Morgunblaðið - 12.11.1958, Blaðsíða 11

MiðviKu'dagur 12. nóv. 1958
MORGUNBLAÐ1Ð
II
Þjóðlegum sésíalhma útskúfað
á flokksþingi kommúnista i Höfn
FLOKKSÞING danskra kommún
ista stóð í þrjá daga um síðustu
helgi og hefur þótt mjög í frá-
sögur færandi. Fundarstaðurinn
var í sjálfri Kristjánsborgarhöll
í hinum gamla landsþingssal’
Danmerkur. Foringi flokksins um
aldarfjórðungsskeið var þarna
lítilsvirtur og bægt frá völdum.
Þetta var lokauppgjörið milli
tveggja arma flokksins.
Hinn þjóðlegri armur hans
var borinn fullkomlega ofur-
liði. En Moskvu-mennirnir,
harðasti kjarni flokksins,
höfðu fyrirfram tryggt sér
meirihlutavald með harð-
ýðgislegum aðgerðum bak
við tjöldin. Svo mikils þótti
nú um vert að vega að þeim
mönnum innan flokksins, sem
höfðu leyft sér að halda á
lofti merki þjóðlegs sósíal-
isma, að heita má að tíu
sverð hafi sézt á lofti í einu
er þeir útrýmdu „endurskoð-
unarmönnum“ úr flokknum.
Þessi „endurskoðunarstefna"
— hvað er hún? — Einn af fylgis-
mönnum Aksels Larsens lýsti
henni nýlega svo: — Hún er það
að hlusta á samvizku sína.
Endurskoðunarstefnan er talfi
svo geigvænleg hætta fyrir
flokksstarfsemi kommúnista, að
hinn harða kjarna Moskvu-
manna í Danmörku gildir einu,
þótt flokkurinn liggi eftir í sár-
um, bjargarlaus og óvíst að hann
komi nokkru sinni framar full-
trúum á danska þjóðþingið.
Ovenjumargir útlendir gestir
sátu þetta umtalsverða flokks-
þing kommúnista. Þar voru for-
ingjar kommúnistaflokkanna á
öðrum Norðurlöndum svo sem
Aino Altonen frá Finnlandi,
Hilding Hagberg frá Svíþjóð,
Emil Lövlien frá Noregi og
Brynjólfur Bjarnason frá íslandi.
Þar var og Georgy Acel frá
Ungverjalandi, einn af gömlu
staiinistunum, sem aftur eru
farnir að stinga upp kollinum
suður í Búdapest.
Það er mjög ólíklegt, að hinir
útlendu gestir, samtals um 30
talsins, hafj verið mættir þarna
einungis af kurteisisástæðum.
Hitt mun sanni nær, að þeir
hafi vitað að mikilvægir viðburð
ir í sögu alþjóðakommúnismans
skyldu gerast á þessu þingi. Upp-
gjörið við endurskoðunarstefn-
una var að komast í algleyming.
Það er ekki fjarri lagi að ætla
að þessir mörgu flokksforingjar
hafi mætt á flokksþinginu í
Kaupmannahöfn vegna þess, að
þeir vissu að það myndi verða
lærdómsríkt. Þar yrði þeim gefið
fordæmi um vægðarlausa út-
rýmingu þeirra sem bilað hafa
í trú sinni og undirgefni við
Moskvuvaldið. Má ef til vill
vænta þess að þeir noti lærdóm
sinn frá Kaupmannahöfn í viður-
eigninni við endurskoðunarstefn
una og hinn „viðurstyggilega
þjóðlega sósíalisma", þegar þeir
koma heim.
