættir
að tala um nýjar leiðir og var-
anleg úrræði, sem þeir eigi til
lausnar vanda efnahagsmálanna.
Vinstri stjórnin sýndi nokkurn
manndóm og ábyrgðartilfinningu,
ef hún kæmi nú fram fyrir þjóð-
ina og játaði uppgjöf sína. En
það mun hún áreiðanlega síðast i
af öllu gera. Hinir svokölluðu i
„verkalýðsflokkar11 hennar munu
halda áfram kapphlaupinu um
samningsuppsagnir og kröfur á
hendur framleiðslunni.
Og leiðtogar Framsóknar-
flokksins munu halda áfram
að hæla sér fyrir viturlega
stjórn sína á fjármálum rík-
LOKS er lokið töku kvikmynd-
ar eftir skáldsögu Ernst Hem-
ingways, . „Gamli maðurinn og
hafið“. Nóbelsverðlaunaskáld-
saga Hemingways reyndist kvik-
myndafrömuðum erfitt viðfaiigs-
efni. Leikstjórinn John Sturges
og framleiðandinn Leland Hay-
ward geta því varpað öndinni
léttar að kvikmyndatökunni
lokinni,. en þó munu sækja að
þeim nokkrar áhyggjur, þangað
til kvikmyndin hefir gefið Warn-
er Bros í aðra hönd 5 milljónir
dala — eða sem nemur kostn-
aðinum af kvikmyndatökunni.
- ♦ -
Aðeins einu sinni áður í sögu
talkvikmyndanna hafa menn átt
í svo miklum erfiðleikum með
kvikmyndatöku. Það var líka hjá
Warner Bros, er unnið var að
kvikmyndinni „Stjarna verður
til“ með Judy Garland í aðal-
hlutverki. Gerð kvikmyndarinn-
ar tók fimm sinnum lengri tíma
og kostaði allt að því fimm sinn-
um meira en gert hafði verið rúð
fyrir í upphafi. Tafir þær, sem
urðu á kvikmyndatökunni, voru
Judy Garland að kenna, sem er
einhver duttlungafyllsta leik-
kona, sem komið hefir í kvik-
myndaver í Hollywood, síðan
austurríska kvikmyndaleikkonan
Luise Rainer, er tvisvar hlaut
Oscarverðlaunin, var og hét.
„Marlin“-fiskurinn —
duttlungafull „stjarna“
Það er þó ekki sök Spencer
Tracys, sem leikur gamla fiski-
manninn í skáldsögu Heming-
ways, að kvikmyndatakan hefir
tekið lengri tíma og kostnaður-
inn orðið talsvert meiri en upp-
haflega var gert ráð fyrir. Það
var önnur „stjarna“, sem átti
sök á því, „marlin“-fiskurinn, er
reyndist miklu erfiðari viðfangs
en hinn þægilegi Spencer Tracy.
Það varð þrautin þyngri. En þol-
inmæði þrautir vinnur allar, og
nú hefir komið í ljós, að erfiðið
hefir borið góðan ávöxt. Kvik-
myndin kvað vera bæði mjög vel
gerð og óvenjuleg.
Spencer Tracy rétti maðurinn
Leland Hayward var aldrei í
vafa um það, hver ætti að fara
með hlutverk gamla mannsins.
Enginn kom til greina annar en
Spencer Tracy, sem hefir leikið
í kvikmyndum í 25 ár, og liefir
sýnt, að hann hefir til að bera
þá kosti og hæfileika, sem þarf
til þess að gera erfiðum hlut-
verkfum góð skil. Sturges var
einnig sannfærður um, að Tracy
væri rétti maðurinn.
- ♦ -
Hins vegar gekk erfiðlega að
finna þann rétta í hlutverk
drengsins. Kvikmyndaframleið-
endur leituðu víða fyrir sér og
fundu hann í Havana, þar sem
taka átti kvikmyndina. Hann er
11 ára og heitir Felipe Pazos.
Felipe litli var uppgötvaður í
kennslustund í ensku í skóla í
Havana. Sama kvöldið var hon-
um fengið í hendur atrjði úr
kvikmyndinni, lærði hann það
utan að og næsta dag vhr atriðið
kvikmyndað ti) reynslu. Bæði
Tracy, Sturges og Hayward voru
mjög ánægðir með árangurinn,
og Felipe var þegar fastráðinn.