Flokksþingið í Kaupmanna-
höfn var haldið í umhverfi þing-
ræðis, á gömlum virðulegum
bekkjum hinnar gömlu „Efri
deildar“, þar sem sætaskipun er
þannig hagað, að allir hafi líka
aðstöðu í heimi þingræðis og rök
hyggju. Því meira áberandi var
það að öll önnur lögmál giltu
um þinghald á þessari undarlegu
samkomu. Og flestra augu beind
ust að virðulegasta sendiboðan-
um, — þeim sem hélt um alla
taumana í járnharðri greip sinni,
þótt hann brosti með mildum
svip gegnum gullspangagleraugu
sín. Þótt þetta virtist hæglátur
maður, var það hinn voldugi út-
sendari Moskvu-valdsins Pjotr
Pospelov, meðlimur fram-
kvæmdaráðs rússneska kommún
istaflokksins. Áður en þingið
hófst hafði hann dvalizt um hálf-
an mánuð í Kaupmannahöfn við
að aga og hirta hópinn. Nú
mætti hann með miklu föruneyti
í Kristjánsborgarhöllinni og
veittu menn því sérstal^a athygli,
að með honum voru tveir túlkar,
sem sneru yfir á rússnesku öllu
því sem gerðist á fundum þings-
ins. Var sýnilegt að Rússinn vildi
rekinn úr flokknum, eða aðeins
„frystur úti“, sviptur öllum
trúnaði og áhrifum. Um þetta
voru deildar skoðanir á sjálfu
kommúnistaþinginu. Þegar menn
komust ekki að niðurstöðu, var
málið lagt undir gerðardóm rúss-
neska sendiboðans Pjotr Pospe-
lov. Hann kvað svo á að Larsen
skyldi ekki rekinn úr flokknum.
Nóg væri að gera hann óskaðleg-
an, enda hætta á meira fylgis-
tapi kommúnistaflokksins ef um
hreinan brottrekstur væri að
ræða. Hins vegar var ýmsum
fylgismönnum Aksels Larsens
vikið miskunnarlaust úr flokkn-
um, svo sem Kai Moltke ritstjóra
við Land og Folk. öðrum þurfti
ekki að vísa brott. Daginn sem
þingið var sett bárust um 70 úr-
sagnarbeiðnir til þess. En talið
er að við þessa atburði muni
flokksbundnum kommúnistum
Danmörku fækka úr 10 þúsund
í 6 þúsund.
★
Afdrif Aksels Larsens, — að
vera sviptur flokksráðum fyrir
( sjálfstæði í hugsun, — eru kald-
hæðnisleg. Það er langt frá því
að hann hafi getið sér orð fyrir
sjálfstæðar skoðanir. Um áratuga
skeið gat Aksel Larsen sagt: —
Vilji minn, — það er aðeins vilji
Moskvu. Þeim sem kynntust ferli
hans gat oftsinnis blöskrað of-
stæki hans og skyndileg skoð-
anaskipti, allt eftir því hvernig
Aksel Larsen sem verið hafði
formaður danska kommúnista-
flokksins í rúman aldarfjórð-
ung.
ekki láta neitt fram hjá sér fara,
heldur fylgdist mjög rækilega
méð öllu því sem fram fór. Þótti
dönskum almenningi heldur kát-
brosleg þessi útlenda aðferð við
að aga hjörðina.
★
Loks stóð meistarinn sjálfur á
fætur og hóf ræðu sína með þung
um áfellisorðum um títóismann.
Pospelov sagði m. a, að júgóslav-
neski kommúnistaflokkurinn
væri hægrisinnaður og tækifæris
sinnaður og stefndi að endur-
skoðun nokkurra meginatriða
marx-lenínismans. Títóisminn,
sagði hann, reynir að grafa und-
an alþjóðahreyfingu öreiganna
og með því gerir hann fjand-
mönnum kommúnismans mikið
gagn.
Pospelov sagði, að ef einhver
kommúnistaflokkur ætlaði að
gera sjólfan sig sjálfstæðan og
óháðan alþjóðahreyfingu komm-
únismans, þá leiddi það aðeins til
þess að hann missti úr höndum
sér forustu verkalýðsins. Síðan v;n(jurinn biés um turna Kreml í
bemdi Pospelov þessum orðum
þings rússneska kommúnista-
flokksins, sem haldið var í
Moskvu í febrúar 1956. Þar af
hjúpaði Krúsjeff í frægri ræðu
grimmdaræði og glæpaverk Stal-
ins og fordæmdi persónudýrkun.
Hvergi ollu þessi tíðindi meira
uppnámi og ringulreið en einmitt
í bækistöðvum danskra komm-
únista. Flokkur þeirra hafði ætíð
verið mjög þröngur hópur Stal-
ins-dýrkenda.
En Aksel Larsen var sem oft
fyrr snar í snúningum að fylgja
flokkslínunni frá Moskvu og
steypa Stalins-myndunum. Gerð-
ist hann nú í staðinn talsmaður
Krúsjeffs og verður ekki hjá því
komizt a# ólykta að hinn rúss-
neski einræðisherra hafi átt
nokkurn þátt í hvernig fór, því
að á miðju ári fór hann mjög að
leita samkomulags við Tító í
Júgóslavíu og í þeirri viðleitni
hvatti hann kommúnista út um
víða veröld til að reyna nú að
hugsa sjálfstætt og breyta stjórn
málastefnu sinni yfir í þjóðlegan
sósíalisma. Þeir mættu jafnvel
losa nokkuð tengslin við Moskvu
ef það gæti stuðlað að samstarfi
við jafnaðarmenn.
Útsendari Moskvuvaldsins Pjotr
Pospelov fylgdist vel með öllu
á flokksþinginu.
sérstaklega til Aksels Larsens: i
„Hinn marx-leniníski flokk I
ur má aldrei verða sáttfús við
alls kyns endurskoðunarmenn
og sundrungarmenn, sem vilja
teyma flokkinn frá mikilvæg-
ustu verkefnum og af réttri
leið. Einingu og samheldni er
aðeins hægt að tryggja
með ófrávíkjanlegu miðvaldi
(centralisma), sem verður að
halda uppi sterkum aga meðal
flokksmanna, án undantekn-
ingar, hvort sem þeir eru að-
eins óbreyttir flokksmenn eða
i tölu forustumanna og starfs-
manna flokksins.“
Rödd húsbændanna frá Kreml
hafði talað og örlög kommúnista-
foringjans Aksels Larsens voru
ráðin. Þingheimur hafði hlustað
sem agndofa á erindi hins út-
lenda sendimanns. Nú skipti það
í rauninni litlu máli, hvað dansk-
ir fulltrúar, eins og Poul Thom-
sen, ritari danska kommúnista-
flokksins sagði, þó að hann bætti
því við rétt á eftir Pospelov, að
reginmistök Aksels Larsens
hefðu verið fólgin í því að hann
vildi heimila kommúnistum að
gagnrýna Sovétríkin. Poul
Thomsen tók einnig fram í sinni
ræðu, að eftir þessa víðtæku
hreinsun yrði að hefja baráttuna
að nýju og myndi að þingi þessu
loknu haldið námskeið varðandi
hina nýju starfshætti kommún-
istaflokksins.
Aksel Larsen hafði ekki hlýtt
hinum sterka aga. Aðeins var
eftir að vita, hvort hann yrði
það og það skiptið.
Innan kommúnistaflokksins
var hann þó vafalaust vinsæl-
asti persónuleikinn og sá for-
ustumanna sem mest var met-
inn meðal verkamanna. Er
það eftirtektarvert, að það eru
einkum verkamennirnir inn-
an kommúnistaflokksins, t. d.
hinar sterku kommúnistasell-
ur hjá Burmeister og Wain
skipasmíðastöðinni, sem hafa
stutt hann í síðustu raunum
hans. Við síðustu kosningar
var hann eini frambjóðandi
flokksins, sem náði kosningu
í kjördæmi sínu og varð hann
þá eins konar „móðurskip“
fyrir fimm uppbótarþingmenn
flokksins. Hann var mikill á-
róðursmaður og lífið og sálin
í kosningabaráttu flokksins.