Drengurinn fer mjög vel með
hlutverk sitt. Samleikur hans og
Tracys sem fiskimannsins, er
ekki lætur mótlætið buga sig,
er svo heillandi, að áhorfandan-
um hlýnar um hjartaræturnar.
- ♦ -
Ljósmyndarinn snjalli, James
Wong Howe, sem er talinn ein-
hver bezti ljósmyndari í Holly-
wood, hefir náð mjög góðum
myndum af Karabiska hafinu.
Margs konar útbúnaður þurfti til
að ná svo góðum myndum, sem
eiga sinn mikla þátt í því að gera
sem áhrifamesta baráttu gamla
mannsins fyrst við að fá „marlin"
fiskinn til að bíta á og síðan við
að verja veiðina fyrir gráðugum
hákörlum.
í bókinni lýsir Hemingway
þessum risavaxna fiski, 18 feta
langri og 1500 punda þungri ó-
Er viðureign gamla mannsins og
fisksins stendur sem hæst á
léreftinu, virðist áhorfandanum
fiskurinn ósigrandi.
Hemingway ánægður
Hemingway vill helzt ekki sjá
kvikmyndir, sem gerðar eru eft-
ir skáldsögum hans. Hann var
talinn á að sjá kvikmyndina, sem
gerð var eftir skáldsögunni „Og
sólin rennur upp“, en fór bölv-
andi út, er sýningin stóð sem
hæst. En Hemingway virtist vera
ánægður með „Gamla manninn
og hafið“ á léreftinu og kvað
i hafa viðurkennt, að Hayward,
I Sturges og ekki sízt Speneer
Tracy hefði tekizt að túlka anda
sögtunnar fráhiærlega vel í kvik-
myndinni.
— ♦ —
Bók Hemingways hefir verið
þýdd á 25 tungumál og hefir selzt
mjög vel víða um heim. Það væri
því ástæða til að ætla, að kvik-
myndin yrði vel sótt. Kvikmynd-
in „The Spirit of St. Louis“ kost-
aði Hayward einnig 5 milljónir
dala. I þessar kvikmynd lék
James Stewart Charles Lind-
bergh. Unga fólkið, sem nú á
tímum sjónvarpsins gerir mest
að því að sækja kvikmyndir,
þekkti ekki Lindbergh. För hans
yfir Atlantshafið tilheyrði sög-
unni og vakti ekki áhuga hjá
æskufólki, sem daglega sér þrýsti
loftsflugvélar þeytast um himin-
hvolfið. Vonandi fer ekki á sömu
leið með „Gamla manninn og
hafið“, enda ættu hafið, Heming-
way og Spencer Tracy að laða
unga fólkið til sín í nægilega
ríkum mæli, til að kvikmyndin
gefi eitthvað af sér.
Söngleikur um Gypsy Rose Lee
Hayward þarf reyndar ekki að
hafa áhyggjur af fjármálum.
Hann hóf starfsferil sinn sem
blaðamaður og blaðafulltrúi og er
hann var 23 ára hafði honum
græðzt fyrsta milljónin. Síðan
eru milljónirnar orðnar fleiri.
Hayward hefir nú í undirbúningi
söngleik, sem á að heita ,,Gypsy“
og fjallar um ævi nektardans-
meyjarinnar Gypsy Rose Lee.
Ethel Merman („Call Me Ma-
dame“) fer með aðalhlutverkið.
Vafalaust er ekki ástæða til að
óttast, að söngleikurinn gefi ekki
Framh. á bls. 19
isins, bankamálum og öðrum
efnahagsmálum. En hin alvar-
legiu orð Seðlabankastjórans,
sem rakin voru hér að framan
segja meira um raunverulegt
ástand efnahagsmála okkar í
dag en skrum og ábyrgðarlaust
fleipur leiðtoga vinstri stjórn-
arinnar.
Áður en kvikmyndatakan hófst,
’ varaði Hemingway kvikmynda-
framleiðandann við þeim erfið-
leikum, sem hann myndi eiga við
að stríða. „Það verður þrautin
þyngri", sagði Hemingway. „Þið
‘ verðið að fást við sólina, tungl-
I ið, stjörnurnar, fiskana og Guð
J — og þið eruð ekki vanir þvi“.
ÍHemingway hafði rétt fyrir sér. I freskju, sem er gríðarlega sterk.