Er engin furða, þótt örvænt
þyki að kommúnistar komist
inn á þing eftir þessi ósköp
sem á hafa dunið.
★
Aksel Larsen er nú rúmlega
sextugur að aldri. Ungur að aldri
fór hann til náms í byltingar-
fræðum í Moskvu og formaður
kommúnistaflokksins hefur hann
verið síðan 1932. Hann hefur ver-
ið alþekktur fyrir fylgispekt við
Moskvuvaldið, þar til lokakafli
stjórnmálaferils hans hófst.
Það er enn kaldranaleg stað-
reynd, að glæp þann sem nú
verður honum að áfellisdómi
byrjaði hann að fremja sam-
kvæmt beinum fyrirskipunum
frá Moskvu.
Upphaf endaloka hans má
rekja til hins fræga 20. flokks-
Nokkrir foringjar kommúnista
á Vesturlöndum hlýddu þessum
ráðum Krúsjeffs, þeirra á meðal
Aksel Larsen. Þeir reyndu raun-
verulega að hugsa sjálfstætt. En
þá vildi svo óheppilega til að
byltingin í Ungverjalandi brauzt
út og rússnesku valdhafarnir
beittu takmarkalausri hörku til
að bæla niður þjóðlegan komm-
únisma í verfci. Þá má segja að
hafi orðið skammhlaup í hugsana
gangi margra kommúnista,
þeirra á meðal Aksels Larsens.
Þeir urðu eins og margar fjar-
stýrðu eldflaugarnar, eitthvað
bilaði í þeim og þeir hættu að
láta að stjórn. Fjöldi blaðamanna
og prentara við kommúnista
blaðið Land og Folk sagði upp
starfi, rithöfundurinn H. C.
Branner gerði upp reikningana
við kommúnista, foringi flokks
ins í Esbjerg Anders Storgaard
sagði skilið við flokkinn og Ed-
ward Heiberg húsameistara, sem
verið hafði meðlimur flokksins
og forustumaður í 26 ár Ijóstraði
upp um ólýðræðislega stjórn
hans.
Enn varð skammt stórra högga
á milli árið 1957. Fremsti verka
lýðsleiðtogi flokksins Willy
Brauer mótmælti stefnu flokks
ins, blaðakonan Inger Merete
Nordentoft var rekin frá Land
og Folk og sagði sig skömmi
síðar úr flokknum. Mogens Fog
gerðist ótryggur flokksmaður.
um nokkurt skeið mun hafa Stt
nokkurn þátt í því, að flokka-
drættirnir mögnuðust. Það var
hik á mörgum flokksmönnum og
þeir vissu ekki fyrir víst, hvort
Krúsjeff ætlaði á ný að taka upp
frjálslynda stefnu. Árekstrarnir
urðu, þegar Moskvuvaldið fór
aftur að herða tökin.
★
f apríl sl. var Aksel Larsen
boðið að vera viðstaddur flokks-
þing júgóslavneskra kommúnista.
Hann tók boðinu, en skömmu áð-
ur en þingið skyldi hefjast skarst
fullkomlega í odda milli Krús-
jeffs og Tító. Larsen lét það ekki
sig fá og sótti þingið allt að
einu. Skömmu eftir að hann
kom heim frá Júgóslavíu ritaði
hann hið fræga bréf til flokks-
manna, sem miðstjórn danska
kommúnistaflokksins neitaði að
birta.
í þessu bréfi setti hann fram
sjónarmið þjóðlegs sósialisma:
1) Hann vildi láta stofna
danskan verkamannaflokk,
sem ekki væri rígbundinn
við fyrirskipanir Rússa.
2) Hann vildi leyfa kommún-
istum að gagnrýna Rúss-
land.
3) Hann taldi að Rússar ættu
ekki síður en Vesturveldin
sök á vígbúnaðarkapphlaup
inu.
Þegar Larsen ritaði þetta fræga
bréf hafði Moskvuvaldið þegar
hert tökin á flokknum. Sjónar-
mið hans voru felld í miðstjórn-
inni. Lokauppgjörið fór fram á
flokksþinginu um fyrri helgi.
Knud Jespersen hinn nýi for-
maður danska kommúnista-
flokksins naut stuðnings Rússa.
Hann er frá Álaborg, 30 ára.
Allan þennan tíma sást það
glöggt af málgagni kommúnista-
flokksins, að erjur voru innan
hans. Aksel Larsen reyndi
um sinn að sætta hin ólíku sjón-
armið, en hann gaf mikilvægar
yfirlýsingar, þar sem hann gagn-
rýndi framferði Rússa í Ung-
verjalandi og hélt áfram fyrri
tilraunum sínum á braut tító-
ismans.
Aðhaldsleysi Moskvuvaldsins
Þótt Aksel Larsen væri fráfar-
andi formaður kommúnistaflokks
ins var ákveðið að takmarka
mjög ræðutíma hans á þinginu.
Fékk hann aðeins 15 mínútur
og höfðu þó einstakir ræðumenn
notað lengri tíma til þess eins að
veitast að honum.
Á þessum eina stundarfjórð-
ung gafst honum lítið tækifæri
til að bera hönd fyrir höfuð sér,
hvað þá til að hefja baráttu gegn
hinu austræna ofríki. Hann tók
það ráð að flytja hógværa ræðu,
án alls ofstækis til að reyna að
skýra málstað sinn, sem hefði ver
ið rangfærður. af ýmsum ræðu-
mönnum.
Hann kvaðst sammála hinum
harða kjarna um að flokkurinn
ætti að byggja á kenningum
marx-leninismans, en flokkurinn
ætti líka að halda tengslum við
verkalýðinn. Hann minnti á það,
að danski kommúnistaflokkurinn
hefði fyrir 30 árum verið starf-
andi meðal verkamanna. Nú væri
flokksstarfið meira fólgið í því
að skrifstofumenn flokksins
byggju til slagorð og upphrópan-
ir, sem væru í engu sambandi við
danskan almenning eða hugsun-
arhátt.
Aksel Larsen skýrði hvað í
kenningum hans um þjóðleg-
an sósíalisma fælist. Það væri
að flokkurinn starfaði eftir
lýðræðislegum reglum og hefði
traust meðlima sinna og vinn-
andi fólks. Vélrænan aga og
utanaðkomandi fyrirskipanir
taldi hann flokknum mikinn
fjötur um fót.
Þá gagnrýndi hann með
þungum alvarlegum orðum þá
skoðun sem ríkjandi virtist á
flokksþinginu, að Sovét-Rúss-
land mætti alls ekki gagnrýna.
Það yrði að vera eins og helgi-
dómur og kommúnistar um ali
an heim ættu að vera samsekir
því sem þar gerðist.
Loks kvaðst Aksel Larsen við-
urkenna nauðsyn alþjóðasam-
starfs kommúnista, en alþjóða-
samstarf ætti ekki að vera orðin
tóm, þar sem menn gæfu hvor
öðrum aðeins rósavendi. Alþjóða
samstarf þýddi ekki að einn að-
ilinn ætti alltaf að ráða, alltaf að
vera óskeikull. Danski kommún-
istaflokkurinn ætti fyrst og
fremst að vera danskur, þannig
gæti hann átt samstarf við flokka
annarra þjóða, en ekki ef hann
væri aðeins rússnesk leikbrúða.
Það væri ekki samstarf að hlýða,
jafnvel að hlýða hinum heimsku-
Framh. á bls. 17